Αυξάνεται η ανησυχία τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη για μια ενδεχόμενη ενεργειακή κρίση με το νέο έτος, λόγω του αδιεξόδου των μέχρι σήμερα συνομιλιών μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας για την ανανέωση της σύμβασης διέλευσης τράνζιτ ρωσικού φυσικού αερίου από το ουκρανικό σύστημα. Ο νέος γύρος συνομιλιών μεταξύ Ουκρανίας, Ρωσίας και ΕΕ έχει προγραμματιστεί για το τέλος Νοεμβρίου, ακριβώς ένα μήνα πριν τη λήξη της τρέχουσας συμφωνίας και όσο η ημερομηνία αυτή πλησιάζει τόσο μεγαλώνει η ανησυχία για ενδεχόμενο αδιέξοδο.

Οι ελληνικές αρχές  βρίσκονται σε εγρήγορση ώστε να είναι προετοιμασμένες για κάθε ενδεχόμενο, και στο πλαίσιο αυτό, ξεκίνησαν οι συσκέψεις. Προχθές πραγματοποιήθηκε στο ΥΠΕΝ ευρύτατη σύσκεψη με τη συμμετοχή εκπροσώπων του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, του ΔΕΣΦΑ, του ΑΔΜΗΕ και του Χρηματιστηρίου Ενέργειας, δηλαδή για τα μέλη της Επιτροπής Διαχείρισης Κινδύνων, για να εξεταστούν τα διάφορα πιθανά σενάρια και οι τρόποι εξασφάλισης αποθεμάτων φυσικού αερίου ώστε να λειτουργήσει απρόσκοπτα η ελληνική αγορά σε  περίπτωση ευρωπαϊκής κρίσης. Η τελευταία αναβάθμιση των αποθηκευτικών χώρων στη Ρεβυθούσα, οι νέοι παίκτες στην αγορά και τα φορτία LNG που έχουν ήδη παραγγελθεί  και προγραμματιστεί να εκφορτωθούν, προς το παρόν φαίνεται να λειτουργούν καθησυχαστικά, όσον αφορά στην ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο.

Η Επιτροπή Διαχείρισης Κρίσεων παρακολουθεί όλους τους τελευταίους μήνες την κατάσταση, αλλά όσο πλησιάζει το τέλος Δεκεμβρίου χωρίς να διαφαίνεται  συμφωνία Ουκρανίας-Ρωσίας  η ανησυχία εντείνεται.  Υπό την πίεσης και του ACER του Οργασνισμού της ΕΕ που συντονίζει τις ευρωπαϊκές Ρυθμιστικές Αρχές κρίθηκε αναγκαίο  να εκτιμηθεί η σοβαρότητα της κατάστασης,  οι ανάγκες που μπορεί να προκύψουν σε μια ενδεχόμενη διακοπή της τροφοδοσίας αλλά και να γίνουν εκτιμήσεις για την εξέλιξη της ζήτησης και να αναζητηθούν εναλλακτικές.

Το χρονικό της διαμάχης

Η Gazprom συναλλάσσεται με την ουκρανική εταιρεία με δύο τρόπους: διακινεί αέριο μέσω ενός ουκρανικού αγωγού στην υπόλοιπη Ευρώπη και παρέχει αέριο στην Ουκρανία.

Λόγω της γεωγραφικής  θέσης της η Ουκρανία αποτελεί χώρα διέλευσης για όλη την Ευρώπη αφού  το 90% των ρωσικών εξαγωγών αερίου στην Ευρώπη διέρχονται από την Ουκρανία.  Επίσης είναι πελάτης της Gazprom και  εδώ και χρόνια έχει προνομιακή τιμή φυσικού αερίου από τη Ρωσία.

Όταν οι διεθνείς τιμές φυσικού αερίου αυξήθηκαν μετά από το 2000, η Ουκρανία αντιστάθηκε στις απαιτήσεις της Ρωσίας για υψηλότερες τιμές. Η Ουκρανία έχει λάβει συνολικά κοντά στα 17 δισ. Δολάρια σε επιδοτήσεις αερίου από τη Ρωσία συνολικά, στο διάστημα 2002 και 2011.

Η παρούσα συμφωνία μεταξύ της ουκρανικής Naftogaz και  της Gazprom λήγει στις 31 Δεκεμβρίου και συμφωνία δεν υπάρχει καθώς ενώ μέχρι τώρα οι τιμές της Gazprom ήταν χαμηλές όμως πλέον  ο ρωσικός κολοσσός ζητά αύξηση στην τιμή του αερίου κάτι που η Ουκρανία δε δέχεται. 

