Παναγής Παπουτσάνης: Ένας σπουδαίος βιομήχανος μέσα από τα λόγια οικείων του

Ίσως ελάχιστοι αντιλήφθηκαν ότι ο Παναγής Παπουτσάνης πέρασε στο επέκεινα. Ένα μήνα αργότερα, οι αγαστές αφηγήσεις των οικείων του συνθέτουν το πορτρέτο ενός πρωταγωνιστή στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα που επιβάλλεται να μνημονευτεί.

Το πορτρέτο του σπουδαίου βιομηχάνου μέσα από τις ψηφίδες της προσωπικής του διαδρομής ξεδιπλώνεται σαν κινηματογραφική περιπέτεια: Με την αυλή που τον θαυμάζει, τους αντίπαλους που εποφθαλμιούν, την ευρύτερη οικογένεια και τους φίλους να τον λατρεύουν.

Η ανθρώπινη ιστορία μίας ιστορικής βιομηχανίας. Ακόμη και ο ίδιος ο θάνατος επιφύλασσε σε αυτόν τον αέναο λάτρη της ταχύτητας και των σπορ αυτοκινήτων ένα τέλος κινηματογραφικό.

Μέχρι τελευταίας ρανίδας στην τρίχα, ένας ωραίος άνδρας 85 ετών. Ένα πρωινό αναχωρεί από το εξοχικό του στην Κινέττα για να πάρει το πρωινό του με φίλους αλλά ξεφεύγει από το δρόμο και προσκρούει σε μία ελιά.

Οι εργάτες τον βοηθούν να βγει ζωντανός από το κατεστραμμένο αμάξι το οποίο μερικά δευτερόλεπτα αργότερα χάνεται ολοσχερώς στις φλόγες. Οι γιατροί δεν προβλέπουν ότι θα χρειαστεί να τον κρατήσουν παραπάνω από δύο μέρες στο νοσοκομείο.

Ωστόσο μετά το κρίσιμο πρώτο εικοσιτετράωρο εμφανίζει αιμάτωμα στον εγκέφαλο. Φεύγει ήσυχα ενώ κοιμάται, δέκα μέρες αργότερα.

Τα παιδικά χρόνια

Ο Παναγής μεγάλωσε στα πούπουλα ως μοναχογιός της Ουρανίας και του Ευστράτιου Παπουτσάνη.

Δυναμική μητέρα και πρωτοπόρος φεμινίστρια της εποχής, θρυλική σοφερίνα: η πρώτη γυναίκα που οδηγούσε αυτοκίνητο μόνη της στην προπολεμική Αθήνα.

Με ανεκτίμητη περιουσία από τη Μικρά Ασία, τόσο που ο Ευστράτιος Παπουτσάνης κινδύνευσε να θεωρηθεί προικοθήρας από τους φθονερούς ανταγωνιστές τους οποίους όμως έκανε σκόνη.

Μέρος της περιουσίας της Ουρανίας κατασχέθηκε από τους Γερμανούς. Η οικογένεια όμως διατήρησε το πατρικό στον ξακουστό Πύργο του Αμαρουσίου κοντά στο τρένο, που σήμερα έχει δώσει τη θέση του σε τεράστια πολυκατοικία.

Η μητέρα Παπουτσάνη πρόλαβε να εμφυσήσει στο μικρό πουλέν της το εργασιακό ήθος που χρειαζόταν ένας πρίγκιπας της ελληνικής οικονομίας.

Τη θαύμαζαν ως «περήφανη» και «δουλευταρού». Δεν δεχόταν τους γόηδες του καναπέ, απαιτούσε από το γιο της να επιδεικνύει hands on ενεργή παρουσία: να σηκώνει τα μανίκια, να πράττει, να τολμά.

Ο Παναγής λοιπόν μπήκε από νωρίς στο εργοστάσιο, παράλληλα με τις σπουδές στην Ανωτάτη Βιομηχανική και μέχρι τέλους διατήρησε μία απαρασάλευτη αρχή: σεβασμός στους υπαλλήλους και εργάτες. Ακόμη και όταν είχε ξενυχτήσει, το επόμενο πρωί στις έξι βρισκόταν πάντα στο γραφείο του προτού φτάσει το λεωφορείο με τους εργαζομένους.

Το ίδιο ήθος μεταλαμπάδευσε στα παιδιά του στα τέλη της δεκαετίας του 1990 λίγο πριν πουλήσει την εταιρεία όταν τα καλοκαίρια εργάζονταν στο εργοστάσιο. Τι και αν είχαν γυρίσει στις τρεις τα ξημερώματα, έπρεπε να δώσουν το «παρών» προτού καταφτάσει ο πρώτος εργάτης.

Απόδειξη ότι οι υπάλληλοι ποτέ δεν οργάνωσαν απεργιακές κινητοποιήσεις. Όταν η κόρη του Παναγή έκατσε μια φορά στην καινούργια καρέκλα του γραφείου του (την πρώτη περιστρεφόμενη καρέκλα της εποχής), εκείνος της συνέστησε αμέσως να αποχωρήσει. Δεν επέτρεπε να διασκεδάζουν τα αφεντικά εν ώρα εργασίας…

Σαν Ιανός

Παράλληλα όμως και από πολύ νεαρός υιοθέτησε το χόμπι της μητέρας του εξελίσσοντάς το μάλιστα και παραπέρα: ανέπτυξε το πάθος της ταχύτητας και των γρήγορων αυτοκινήτων.

Έπαιρνε το σπορ του αυτοκίνητο και αλώνιζε στην επαρχία για την προώθηση των προϊόντων τους.

Εξίσου γρήγορα έτρεχε και στην προσωπική του ζωή: γνωστός και πολυαγαπημένος τέντι μπόι του Αμαρουσίου, αλώνιζε στην Αθηναία και αργότερα στην «Αυτοκίνηση». Ωραίες και γνωστές κυρίες της εποχής διαδέχονταν η μία την άλλη. Σύμφωνα με φήμες, η Ζωή Λάσκαρη του είχε αδυναμία.

Οδηγούσε γρήγορα, κοντραριζόταν με τους άλλους θρύλους της εποχής Γιώργο Μοσχού και Μάκη Σαλιάρη (της Αυτοκίνησης). Ρίσκαρε, ζούσε τη ζωή και τον έρωτα με την ένταση του άντρα που μοιάζει (περίπου…) να αδιαφορεί για το αν υπάρχει αύριο.

Όταν όμως ο Σαλιάρης με την ισπανίδα καλλονή γυναίκα του Άντζελα και μετέπειτα μητέρα των παιδιών του οργάνωναν ιδιωτική πτήση στην Ισπανία, εκείνος απείχε. Δεν δεχόταν ποτέ προτάσεις που δεν μπορούσε να υποστηρίξει οικονομικά ή να ανταποδώσει με ανάλογες.

Έμοιαζε με τον ρωμαίο Ιανό με τα δύο κεφάλια να κοιτάζουν σε αντίθετες κατευθύνσεις δεξιά και αριστερά: Παρότι φημισμένος γλεντζές, διατηρούσε ταυτόχρονα την εγκράτεια και τους χαμηλούς τόνους που οριοθέτησε η οικογένειά του.

Πρωτοπόρος αλλά και αρνητής της αλλαγής

Το ίδιο όμως φάνηκε να συμβαίνει και στην επιχειρηματική του δράση. Από τη μία αποδείχθηκε οραματιστής σε βαθμό που εκείνη την εποχή γινόταν λόγος για βιομηχανικό πρότυπο.

Από την άλλη, δεν κατάφερε να προβλέψει το μέλλον της αγοράς μετά την ΕΟΚ και να προσαρμοστεί στις νέες επιταγές της. Παρέμεινε με παροιμιώδες πείσμα για πάντα παραγωγός και όχι έμπορος.

Το πρώτο εργοστάσιο της οικογένειας στον Πειραιά (ιδρύθηκε από τον πατέρα και τους θείους του Παναγή το 1913, βομβαρδίστηκε στον Πόλεμο το 1944) αποτέλεσε παγκοσμίως πρωτοπορία βιομηχανικού σχεδίου ενώ το δεύτερο στην Κάτω Κηφισιά βραβεύτηκε και μελετήθηκε διεθνώς ως αρχιτεκτονικό παράδειγμα.

Σε αυτά τα εργοστάσια αφοσιώθηκε. Η αγορά δεν τον αφορούσε.

Ενδεικτικό το περιστατικό όταν μπήκε σε ένα φαρμακείο με τη μικρή του κόρη η οποία ζήτησε να αγοράσει ένα προϊόν της Vichy. Εκείνος αρνήθηκε υποστηρίζοντας ότι θα έπρεπε να της αρκούν τα προϊόντα προσωπικής φροντίδας του εργοστασίου τους.

Κολοσσοί όπως η Estee Lauder, η Palmolive, η Unilever παρακαλούσαν να αποκτήσουν εκπροσώπηση στην εγχώρια αγορά με συνεχείς προσφορές στον Παπουτσάνη. Εκείνος αρνιόταν να εκτελέσει το άλμα στο εμπόριο, μην μπορώντας τελικά να εκτιμήσει την τεκτονική ανατροπή που υπέβοσκε.

Τα ελληνικά σύνορα άνοιξαν ερήμην του και η χώρα πλημμύρισε με τα πολυπόθητα καλούδια που προηγουμένως μόνο λίγοι προνομιούχοι μπορούσαν να αποκτούν από τα ταξίδια τους στις αγορές της Δύσης.

Το 1990 η εταιρεία πέρασε στα χέρια του ομίλου Δαυίδ, που αγόραζε τότε επιθετικά πολλές ακόμη οικογενειακές εταιρείες.

Κύλησαν όμως αρκετά χρόνια ως το 2010 για να αναστηθεί η εταιρεία με την εξαγορά της από τους Γιώργο Γκάτζαρο και Μενέλαο Τασσόπουλο.

Υπάρχει μάλιστα η φήμη ότι νεαρός ακόμη ο Γιώργος Γκάτζαρος είχε προσπαθήσει να προσεγγίσει τον Παναγή μέσω της κόρης του.

‘Ετσι η εισηγμένη εταιρεία που το 2010 βρέθηκε στα όρια της χρεοκοπίας, μεταμορφώθηκε κατά τα χρόνια των μνημονίων και ακολουθεί έκτοτε το δρόμο της ανάπτυξης και της κερδοφορίας.

Βιομηχανικό θαύμα

Υπήρχε όμως πάντα ο απόηχος του θρύλου της ως βιομηχανικού θαύματος, που αναντίρρητα είχε παγιώσει ο Παναγής Παπουτσάνης και την ακολουθούσε πάντα ως ούριος άνεμος.

Και ο Παναγής Παπουτσάνης διατηρώντας περίοπτη θέση στο Διοικητικό Συμβούλιο που ως το 199ο αποτελείτο κυρίως από μέλη της οικογενείας του, αποτέλεσε καπετάνιο της.

Η στιγμή της κορύφωσης συντελείται το 1973 όταν η εταιρεία μεταφέρεται από τον Πειραιά στο πολυβραβευμένο εργοστάσιο με τον υπερσύγχρονο μηχανολογικό εξοπλισμό στην Κάτω Κηφισιά. Παραδίπλα εγκαθιδρύεται και η καινοτόμος μονάδα R&D (έρευνας και ανάπτυξης).

