Μπορεί η Γαλλία να κατασχέσει την περίφημη ρωσική Συλλογή Μορόζοφ;

Μπορεί η Γαλλία να κατασχέσει την περίφημη ρωσική Συλλογή Μορόζοφ με εκπληκτικά έργα τέχνης, που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο Παρίσι;

Το ερώτημα μπορεί να ακούγεται εξωφρενικό, όμως εδώ και μερικές μέρες η συζήτηση έχει ανάψει στη Γαλλία -ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης- με εκκλήσεις για την παρακράτηση της διάσημης συλλογής, ακόμη και για την πώλησή της, ώστε να βοηθηθεί η Ουκρανία.

Πρόκειται για έναν θησαυρό 200 έργων της μοντέρνας τέχνης με Γκογκέν, Βαν Γκογκ, Ματίς, Μονέ, Μανέ, Ρενουάρ, Πικάσο και πολλούς ακόμη, που παρουσιάζονται στο μουσείο του Ιδρύματος Louis Vuitton σε έκθεση, την οποία εγκαινίασε ο Εμανουέλ Μακρόν, με παρόντα φυσικά τον Μπερνάρ Αρνό. Και το επίσης σημαντικό: Η έκθεση προλογίζεται στον κατάλογο από δύο Προέδρους, τον Μακρόν και τον Πούτιν! Είναι η πρώτη φορά άλλωστε, που η Συλλογή Μορόζοφ βγαίνει από τη Ρωσία και ήδη την έχουν δει πάνω από ένα εκατομμύριο επισκέπτες. Γι’ αυτό το λόγο, ενώ έληγε στις 22 Φεβρουαρίου πήρε παράταση ως τις 3 Απριλίου. Και τώρα;

Οι πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ των διαφόρων χωρών υπόκεινται σε ορισμένους νόμους φυσικά, που μπορεί να είναι και διαφορετικοί μεταξύ τους. Από την άλλη, στο μποϊκοτάζ που γίνεται από τις δυτικές χώρες και από την Ελλάδα περιλαμβάνονται και οι συνεργασίες, και εκδηλώσεις γενικά, με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, όπως ανακοινώθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού. Η κατάσταση είναι σίγουρα πρωτόγνωρη και κανείς δεν ξέρει ακόμη πώς θα εξελιχθεί, με τη συμπαράσταση πάντως προς την Ουκρανία να εκδηλώνεται σαφώς και στον τομέα του πολιτισμού.

Τα έργα

Στις 22 Σεπτεμβρίου είχε εγκαινιαστεί η έκθεση «Συλλογή Μορόζοφ. Εικόνες μοντέρνας τέχνης» στο εκπληκτικό μουσείο, που σχεδίασε ο διάσημος αρχιτέκτονας Φρανκ Γκέρι για το Ίδρυμα Louis Vuitton. Για την οργάνωση της είχαν καταβληθεί μεγάλες προσπάθειες, με καθοριστικό ωστόσο τον ρόλο του βαθύπλουτου επιχειρηματία και μεγάλου συλλέκτη Μπερνάρ Αρνό, προέδρου του Ιδρύματος, καθώς ο όμιλός του LVMH διατηρεί προνομιακές σχέσεις με πολλά ρωσικά πολιτιστικά ιδρύματα, των οποίων είναι μέγας προστάτης. Επίσης όμως στενοί είναι οι δεσμοί της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Ιδρύματος Louis Vuitton, Σουζάν Παζέ όπως και της επιμελήτριας εκθέσεων Αν Μπαλτασάρι με τους Ρώσους συναδέλφους τους.

Οι πίνακες προέρχονται κυρίως από το Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, το Μουσείο Καλών Τεχνών της Μόσχας και την Πινακοθήκη Τρετιακόφ και δευτερευόντως από μουσεία του Μινσκ (πρωτεύουσα της Λευκορωσίας), ακόμη και από την Ουκρανία. Μπορεί όμως το γαλλικό κράτος να κατασχέσει τη συλλογή Μορόζοφ;

Από πλευράς του Ιδρύματος υπενθυμίζεται ότι έχουν ευθύνη για την προστασία των έργων και τη διασφάλιση της επιστροφής τους, όπως έχει συμφωνηθεί, στα μουσεία τους. Είναι υποχρεωμένοι, δηλαδή, να φροντίσουν για την ασφάλεια των έργων. Σύμφωνα με νόμο εξάλλου, που ισχύει από τις 10 Αυγούστου 1994, το γαλλικό κράτος δεν μπορεί να κατασχέσει αυτά τα έργα τέχνης -πίνακες και γλυπτά- γιατί ανήκουν σε ξένα δημόσια ιδρύματα. Στην προκειμένη περίπτωση άλλωστε έχουν τηρηθεί όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες: Όπως για κάθε μεγάλο δανεισμό έργων από το εξωτερικό, έτσι και γι’ αυτήν την έκθεση εκδόθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2021 κοινό υπουργικό διάταγμα -υπουργεία Εξωτερικών και Πολιτισμού- εξαίρεσης από κατάσχεση. Στη συνέχεια, καθώς η έκθεση παρατάθηκε, εκδόθηκε και πρόσθετο. Σύμφωνα με τον νόμο λοιπόν, ως τις 6 Απριλίου, ημέρα λήξης της δανειακής σύμβασης, δεν υφίσταται κανένα ζήτημα. Αλλά στη συνέχεια; Κανείς δεν ξέρει.

Οι νόμοι

Τα δικαιώματα κατάσχεσης πάντως είναι διαφορετικά από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, το 2005 έργα τέχνης από τις συλλογές του Μουσείου Πούσκιν που εκτέθηκαν στο Ίδρυμα Pierre Gianadda στο Μαρτινί της Ελβετίας είχαν μπλοκαριστεί στα τελωνεία της Βασιλείας και της Γενεύης ως μέρος μιας οικονομικής διαμάχης. Τέλος, όμως, το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο ξαναδιάβασε το διεθνές δίκαιο και συνειδητοποίησε ότι απαγορεύει την κατάσχεση οποιουδήποτε εθνικού πολιτιστικού αγαθού… Στη Μεγάλη Βρετανία εξάλλου, όταν έγινε το 2008 στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου η έκθεση «Από τη Ρωσία: αριστουργήματα της γαλλικής και ρωσικής ζωγραφικής από τα έτη 1870-1925», ο Βλαντιμίρ Πούτιν είχε ζητήσει και έγινε αποδεκτό από το βρετανικό κοινοβούλιο η απαγόρευση κάθε δικαστικής διεκδίκησης των έργων κατά τη διάρκεια της παραμονής τους.

Δημιουργοί της συλλογής Μορόζοφ ήταν τα δύο αδέρφια, Μιχαήλ και Ιβάν Μορόζοφ, μακράν οι διασημότεροι και πλουσιότεροι από τις πολλές, εμπορικές δυναστείες στη Μόσχα στα τέλη του 19ου αιώνα. Στη συλλογή τους υπήρχαν επίσης Ροντέν, Πισαρό, Τουλούζ Λωτρέκ, Μπονάρ, Σεζάν, Μορίς Ντενί, Μαιγιόλ, Μαρκέ, Ντερέν, αλλά μαζί και Ρώσοι δημιουργοί όπως οι Ρέπιν, Κοροβίν, Μαλέβιτς, Κοντσαλόφσκι και άλλοι. Στην έκθεση Μορόζοφ οζίν στο Παρίσι μάλιστα περιλαμβάνεται και το μνημειώδες σύνολο, που κοσμούσε το «Δωμάτιο Μουσικής» στην έπαυλη του Ιβάν Μορόζοφ, επτά πάνελ που είχε παραγγείλει ο ίδιος το 1907 στον Μορίς Ντενί με θέμα την «Ιστορία της Ψυχής».

Η συλλογή κρατικοποιήθηκε το 1918 από τον Λένιν, γι’ αυτό και ακολούθησε αργότερα η διάσπασή της σε διάφορα μουσεία.

Αντιδράσεις ανά τον κόσμο

Στην Ελλάδα, ύστερα από τα γεγονότα στην Ουκρανία ακυρώνεται το προγραμματισμένο για τις 3 Μαρτίου Gala Όπερας στο Μέγαρο Μουσικής, όπως και η μετάδοση της «Λίμνης των κύκνων» στις 6 Μαρτίου στο πλαίσιο του κύκλου The Bolshoi Ballet Live from Moscow.

Τα Μπαλέτα Μπολσόι δεν θα εμφανιστούν εξάλλου στη Βρετανία αυτό το καλοκαίρι, όπως ήταν προγραμματισμένο, καθώς η Βασιλική Όπερα του Λονδίνου ακύρωσε τη συνεργασία τους, που βρισκόταν μάλιστα στα τελευταία στάδια του σχεδιασμού. Αλλά και η Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης ανακοίνωσε ότι δεν προτίθεται πλέον να συνεργάζεται με καλλιτέχνες ή φορείς, που υποστηρίζουν τον Πούτιν. Μεταξύ αυτών προφανώς και η διάσημη σοπράνο Άννα Νετρέμπκο, -επρόκειτο να εμφανιστεί στην όπερα «Τουραντότ» του Πουτσίνι, από τις 30 Απριλίου- η οποία συνδέεται φιλικά με τον Ρώσο Πρόεδρο ενώ έχει εκφραστεί και υπέρ των Ρώσων αυτονομιστών της Ουκρανίας.

Ήδη άλλωστε έχουν διακόψει τη συνεργασία τους με Ρώσους καλλιτέχνες το Κάρνεγκι Χολ και η Φιλαρμονική της Βιέννης, συγκεκριμένα με τον μαέστρο Βαλερί Γκεργκίεφ και τον πιανίστα Ντένις Ματσούεφ. Ακόμη και ο διαγωνισμός Τραγουδιού της Eurovision δε θα δεχθεί Ρώσους συμμετέχοντες, με ανακοίνωσή του.

Στη Βενετία τέλος οι καλλιτέχνες και ο επιμελητής του ρωσικού περιπτέρου της Μπιενάλε παραιτήθηκαν το περασμένο Σαββατοκύριακο εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Το περίπτερο είναι πλέον κλειστό με τη διεύθυνση της Μπιενάλε να εκφράζει την αλληλεγγύη της στους καλλιτέχνες, καταδικάζοντας παράλληλα «όλους όσοι χρησιμοποιούν βία για να εμποδίσουν τον διάλογο και την ειρήνη».

Διαβάστε επίσης:

Από τον Στάλιν στον Πούτιν, η μοίρα των δικτατόρων και οι σπασμοί του θηρίου

Ολόκληρη η ζωφόρος του Παρθενώνα ψηφιακά – Από το Μουσείο Ακρόπολης

Ζωζώ Λιδωρίκη – Μια Αθηναία του πολιτισμού