Ταυτόχρονα, η  ουκρανική Naftogaz έχει καταθέσει αίτηση στο Δικαστήριο διαιτησίας της Στοκχόλμης, εναντίον της Gazprom και αξιώνει το ποσό των 11,8 δις. δολάρια ως αποζημίωση από την Gazprom, επειδή η Gazprom αρνείται να επανεξετάσει το τιμολόγιο από τις 13 Μαρτίου 2018 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2019. Το δικαστήριο της Στοκχόλμης αποφάσισε εντέλει το 2018 να επιδικάσει υπέρ της ουκρανικής εταιρείας 2,65 δις δολάρια που πρέπει να καταβάλει η Gazprom, η οποία αντέδρασε διακόπτοντας την παροχή αερίου στην Ουκρανία.

Αν οι δύο εταιρείες συμβιβαστούν, δεν θα έχουμε πρόβλημα αλλά αν και οι δύο  επιμείνουν μέχρι τέλος και οδηγηθούν σε ρήξη, οι επιπτώσεις θα αφορούν ολόκληρη την Ευρώπη. Γι αυτό μέχρι να ανανεωθεί η σύμβαση των δύο εταιρειών,  η Ευρώπη αλλά και η Ελλάδα προετοιμάζονται για κάθε ενδεχόμενο.

Ο ευρωπαϊκός οργανισμός, ACER, έχει ξεκινήσει και προετοιμάζει σχέδια έκτακτης ανάγκης για την προμήθεια αερίου σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση για την περίπτωση που η σύγκρουση των δύο εταιρειών καταλήξει σε κλείσιμο της στρόφιγγας από  την Ουκρανία.

Από την ενεργειακή κρίση του 2006 και του 2009 στη διαμάχη για τον Nord Stream2

Για πρώτη φορά ήρθαν σε ρήξη οι δύο πλευρές το 2006, όταν δεν κατόρθωσαν να συμφωνήσουν σε ένα νέο συμβόλαιο και η Gazprom σταμάτησε να προμηθεύει την Ουκρανία την 1η Ιανουαρίου 2006. Το ίδιο έγινε   ξανά την 1η Ιανουαρίου 2009. Και στις δύο περιπτώσεις το Κίεβο εξέτρεψε το αέριο που προοριζόταν για τους Ευρωπαίους πελάτες της Gazprom, ως έναν τρόπο να υποχρεώσει τη Ρωσία να υποχωρήσει. Η Ρωσία όντως υποχώρησε μετά από λίγες ημέρες, αλλά τον Ιανουάριο του 2019 η κρίση κλιμακώθηκε , οδηγώντας στο πλήρες κλείσιμο του ουκρανικού διαδρόμου διέλευσης για δύο εβδομάδες. Ακολούθησε μια σοβαρή κρίση προμήθειας αερίου στην Ευρώπη.

Τα τελευταία δύο χρόνια, η ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής αγοράς αερίου έχει επηρεάσει βαθιά τη σχέση μεταξύ της Ρωσίας και της ΕΕ  και έχει διχάσει τα κράτη μέλη, ειδικά μετά από τη διεύρυνση του 2004. Ένας συνασπισμός κρατών μελών της ΕΕ και η Κομισιόν, έχουν ενωθεί με τις ΗΠΑ εναντίον των κρατών-μελών της ΕΕ -Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία- που επιθυμούν σχέση με τη Ρωσία και παρέμειναν οι εταίροι της Ρωσίας μέχρι σήμερα.

Η επιστροφή του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη βοηθήθηκε από την πυρηνική καταστροφή στην Fukushima το 2011, που προκάλεσε την εκτροπή του LNG προς την Ιαπωνία, μακριά από την Ευρώπη. και με προσαρμοσμένη τιμολόγηση το ρωσικό αέριο ανέκτησε μερίδιο της αγοράς με την εκτόπιση του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), αφήνοντας τα δυτικά ευρωπαϊκά τερματικά με πολύ χαμηλά ποσοστά αξιοποίησης.

Αντίστοιχα μεγάλη διαμάχη επικρατεί μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών για την ενδεχόμενη λειτουργία του υποθαλάσσιου Nord Stream2 που θα παρακάμπτει την Ουκρανία. Ο υπό κατασκευή αγωγός Nord Stream 2, μήκους 1.225 χιλιομέτρων, έχει διχάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς οι ανατολικές και οι βαλτικές χώρες θεωρούν ότι εντείνει την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα, ενώ εκείνες της βόρειας Ευρώπης, και ιδίως η Γερμανία, προβάλουν τα οικονομικά οφέλη του. Οι πολέμιοί του απεικονίζουν τη δημιουργία  του αγωγού  ως επιθετική πράξη ενάντια στην Ουκρανία, έναν κίνδυνο για την Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη, και αύξηση της εξάρτησης της Γερμανίας από το ρωσικό αέριο, το οποίο με τη σειρά του θα μπορούσε να  ενισχυθεί περισσότερο. Εν συντομία, δηλώνουν ότι η παράκαμψη της Ουκρανίας θα ήταν αντί-ευρωπαϊκή (κίνηση).

O πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει εξετάζει να επιβάλει κυρώσεις σε εταιρείες που εμπλέκονται στην κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2, προειδοποιώντας  ταυτόχρονα τη Γερμανία για την εξάρτησή της από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους.