Η αγορά δεν δίνει σημασία στα πολύ άσχημα μακροοικονομικά στοιχεία γιατί συνεχίζει να πιστεύει ακόμα εν μέσω αυτής της σφοδρής ύφεσης ότι θα ακολουθήσει μια ανάκαμψη τύπου «V» στο τρίτο τρίμηνο του 2020, τόνισε σε συνέντευξή του στο Bloomberg ο Νουριέλ Ρουμπινί. 

Για τον λόγο αυτό, σημείωσε ο κ. Ρουμπινί, οι σημερινές τιμές των μετοχών «απλά δεν έχουν νόημα».
Όπως ανέφερε,  η πανδημία θα οδηγήσει σε απομόχλευση στον εταιρικό τομέα και στο real estate. «Όλοι πρέπει να αποταμιεύσουν περισσότερο, να κάνουν λιγότερες επενδύσεις, να εξυγιάνουν τους ισολογισμούς, να μειώσουν τις δαπάνες – την κατανάλωση τα νοικοκυριά και το εργατικό κόστος οι επιχειρήσεις, όλα αυτά είναι συνταγή για μια ανάκαμψη τύπου “U”» προειδοποίησε.

Οι επενδυτές απλά παρασύρονται από την ψευδαίσθηση ότι θα υπάρξει μια ανάκαμψη τύπου «V», από την ρευστότητα και τα χαμηλά επιτόκια και από τον φόβο ότι θα μείνουν έξω από ένα ράλι.

Υπενθυμίζεται ότι στις 6 Απριλίου στο world economic forum.org ο  Nouriel Roubini είχε δημοσιεύσει το εξής άρθρο:

Το σοκ για την παγκόσμια οικονομία από την πανδημία ήταν πολύ ταχύτερο και πιο σοβαρό από ότι ήταν στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 αλλά και στην Μεγάλη Ύφεση.

Σε αυτές τις δύο προηγούμενες περιπτώσεις, οι χρηματιστηριακές αγορές κατέρρευσαν κατά 50% ή περισσότερο, οι πιστωτικές αγορές πάγωσαν, σημειώθηκαν μαζικές πτωχεύσεις, τα ποσοστά ανεργίας ξεπέρασαν το 10% και το ΑΕΠ συρρικνώθηκε με ετήσιο ρυθμό 10% ή περισσότερο. Αλλά όλα αυτά χρειάστηκαν περίπου τρία χρόνια για να πραγματοποιηθούν. Κατά την τρέχουσα κρίση, τα αντίστοιχα μακροοικονομικά και χρηματοοικονομικά αποτελέσματα έχουν υλοποιηθεί σε τρεις εβδομάδες.

Νωρίτερα αυτό το μήνα, χρειάστηκαν μόλις 15 μέρες για την αμερικανική χρηματιστηριακή αγορά να καταρρεύσει στην περιοχή των «αρκούδων» (μείωση κατά 20% από την κορυφή της) – η ταχύτερη πτώση που σημειώθηκε ποτέ. Τώρα, οι αγορές έχουν μειωθεί κατά 35%, οι αγορές πιστώσεων έχουν παγώσει και τα πιστωτικά περιθώρια (όπως αυτά για τα junk bonds) έχουν φτάσει στα επίπεδα του 2008.

Ακόμη και οι μεγάλες χρηματοπιστωτικές εταιρείες όπως η Goldman Sachs, η JP Morgan και η Morgan Stanley αναμένουν ότι το αμερικανικό ΑΕΠ θα μειωθεί με  ετήσιο ρυθμό 6% το πρώτο τρίμηνο και κατά 24% έως 30% στο δεύτερο. Ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Steve Mnuchin, προειδοποίησε ότι το ποσοστό ανεργίας θα μπορούσε να εκτοξευτεί πάνω από το 20%.

Με άλλα λόγια, κάθε στοιχείο της συνολικής ζήτησης – κατανάλωση, κεφαλαιουχικές δαπάνες, εξαγωγές – βρίσκεται σε πρωτοφανή ελεύθερη πτώση. Ενώ οι περισσότεροι σχολιαστές προβλέπουν μια ύφεση σχήματος V – με την παραγωγή να πέφτει έντονα στο ένα τρίμηνο και στη συνέχεια να ανακάμπτει γρήγορα το επόμενο – θα πρέπει τώρα να είναι σαφές ότι η κρίση που προκάλεσε η πανδημία είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Η συρρίκνωση που βρίσκεται σε εξέλιξη φαίνεται να μην είναι ούτε V- ούτε U- ούτε L- στο σχήμα (μια απότομη κάμψη ακολουθούμενη από στασιμότητα). Αντίθετα, μοιάζει με μια: κάθετη γραμμή που αντιπροσωπεύει τις χρηματοπιστωτικές αγορές και την κατάρρευση της πραγματικής οικονομίας.

Coronavirus Covid-19 virus infection China Hubei Wuhan contagion spread economics dow jones S&P 500 stock market crash 1929 depression great recession
Image: Statista

Ούτε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης και του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, ο κύριος όγκος της οικονομικής δραστηριότητας δεν σταμάτησε κυριολεκτικά, όπως έγινε στην Κίνα, τις  Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη σήμερα.

Το βέλτιστο σενάριο θα ήταν μια ύφεση που είναι πιο σοβαρή από την παγκόσμια οικονομική κρίση  (από την άποψη της μειωμένης αθροιστικής παγκόσμιας παραγωγής) αλλά βραχύτερη, επιτρέποντας την επιστροφή στην θετική ανάπτυξη μέχρι το τέταρτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους. Στην περίπτωση αυτή, οι αγορές θα αρχίσουν να ανακάμπτουν όταν εμφανιστεί το φως στο τέλος του τούνελ.

Ωστόσο, το βέλτιστο σενάριο έχει αρκετές προϋποθέσεις. Πρώτον, οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και άλλες οικονομίες που πλήττονται σοβαρά θα χρειαστεί να εφαρμόσουν τα εκτεταμένα μέτρα ελέγχου, παρακολούθησης και θεραπείας του ιού, τις αναγκαστικές καραντίνες και το lockdown που έχει εφαρμόσει η Κίνα. Και επειδή μπορεί να χρειαστούν 18 μήνες για να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο και να παραχθεί μαζικά, τα αντιιικά και άλλα φάρμακα θα πρέπει να αξιοποιηθούν σε τεράστια κλίμακα.

Δεύτερον, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της νομισματικής πολιτικής – οι οποίοι έχουν κάνει ήδη σε λιγότερο από ένα μήνα όσα χρειάστηκε να κάνουν σε τρία χρόνια μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση – πρέπει να συνεχίσουν τα αντισυμβατικά μέτρα κατά τη διάρκεια.

Αυτό σημαίνει μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια, ποσοτική χαλάρωση και πιστωτική διευκόλυνση (αγορά ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων)  για να στηρίξουν τις τράπεζες, τα μη τραπεζικά ιδρύματα, τα αμοιβαία κεφάλαια, ακόμη και τους μεγαλύτερους οργανισμούς.

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ έχει επεκτείνει τις διασυνοριακές γραμμές ανταλλαγής για να αντιμετωπίσει τη μαζική έλλειψη ρευστότητας σε δολάρια στις παγκόσμιες αγορές, αλλά τώρα χρειαζόμαστε περισσότερες διευκολύνσεις για να ενθαρρύνουμε τις τράπεζες να δανείζουν σε μη ρευστοποιήσιμες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.

Τρίτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να αναπτύξουν τεράστια δημοσιονομικά κίνητρα, μεταξύ άλλων τις άμεσες εκταμιεύσεις μετρητών προς τα νοικοκυριά. Δεδομένου του μεγέθους του οικονομικού σοκ, τα δημοσιονομικά ελλείμματα στις προηγμένες οικονομίες θα πρέπει να αυξηθούν από το 2-3% του ΑΕΠ σε περίπου 10% ή περισσότερο. Μόνο οι κεντρικές κυβερνήσεις διαθέτουν ισολογισμούς αρκετά μεγάλους και ισχυρούς για να αποτρέψουν την κατάρρευση του ιδιωτικού τομέα.

Ωστόσο, αυτές οι παρεμβάσεις που χρηματοδοτούνται από το έλλειμμα πρέπει να αποτιμώνται πλήρως. Εάν χρηματοδοτούνται μέσω του σταθερού δημόσιου χρέους, τα επιτόκια θα αυξηθούν απότομα και θα καταπνίξουν την ανάκαμψη. Δεδομένων των περιστάσεων, οι παρεμβάσεις που έχουν προ πολλού προταθεί από τους αριστερούς της σχολής της σύγχρονης νομισματικής θεωρίας, συμπεριλαμβανομένου του helicopter money («χρήμα εξ ουρανού» οι κεντρικές τράπεζες ή οι κυβερνήσεις προσφέρουν στους πολίτες μεγάλα ποσά χρημάτων είτε με άμεσο τρόπο, είτε εμμέσως, για παράδειγμα μέσω φοροαπαλλαγών) έχουν ενταθεί.

Δυστυχώς για το βέλτιστο σενάριο, η ανταπόκριση του συστήματος υγείας στις προηγμένες οικονομίες δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση της πανδημίας και η δέσμη δημοσιονομικής πολιτικής που συζητείται επί του παρόντος δεν είναι ούτε μεγάλη ούτε αρκετά ταχεία ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για έγκαιρη ανάκαμψη. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνος μιας νέας Μεγάλης Ύφεσης, χειρότερης από την προηγούμενη αυξάνεται μέρα με την ημέρα.

Εάν δεν σταματήσει η πανδημία, οι οικονομίες και οι αγορές σε όλο τον κόσμο θα συνεχίσουν την ελεύθερη πτώση τους. Ωστόσο, ακόμη και αν η πανδημία τεθεί περισσότερο ή λιγότερο υπό έλεγχο, η συνολική ανάπτυξη μπορεί να μην επιστρέψει μέχρι το τέλος του 2020.

Εξάλλου, μέχρι τότε, μια άλλη εποχή του ιού είναι πολύ πιθανό να ξεκινήσει με νέες μεταλλάξεις. Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις στις οποίες πολλοί βασίζονται μπορούν να αποδειχθούν λιγότερο αποτελεσματικές από όσο ελπίζουν. Έτσι, οι οικονομίες θα συρρικνωθούν ξανά και οι αγορές θα συντριβούν και πάλι.

Επιπλέον, η δημοσιονομική αντίδραση θα μπορούσε να χτυπήσει σε τοίχο εάν η δημιουργία εσόδων από μαζικά ελλείμματα αρχίσει να παράγει υψηλό πληθωρισμό, ειδικά αν μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις στον εφοδιασμό που σχετίζονται με τον ιό μειώσουν τη δυνητική ανάπτυξη. Και πολλές χώρες απλά δεν μπορούν να αναλάβουν τέτοιο δανεισμό στο δικό τους νόμισμα. Ποιος θα διασώσει κυβερνήσεις, εταιρείες, τράπεζες και νοικοκυριά στις αναδυόμενες αγορές;

Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και αν η πανδημία και ο οικονομικός αντίκτυπος τεθούν υπό έλεγχο, η παγκόσμια οικονομία μπορεί να εξακολουθήσει να υπόκειται σε ορισμένους κινδύνους.

Καθώς οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ πλησιάζουν, η κρίση του πανδημίας θα δημιουργήσει έδαφος για νέες συγκρούσεις μεταξύ της Δύσης και τουλάχιστον τεσσάρων μεγάλων δυνάμεων: Κίνα, Ρωσία, Ιράν και Βόρεια Κορέα, οι οποίες χρησιμοποιούν ήδη ασύμμετρο κυβερνοπόλεμο για να υπονομεύσουν τις ΗΠΑ.

Οι αναπόφευκτες επιθέσεις στον κυβερνοχώρο στην εκλογική διαδικασία των ΗΠΑ μπορεί να οδηγήσουν σε αμφισβητούμενο τελικό αποτέλεσμα, με κατηγορίες για νοθεία και τη δυνατότητα άμεσης βίας και αστικών αναταραχών.

Ομοίως, όπως υποστήριξα προηγουμένως, επισημαίνει ο Ρουμπινί, οι αγορές υποτιμούν σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο ενός πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν το τρέχον έτος. Η επιδείνωση των αμερικανικών-κινεζικών σχέσεων επιταχύνεται, καθώς κάθε πλευρά κατηγορεί την άλλη για το μέγεθος της πανδημίας.

Η τρέχουσα κρίση είναι πιθανό να επιταχύνει την συνεχιζόμενη βαλκανοποίηση και την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας τους επόμενους μήνες και χρόνια.

Αυτοί οι τρεις κίνδυνοι -οι ανεξέλεγκτες πανδημίες, τα ανεπαρκή οπλοστάσια οικονομικής πολιτικής και οι γεωπολιτικές ανησυχίες – θα είναι αρκετοί για να οδηγήσουν την παγκόσμια οικονομία σε συνεχή ύφεση. Μετά την κρίση του 2008, μια ισχυρή (αν και καθυστερημένη) αντίδραση έβγαλε την παγκόσμια οικονομία από την άβυσσο.

Μπορεί να μην είμαστε τόσο τυχεροί αυτή τη φορά.