Τα εξαιρετικά γόνιμα εκείνα χρόνια ανταγωνίζονταν επάξια τέσσερις πολυεθνικούς κολοσσούς: Procter & Gamble, Colgate – Palmolive, Unilever, Le Chat. Διατηρούσαν την πρωτοκαθεδρία στα φτηνά προϊόντα προσωπικής φροντίδας και ο Παπουτσάνης όχι μόνο επέζησε του αδυσώπητου ανταγωνισμού αλλά εν πολλοίς και δέσποζε ανάμεσά τους.

Το οπλοστάσιό του: Ο Παναγής διέθετε ισχυρή επιστημονική κατάρτιση και τον αγαπημένο του ξάδελφο Παναγιώτη Παπουτσάνη (απόφοιτο του MIT σε μια εποχή που αυτό σήμαινε πραγματικά εξαιρετική επιστημοσύνη) στο πλευρό του. Πυξίδα του η επιστημονική πρόοδος και συνοδοιπόροι του οι άνθρωποι του πνεύματος.

Εφαρμόστηκαν τότε έρευνες καινοφανείς στο εντυπωσιακά οργανωμένο χημείο του εργοστασίου το οποίο είχε στελεχωθεί με καθηγητές χημικούς μηχανικούς και αργότερα με καθηγητές από τη φαρμακολογία και την κοσμετολογία.

Με αντίστοιχα καίριες και καθοριστικές επεμβάσεις μεσουράνησε σε περιβάλλον αδυσώπητου ανταγωνισμού. Έδρασε ως προάγγελος των εξελίξεων στη μεταβιομηχανική περίοδο της δεκαετίας του 1980, λίγο πριν από την έκρηξη της κοινωνίας της Πληροφορίας.

Μέσα από το Δ.Σ., ο Παναγής Παπουτσάνης ασχολείτο κυρίως με το τμήμα αγορών, δηλαδή την εισαγωγή πρώτων υλών, την έρευνα ποιότητας πρώτων υλών, την έρευνα του κόστους και τέλος με την παραγωγή. Είχε δημιουργήσει τμήμα κοστολόγησης για κάθε στάδιο παραγωγής: πρακτική εντελώς πρωτόφαντη για την εποχή, που εφάρμοζαν μόνο οι διεθνείς βιομηχανίες.

Εξίσου πρωτάκουστη για τα τότε ελληνικά δεδομένα και η εγκαθίδρυση τμήματος προσωπικού από το οποίο περνούσε για εκπαίδευση όλο το προσωπικό.

Με εξίσου διορατική και περιπετειώδη διάθεση, επένδυσε και στη  Vioryl με επικεφαλής τον καθηγητή Αλέξανδρο Σταυρόπουλο. Εταιρεία που τότε αποτέλεσε απαύγασμα χημικής έρευνας στην Ελλάδα (γεωργικά φάρμακα, λιπάσματα σε υγρή και στέρεη μορφή, αρώματα, βιταμίνες και άλλες καινοτομίες).

Η στενή συνεργασία και όσμωση ανάμεσά τους συντέλεσε στην ικανότητά τους να ακολουθούν με άνεση τις εξελίξεις της εποχής. Επεκτάθηκαν μάλιστα και σε μονάδα επεξεργασίας λαδιών (ελαιόλαδων, σπορέλαιων, μαργαρινών).

Ακολουθώντας πάντα την αιχμή του δόρατος, παράλληλα με τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, έφτασε προ των πυλών της σύγχρονης εποχής. Μέχρι το 1990… Τότε στεναχωρήθηκε. Αλλά ο Παναγής Παπουτσάνης δεν είχε ποτέ εχθρούς, έχαιρε πάντα του σεβασμού των ισχυρών της ελληνικής οικονομίας.

Οι χαρισματικοί άνθρωποι κρύβουν προσωπικότητες με γωνίες, όχι επίπεδες και γραμμικές. Ο Παναγής Παπουτσάνης σφράγισε ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία της Ελλάδας -όχι μόνο στο οικονομικό αλλά και στο ανθρώπινο επίπεδο. Στις ζωές των άλλων.