Αλέξανδρος Ιόλας και Ντάσα Ζούκοβα: Τίνος είναι αυτή η Γάτα;

Τι μπορεί να συνδέει τον Αλέξανδρο Ιόλα με την Ντάσα Ζούκοβα; Εκτός από τη μεγάλη αγάπη για την τέχνη και την ενεργή ενασχόληση και των δύο με την εικαστική δημιουργία και την προώθησή της, θα έλεγε κανείς ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο κοινό.

Κι όμως.

Πρόκειται για δύο ανθρώπους που, με απόσταση σχεδόν μισού αιώνα, φαίνεται να μοιράζονται το ίδιο έργο τέχνης.

Την περίφημη «Πολυμορφική Γάτα» του διάσημου ζεύγους καλλιτεχνών Κλοντ και Ξαβιέ Λαλάν, ένα έργο τολμηρό, ανατρεπτικό, με σουρεαλιστικό χιούμορ, αλλά και χρηστικότητα.

Μπροστά σ’ αυτήν την μπρούτζινη «Γάτα» φωτογραφίζεται ο Αλέξανδρος Ιόλας στη δεκαετία του ’70 και την ίδια επιλέγει ως φόντο σε πρόσφατη φωτογραφία της η Ντάσα Ζούκοβα. Πρόκειται άραγε για το ίδιο έργο; Αν ναι, πώς βρέθηκε στο σπίτι της Ρωσίδας συλλέκτριας, συζύγου του Σταύρου Νιάρχου; Αν όχι, πού βρίσκεται αυτό που ανήκε στον Ιόλα;

Τα έργα τέχνης διασχίζουν το χρόνο κουβαλώντας τις ζωές των ανθρώπων που τα κατείχαν, σημαντικές στιγμές τους αλλά και ιστορικά γεγονότα. Ή και μπορεί να έχουν γίνει αντικείμενο διαμάχης, κλοπής, ακόμη και ευτελισμού.

Γράφουν, δηλαδή, τη δική τους ιστορία, όπως αυτή η «Γάτα», ένα φανταστικό ζώο, που η κοιλιά του ανοίγει αποκαλύπτοντας ένα μπαρ με πλήρη εξοπλισμό: Φιάλες ποτών, ποτήρια, ακόμη και θερμαντήρες πιάτων.

Μια εξωφρενική προσέγγιση ενός «επίπλου», τα ίχνη της δημιουργίας του οποίου πηγαίνουν πίσω στα τέλη του ’60 με αρχές ’70.

Όταν οι Λαλάν δημιουργούσαν καριέρα στο χώρο της art decoratif, χάρις και στον Αλέξανδρο Ιόλα που θα τους προωθούσε από την γκαλερί του μαζί με τον Μαγκρίτ, τον Μαξ Ερστ και την Νίκι ντε Σεν- Φαλ και τον Ζαν Πιερ Ρεϊνό.

Ακολουθώντας αυτά τα ίχνη το mononews προσπαθεί να λύσει το γρίφο και να δώσει απαντήσεις. Κάποιες είναι ξεκάθαρες, άλλες όχι. Μεγάλα ονόματα της τέχνης, κοσμικοί και μεγιστάνες εντοπίζονται ωστόσο, σ’ αυτή τη διαδρομή, που πέραν των άλλων φέρνει στην επικαιρότητα, για μια ακόμη φορά το ερώτημα, τι απέγινε η συλλογή Ιόλα.

Το γατόψαρο και οι κοσμικοί

Η αρχή της ιστορίας, μας βρίσκει στο Παρίσι του 1968. Στην κατοικία του ζεύγους  Εμίλ και Σαρλότ Αιγιό, δύο εκλεπτυσμένων ανθρώπων -εκείνος διάσημος αρχιτέκτονας και εκείνη μοναδική οικοδέσποινα, αδερφή της Ζιλιέτ Γκρεκό- που είχαν στον περίγυρό τους τα μεγαλύτερα ονόματα από το χώρο της τέχνης και των γραμμάτων της εποχής.

Γιατί στον «Δράκο», όπως επονομαζόταν αυτό το σπίτι, λόγω της rue du Dragon στην οποία βρισκόταν, συχνοί επισκέπτες ήταν ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, η Μαρία Κάλλας, η Μαρί-Ελέν ντε Ροτσίλντ και η Ζιλιέτ Γκρεκό. Και γύρω από το τεράστιο τραπέζι, στα πλούσια γεύματα μπορεί να κάθονταν η Φρανσουάζ Σαγκάν και ο Τρούμαν Καπότε, η Ελέν Ροσά, ο Υβ Σεν Λοράν, η Μαντάμ Ζορζ Πομπιντού.

Ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει το Παρίσι από καλλιτέχνες βρισκόταν στο σαλόνι των Αιγιό  ενώ περιζήτητη ήταν  για τους κοσμικούς κύκλους μια πρόσκληση από την Σαρλότ, για την οποία η Σαγκάν έγραφε ότι «είναι η προσωποποίηση της κομψότητας και πάνω απ’ όλα της φιλίας» και ο σκηνοθέτης Τζόζεφ Λόουζι έλεγε ότι «είναι στιλάτη, πολύ έξυπνη και βαθιά καλλιεργημένη». 

Η «Γάτα» (ή γατό-ψαρο, όπως αναφέρεται συχνά) ήταν παραγγελία του Εμίλ Αιγιό.

Μόλις είχε ολοκληρώσει ένα τεράστιο συγκρότημα κατοικιών στα νότια προάστια του Παρισιού, το La Grande Borne, για το οποίο είχε αναθέσει στον Φρανσουά-Ξαβιέ Λαλάν το πρώτο μνημειώδες έργο του.

Ήταν τα «Δύο περιστέρια», ύψους 4,50 μ. σε βαμμένο σκυρόδεμα, που τοποθετήθηκαν στην Place de la Treille. «Κάνε ό,τι θέλεις, αλλά φρόντισε να είναι πολύ μεγάλο», ήταν η σύσταση προς τον Λαλάν κι εκείνος όντως έφτιαξε την γιγάντια πολυμορφική γάτα, που στρογγυλοκάθισε στο σαλόνι των Αιγιό.  

Με ουρά ψαριού, μαστούς θηλαστικού, μηρούς ταύρου και οπλές χοίρου, αυτή η γάτα, γυρίζει το κεφάλι και κλείνει το μάτι. Έχει ύψος 2 μέτρα και μήκος 3,5 και από τις δύο πλευρές της ανοίγουν πτερύγια, όπου υπάρχουν  κινητά ράφια.

Αυτό είναι και το βασικό της όπλο: Το μυστικό μπαρ, όπου ο σπουδαίος συνθέτης Ρολφ Λίμπερμαν οδηγούσε, μετά την όπερα τον διάσημο τσελίστα Μστισλάβ Ροστροπόβιτς και τον μεγάλο αρχιμουσικό και συνθέτη Λέοναρντ Μπερνστάιν … Τέτοιες διασκεδάσεις απολάμβαναν οι καλεσμένοι της Σαρλότ και του Εμίλ Αιγιό και τέτοιες εικόνες έβλεπε η περιώνυμη «Γάτα» του Φρανσουά-Ξαβιέ Λαλάν.

Οι δημοπρασίες

Παρά το γεγονός ότι το ζευγάρι είχε παρουσιάσει ήδη τη δουλειά του σε μια μεγάλη έκθεση στο Παρίσι το 1964, ο Ιόλας ήταν εκείνος που θα τους έδινε την μεγαλύτερη ώθηση για διάκριση, εκθέτοντας τα έργα τους στην γκαλερί του, το 1966, όπου χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά το κοινό επίθετο «Les Lalanne», με το οποίο έμειναν γνωστοί.

Την επόμενη χρονιά, η γκαλερί του Ιόλα στη Νέα Υόρκη παρουσίασε έργα από την πρώτη τους αμερικανική έκθεση στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο. Και το 1970, το ζευγάρι επέστρεψε στην γκαλερί του Ιόλα στο Παρίσι με μια έκθεση, που περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, και την μπανιέρα –Ιπποπόταμος.

Στο μεταξύ όμως, οι Λαλάν είχαν ήδη δημιουργήσει, το 1968 τη «Γάτα». Και όχι μία αλλά δύο! Γιατί η δεύτερη ήταν του Ιόλα.

Χρόνια αργότερα, όταν το 2002 η «Γάτα» των Αιγιό βγήκε δημοπρασία από τους Christie’s ο οίκος ανέφερε  συγκεκριμένα: «Ο Φρανσουά-Ξαβιέ Λαλάν έφτιαξε δύο γλυπτά της «Πολυμορφικής Γάτας», το ένα για την Σαρλότ και τον Εμίλ Αιγιό και το άλλο για τον Αλέξανδρο Ιόλα. Και τα δύο κατασκευάστηκαν στο εργαστήριο ταυτόχρονα και ήταν εξ ολοκλήρου σφυρήλατα, στο χέρι από τον ίδιο τον καλλιτέχνη». 

Δηλωνόταν μάλιστα κατηγορηματικά ότι: «Αυτά τα δύο γλυπτά είναι τα μόνα που υπάρχουν». Προσθέτοντας το σημείο που ενδιαφέρει περισσότερο. Ότι «το αντίγραφο του Αλέξανδρου Ιόλα παρουσιάστηκε δύο φορές, στη γκαλερί του αντιπροσώπου του στο Μιλάνο το 1970, πριν να εκτεθεί το 1972 στην παριζιάνικη γκαλερί του. Δεν έχουμε πλέον κανένα ίχνος αυτού του αντιγράφου σήμερα».

