Τη σύζευξη του τηλεσκοπίου «Αρίσταρχος» στο όρος Χελμός (ερευνητική υποδομή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών – ΕΑΑ) με τον μεγαλύτερο Ευρωπαϊκό τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο Alphasat, πέτυχαν σήμερα κλιμάκιο επιστημόνων από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) και η ομάδα παρατήρησης Αστρονομίας του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) του ΕΑΑ.

Το Αστεροσκοπείο Χελμού έχει γίνει ο πρώτος επίγειος σταθμός στην Ευρώπη του προγράμματος ScyLight (Secure and Laser communication technology) της ESA που αποτελεί επανάσταση στο χώρο των ευρωπαϊκών δορυφορικών τηλεπικοινωνιών.

Η νέα τεχνολογία επικοινωνίας μεταξύ δορυφόρων και επίγειων σταθμών αντικαθιστά τα ραδιοκύματα με συστήματα λέιζερ και είναι ευρύτερα γνωστή ως «fibre in the sky».

Οι ειδικοί μιλούν για τεχνολογία που αλλάζει ριζικά τις δορυφορικές επικοινωνίες θέτοντας τις βάσεις για την ενοποίηση των δορυφορικών δικτύων με τα σύγχρονα επίγεια δίκτυα υπερυψηλών ταχυτήτων.

Πρόκειται ουσιαστικά για την απάντηση της Ευρώπης στα σχέδια των Αμερικάνων Elon Musk (SpaceX) και Τζεφ Μπέζος (Αmazon) και των αντίστοιχων κινεζικών πρωτοβουλιών για την «μεταφορά» μεγάλου τμήματος του τηλεπικοινωνιακού «παιχνιδιού» στο διάστημα.

Τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά του «Αρίσταρχου» αποτέλεσαν το βασικό κριτήριο της ESA για την επιλογή του Αστεροσκοπείου Χελμού ως πρώτου σταθμού στο εμβληματικό πρόγραμμα ScyLight.

Η επιλογή έγινε το καλοκαίρι του 2020 και η ομάδα τηλεσκοπίων του ΙΑΑΔΕΤ εργάστηκε μεθοδικά σε συνεργασία με στελέχη της ESA για να ολοκληρωθούν οι εργασίες τοποθέτησης του απαραίτητου εξοπλισμού στο τηλεσκόπιο και να πραγματοποιηθεί η σύζευξη που προαναφέραμε.

Ειδικότερα, στόχος του προγράμματος ScyLight είναι ο σχεδιασμός και η χρήση νέων τεχνολογιών ώστε οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι να μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους αλλά και με επίγειους σταθμούς μέσω οπτικής ακτινοβολίας (δέσμες laser).

Σε σύγκριση με τη μεταφορά των δεδομένων μέσω ραδιοσυχνοτήτων (υπάρχουσα τεχνολογία) τα πλεονεκτήματα των τηλεπικοινωνιών μέσω laser είναι πολύ σημαντικά, π.χ. δεν υπάρχουν περιορισμοί στην χωρητικότητα και παρεμβολές.

Η εφαρμογή της συγκεκριμένης τεχνολογίας αναμένεται να αυξήσει κατακόρυφα την ταχύτητα μεταφοράς των δεδομένων, καθιστώντας τα, ταυτόχρονα, περισσότερο ασφαλή από ποτέ.

Στο πλαίσιο του προγράμματος ScyLight, σύμφωνα με το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, θα παρέχονται υπηρεσίες όπως:

• Διασύνδεση και ενοποίηση δορυφορικών συστημάτων στο πρότυπο της διασύνδεσης που επιτυγχάνεται σήμερα στα επίγεια δίκτυα σταθερών και κινητών επικοινωνιών.

• Υποστήριξη επίγειων δικτύων και παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών σε μεγάλες εκδηλώσεις που απαιτούν ισχυρές τηλεπικοινωνιακές υποδομές (π.χ. αθλητικές διοργανώσεις όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες) και σε περιπτώσεις σημαντικής αύξησης του φόρτου στα επίγεια δίκτυα.

• Παροχή υπηρεσιών σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης και σε έκτακτες περιπτώσεις (π.χ. φυσικές καταστροφές).

• Κάλυψη απομακρυσμένων περιοχών με τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες υψηλών ταχυτήτων και χειρισμός από απόσταση εξοπλισμού που βρίσκεται σε σημεία χωρίς κάλυψη από τα επίγεια δίκτυα.

Η επιλογή του Αστεροσκοπείου του Χελμού από την ESA είναι αποτέλεσμα των ενεργειών της Ελλάδας, με στόχο να αποκτήσει κεντρικό ρόλο στις εφαρμογές νέας γενιάς για τον τομέα του Διαστήματος με την αξιοποίηση και αναβάθμιση υφιστάμενων υποδομών.

