Αλέξανδρος Τομπάζης: Μια μικρή ωδή (και αντίο) στον κορυφαίο αρχιτέκτονα

Έχοντας εκείνος μόλις φύγει από τη ζωή, θυμόμαστε τον καλλιτέχνη και επιστήμονα που υπήρξε ο Αλέξανδρος Τομπάζης.

«Παρομοιάζω τον αρχιτέκτονα με ένα ζώο. Την καμηλοπάρδαλη. Και λέω ότι, όπως εκείνη, πρέπει να κρατάς τα πόδια σου στέρεα στη γη, γιατί μόνον έτσι θα μαθαίνεις τα μυστικά της, ενώ κρατάς το κεφάλι και το μυαλό σου ψηλά στον ουρανό, γιατί χωρίς όραμα δεν υπάρχει αρχιτεκτονική. Και την καρδιά σου κάπου ανάμεσα στα δύο. Θα τα χρειαστείς και τα τρία σε όλη σου τη ζωή.»

Τιμήθηκε σε περισσότερους από 95 πανελλήνιους διαγωνισμούς και σε 15 διεθνείς διαγωνισμούς. Ήταν μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Ηλιακής Ενέργειας, της Passive and Low Energy Architecture (PLEA), του Διοικητικού Συμβουλίου Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) και της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρίας.

Ο λόγος φυσικά για τον Αλέξανδρο Τομπάζη, τον υπέρμαχο της απλότητας, ο οποίος υπήρξε «πατέρας» της βιοκλιματικής στην Ελλάδα και πρωτοπόρος αρχιτέκτονας με πολυδιάστατο έργο και διεθνή αντίκτυπο. Ο ίδιος δήλωνε γελώντας «αρχιτέκτονας του μινιμαλισμού και του ουμανισμού».

Γόνος παλιάς ναυτικής οικογένειας της Ύδρας, γεννήθηκε στο Καράτσι (Πακιστάν), εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Ελλάδα το 1947 και αποφοίτησε από την αρχιτεκτονική σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το 1962, όπου αρίστευσε και τιμήθηκε με το βραβείο Θωμαΐδιο και Χρυσοβέργειο.

Από το 1964 έως το 1966 εργάστηκε ως επιστημονικός βοηθός του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη, και ασχολήθηκε με θεωρητικές μελέτες και έρευνα. Ήταν το 1963 που ίδρυσε το Γραφείο Μελετών «Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη», αναλαμβάνοντας και υλοποιώντας έργα στην Ελλάδα, αλλά και σε Πορτογαλία, Ολλανδία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία, Κύπρο, Ντουμπάι, Άμπου Ντάμπι, Ομάν και Κίνα.

Το ενδιαφέρον του για την τεχνολογία και η συγκυρία της πρώτης πετρελαϊκής κρίσης τον ώθησαν να ερευνήσει τις δυνατότητες αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας και λοιπών εναλλακτικών πηγών. Άλλωστε, ήταν υπέρμαχος της φιλοσοφίας πως κάθε κρίση κρύβει μέσα της και μια ευκαιρία.

Έτσι, από τη δεκαετία του 1970 ήδη εστίασε στον βιοκλιματικό σχεδιασμό και εφάρμοσε τις αρχές του σε μεγάλη κλίμακα.

Πίστευε ακράδαντα πως για να σχεδιαστεί ένα κτίριο, πρέπει να ληφθούν υπόψιν τα κλιματικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος του, ώστε να αξιοποιηθούν με τον αρτιότερο τρόπο.

«Πρέπει να προσπαθείς να κάνεις μια κατασκευή, με το δυνατόν πιο απλά μέσα. Με λιγότερες μηχανολογικές εγκαταστάσεις, με ανανεώσιμα υλικά, χαμηλής “ενσωματωμένης ενέργειας” (αυτής που ξοδεύεται για να παραχθεί, να μεταφερθεί και να τοποθετηθεί στη θέση του το εκάστοτε υλικό). Πρέπει να ελαχιστοποιείς τις απώλειες, με αυξημένες θερμομονώσεις.»

Η αρχιτεκτονική, άλλωστε, είναι μια τέχνη πρωτίστως κοινωνική (επηρεάζει δυνητικά εαυτούς, περιβάλλον και κοινωνικό σύνολο), ο ίδιος το ήξερε, το φώναζε δυνατά – και η ουσία της πηγάζει από τη βαθιά συλλογική της οντότητα, όχι από μια φαντασμαγορική ατομικότητα.

Στην Ελλάδα που ο Γιώργος Σεφέρης ονόμασε με παράπονο «χώρα των παράλληλων μονολόγων», ο Τομπάζης ανέπνεε και σχεδίαζε με γνώμονα τον διάλογο – μεταξύ αντικειμένων, περιβάλλοντος και κοινωνικού συνόλου. Τόσο αριστοτεχνικά, που το ανήγαγε με τον τρόπο του σε τέχνη.

Είναι διπλά συγκινητικό, αν σκεφτεί κανείς, πως νέος ήθελε με όλη του την ψυχή να γίνει ζωγράφος (μάλιστα στο Πολυτεχνείο είχε την τύχη να διδαχθεί από τον Νικόλαο Χατζηκυριάκο-Γκίκα – και τότε την αγάπησε βαθιά). «Ένα από τα πράγματα που με θέλγουν στη ζωγραφική είναι ο βαθμός ελευθερίας που σου προσφέρει.»

Διαβάστε επίσης:

Αλέξανδρος Τομπάζης: Έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος αρχιτέκτονας

Casa Gaia Μύκονος: Θέα 270 μοιρών σε όλο το Αιγαίο

Επική σύγκλιση ιαπωνικής και σκανδιναβικής αισθητικής