Ο Αλέξανδρος Ιόλας είχε άλλωστε πεθάνει από το 1987 ενώ η συλλογή του με έργα σύγχρονης τέχνης, έπιπλα και πολύτιμα προσωπικά αντικείμενα είχε εξαφανιστεί με όλα τα στοιχεία να δείχνουν ότι είχαν αφαιρεθεί από το σπίτι της Αγίας Παρασκευής από την αδερφή του Νίκι Στάιφελ. Βέβαια κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ότι το έργο είχε πωληθεί ήδη από τον Ιόλα, έτσι ακολούθησε μία διαφορετική διαδρομή. 

Τα έργα σήμερα

Το 2010 πράγματι εμφανίζονται και οι δύο «Γάτες»! Την μία δημοπρατούν πάλι οι Christie’s ενώ η δεύτερη παρουσιάζεται στην  έκθεση, που είναι αφιερωμένη στους Λαλάν στο Musée de Arts Décoratifs του Παρισιoύ. Τώρα όμως έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς και την εξέλιξη της αξίας του έργου. Αν το 2002 η εκτίμηση ήταν από 60.000 ευρώ ως 80.000 ευρώ, το 2010 έχει εκτιναχθεί στις 450.000 ως 650.000  ενώ σήμερα θεωρείται ότι ξεπερνά κατά πολύ το ένα εκατομμύριο.

Πού βρίσκονται όμως πλέον οι «Γάτες»; Κατ΄ αρχάς φαίνεται ότι και οι δύο είναι στην Αμερική. Η μία, όπως αποδεικνύει η φωτογραφία της Ντάσα Ζούκοβα ανήκει στην ίδια. Η άλλη βρίσκεται στη συλλογή του αμερικανού δισεκατομμυριούχου, Κένεθ Γκρίφιν, ιδρυτή της Citadel (εταιρεία επενδύσεων) και ενός από τους ισχυρότερους συλλέκτες στον κόσμο αλλά και προστάτη των τεχνών.

Είναι ο ίδιος άλλωστε που τον Νοέμβριο αγόρασε σε δημοπρασία των Sotheby’s ένα σπάνιο αντίγραφο του Συντάγματος των ΗΠΑ έναντι 43,2 εκατ. δολαρίων. Η «Πολυμορφική Γάτα» των Λαλάν είναι ένα από τα έργα της τεράστιας συλλογής του, που παρουσιάσθηκε σε ένα πρόγραμμα τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, του οποίου είναι μέγας χορηγός. 

Οι καλλιτέχνες

Ποιος έχει, όμως, ποια «Γάτα» δεν είναι γνωστό. Μόνον οι κάτοχοί τους το γνωρίζουν. Αυτό που αποδεικνύεται όμως και πάλι είναι η διορατικότητα του Αλέξανδρου Ιόλα στον εντοπισμό και την ανάδειξη σπουδαίων δημιουργών, των οποίων το έργο, όχι απλώς διαρκεί μέσα στο χρόνο αλλά επανεκτιμάται παίρνοντας τη θέση του στην ιστορία της τέχνης.

Πρωτοπόροι στις διακοσμητικές τέχνες, λάτρεις της φύσης, όπως φαίνεται κι από τα έργα τους και ακραιφνείς σουρεαλιστές  με πολύ χιούμορ ο Φρανσουά-Ξαβιέ  (1927-2008) και η Κλοντ Λαλάν (1924-2019) πίστευαν ότι η τέχνη οφείλει να είναι χρηστική, μέρος της καθημερινότητας των ανθρώπων.

Ο Φρανσουά –Ξαβιέ  προτιμούσε τα ζώα και δημιουργούσε λειτουργικά αντικείμενα, όπως τον ρινόκερο-γραφείο, τα μάλλινα πρόβατα,  τον ιπποπόταμο-μπανιέρα,  τη μύγα -τουαλέτα. Ενώ η Κλοντ εμπνεόταν από τα φυτά με τις ρίζες τους, τα κλαδιά, τα φύλλα δέντρων για να δημιουργήσει τα έργα της.  

«Αυτά δεν είναι έπιπλα, δεν είναι αντικείμενα, είναι γλυπτά που έχουν μια μορφή χρησιμότητας», όπως έλεγαν. Όλο το ζωικό βασίλειο και όλη η χλωρίδα ήταν η αφετηρία τους για αταίριαστους συνειρμούς μορφών και λειτουργιών, όπως ο Λαχανοκέφαλος της Κλοντ, το Στόμα της Μηλιάς και το Σαλιγκάρι των Δακτύλων.

Έργα πνευματώδη, που  αναπόφευκτα φέρνουν κι ένα χαμόγελο στα χείλη, που ταξίδεψαν σ΄όλο τον κόσμο, αγαπήθηκαν ιδιαίτερα στο χώρο της μόδας και παραμένουν ευφάνταστα δείγματα τέχνης σπουδαίων δημιουργών.

Διαβάστε ακόμη:

Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα: Ο θείος μου πίσω από το μύθο