Η συγκεκριμένη Ευρωπαϊκή στρατηγική αναπτύχθηκε κατά τη Σύνοδο του Συμβουλίου της ESA σε υπουργικό επίπεδο (Space19+) τον Νοέμβριο του 2019. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Κυριάκος Πιερρακάκης, προσυπέγραψε τη Διακήρυξη Euro QCI (Quantum Communication Infrastructure), με την οποία η Ελλάδα γίνεται μέλος της ομάδας των ευρωπαϊκών χωρών που συμμετέχουν ενεργά στην ασφάλεια νέας γενιάς για προηγμένες τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες. Το Euro QCI ενσωματώνει κβαντικές τεχνολογίες και συστήματα για ασφαλείς, κρυπτογραφημένες επικοινωνίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και περιλαμβάνει τόσο επίγεια όσο και δορυφορικά συστήματα.

Στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής για το Διάστημα εντάσσεται και το πρόγραμμα ανάπτυξης τηλεπικοινωνιακών μικροδορυφόρων που έχει περιληφθεί στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού και θα χρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης με 200 εκατ. ευρώ. Να σημειωθεί ότι άμεσα πρόκειται να ξεκινήσει από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης η διαδικασία που θα οδηγήσει στη προκήρυξη του έργου μικροδορυφόρων από την ESA.

Η σύζευξη του «Αρίσταρχου» με τον Alphasat, σήμερα στον Χελμό, πραγματοποιήθηκε παρουσία της διοίκησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, του Γενικού Γραμματέα Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΓΓΤΤ) καθώς και στελεχών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης.

«Με το σύνθημα «Το Διάστημα ως καταλύτης του Ψηφιακού Μετασχηματισμού» υλοποιούμε βήμα προς βήμα τη στρατηγική μας, προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι η Ελλάδα θα διαθέτει ασφαλή, αξιόπιστη συνδεσιμότητα και θα καταστεί κόμβος της κβαντικής υποδομής της Ευρωπαϊκής Ένωσης», επεσήμανε ο ΓΓΤΤ, Αθανάσιος Στάβερης Πολυκαλάς, με αφορμή την εκδήλωση, και πρόσθεσε:

«Εκτός από το τηλεσκόπιο του Χελμού έχουν επιλεγεί από την ESA για συμμετοχή στο ScyLight το τηλεσκόπιο του Σκίνακα στην Κρήτη, καθώς και το τηλεσκόπιο του Χολομώντα στη Χαλκιδική».

Ο Καθηγητής Μανώλης Πλειώνης, διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ της ΕΑΑ χαρακτήρισε τη σημερινή μέρα «ορόσημο» για την Ελλάδα και εξήγησε: «Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ανταποκρινόμενο στην προσπάθεια ένταξης της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία υλοποίησης νέων τεχνολογιών τηλεπικοινωνιών, σε συνεργασία με την ΓΓΤΤ, κατέστησε το Αστεροσκοπείο Χελμού και το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος», τον πρώτο πανευρωπαϊκά επίγειο σταθμό, στο πρωτοποριακό ευρωπαϊκό πρόγραμμα SkyLight, το οποίο αναπτύσσει τηλεπικοινωνίες μέσω σύζευξης λέιζερ μεταξύ δορυφόρων και Γης. Σήμερα οι επιστήμονες του ΕΑΑ και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος κατόρθωσαν την πλήρη σύζευξη Αρίσταρχου και του δορυφόρου Alphasat, προαπαιτούμενο της επιτυχίας αυτής της συνεργασίας.»

Ο Δρ. Σπύρος Βασιλάκος, Διευθυντής του Ινστιτούτου ΙΑΑΔΕΤ του ΕΑΑ και επιστημονικός υπεύθυνος για το πρόγραμμα ScyLight στο Αστεροσκοπείο Χελμού, από την πλευρά του επεσήμανε: «Η συμμετοχή του Αστρονομικού σταθμού Χελμού ως πρώτου σταθμού στο πρόγραμμα ScyLight της ESA τοποθετεί το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών αλλά και τη χώρα μας στον παγκόσμιο χάρτη των νέων τεχνολογιών στον τομέα των τηλεπικοινωνιών. Ήδη σχεδιάζουμε τα επόμενα βήματα σε συνεργασία με τους συναδέλφους της ESA.»

Η Δρ. Χριστίνα Γιαννόπαπα, σύμβουλος του ΓΓΤΤ και στέλεχος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, συμπλήρωσε: «Με το ν. 4727/2020 τέθηκαν οι εθνικοί στόχοι της διαστημικής πολιτικής της χώρας και με τη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020 – 2025 καθορίστηκαν οι δράσεις για να τους πετύχουμε, λαμβάνοντας υπόψη τις παγκόσμιες και ευρωπαϊκές εξελίξεις στη νέα διαστημική εποχή. Απώτερος στόχος είναι να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη για τη Ελλάδα, με τη μεταφορά τεχνογνωσίας και την ανάπτυξη της εγχώριας διαστημικής βιομηχανίας η οποία απασχολεί υψηλής εξειδίκευσης επιστήμονες.»