Κάτω από τον καυτό ήλιο της Αδριατικής, η ζωή σχεδόν σταμάτησε στην πρωτεύουσα του Μαυροβουνίου Ποντγκόριτσα νωρίτερα αυτό το καλοκαίρι.

Αυτοκίνητα και λεωφορεία είχαν κολλήσει στην κίνηση καθώς τα φανάρια έσβησαν, το διαδίκτυο κατέρρευσε και οι συναγερμοί ασφαλείας χτυπούσαν ανεξέλεγκτα λόγω της μια ξαφνικής διακοπής ρεύματος.

1

«Μετά από μια ώρα χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, ήμασταν στα πρόθυρα του πανικού, επειδή η κατάσταση ήταν αφόρητη», δήλωσε ο Ντράγκο Μαρτίνοβιτς, ένας 61χρονος συνταξιούχος αστυνομικός. «Φοβάμαι ότι θα μπορούσε να διαρκέσει περισσότερο αν συμβεί ξανά».

Τα κακά νέα για τον Μαρτίνοβιτς και εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο είναι ότι ο κίνδυνος διακοπών γίνεται όλο και χειρότερος. Τα θερμότερα καλοκαίρια σημαίνουν αύξηση της ζήτησης για ψύξη, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν την χαλάρωση των καλωδίων και αυξάνουν τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών. Οι αναβαθμίσεις των υποδομών ηλεκτροδότησης δεν ακολουθούν τον ίδιο ρυθμό, ενώ οι προσπάθειες μείωσης της χρήσης ορυκτών καυσίμων καθιστούν την διανομή ηλεκτρικής ενέργειας πιο κρίσιμη.

Η διακοπή ρεύματος στο Μαυροβούνιο στα τέλη Ιουνίου, που προκλήθηκε από αύξηση της κατανάλωσης και αστάθεια στο δίκτυο ηλεκτροδότησης, έβγαλε εκτός λειτουργίας τα δίκτυα και σε γειτονικές χώρες, προκαλώντας προβλήματα σε σπίτια, νοσοκομεία και beach bars. Το περιστατικό στα Βαλκάνια έχει επαναληφθεί σε όλο τον κόσμο.

Εκατομμύρια νοικοκυριά στο Χιούστον υπέστησαν διακοπές ρεύματος την περασμένη εβδομάδα μετά τον τυφώνα Beryl, και έμειναν χωρίς κλιματισμό, κατά την διάρκεια του καύσωνα που ακολούθησε μετά την καταιγίδα.

Οι διακοπές ρεύματος που έπληξαν αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες οικονομίες, από τον Ισημερινό μέχρι την Ινδία τις τελευταίες εβδομάδες, αποτελούν προάγγελμα των επερχόμενων διαταραχών.

Καταστροφές στα δίκτυα ηλεκτροδότησης

Η κλιματική κρίση εκθέτει τα δίκτυα ηλεκτροδότησης σε πλημμύρες που καταστρέφουν τους πυλώνες μεταφοράς, σε ξηρασίες που εξανεμίζουν τα αποθέματα των υδροηλεκτρικών φραγμάτων και σε αύξηση της ζήτησης για ψύξη κατά τη διάρκεια των καύσωνων.

«Όλο το σύστημα ηλεκτροδότησης χτίστηκε και σχεδιάστηκε σε μια κλιματική εποχή και τώρα καλείται να λειτουργήσει σε μια διαφορετική κλιματική εποχή», δήλωσε ο Michael Webber, καθηγητής ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν. «Απλά σημαίνει ότι μπορεί να συμβούν περισσότερα προβλήματα».

Global Power Grids Require Trillions of Investment | Spending estimates through 2030 to meet future net-zero goals
Τα παγκόσμια δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας απαιτούν επενδύσεις τρισεκατομμυρίων

Η επέκταση του δικτύου θα κοστίσει περίπου 24,1 τρισεκατομμύρια δολάρια για να επιτευχθούν οι στόχοι μηδενικών εκπομπών έως το 2050, ξεπερνώντας τις επενδύσεις που απαιτούνται για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, σύμφωνα με το BloombergNEF. Λόγω των τεράστιων εκτάσεών τους και της υψηλής κατανάλωσης ενέργειας, οι ΗΠΑ και η Κίνα αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους λογαριασμούς, αλλά καμία χώρα δεν εξαιρείται.

Οι περισσότερες διακοπές ρεύματος συμβαίνουν όταν μεγάλα τμήματα προσφοράς ή ζήτησης ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται ξαφνικά. Ζημιές από καταιγίδες, μια έκρηξη παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή αυξήσεις στη χρήση μπορούν να προκαλέσουν διακοπές όταν το δίκτυο δεν είναι αρκετά ανθεκτικό.

Τα προβλήματα λόγω της κλιματικής αλλαγής επεκτείνονται και πέρα από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Προβλήματα υπήρξαν πρόσφατα στις περισσότερες χώρες μεσαίου επιπέδου, όπως το πλούσιο σε ενέργεια Μεξικό και το Κουβέιτ, καθώς και εισαγωγείς όπως η Αλβανία.

«Καθώς οι θερμοκρασίες και η πρόσβαση στον κλιματισμό αυξάνονται, το δίκτυο δέχεται μεγαλύτερη πίεση», δήλωσε η Felicia Aminoff, αναλύτρια του BNEF. «Έχουμε ήδη δει αύξηση της καλοκαιρινής ζήτησης σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ελλάδα, καθώς και στη Μέση Ανατολή».

Διακοπές ρεύματος

Ένα κοινό ζήτημα πίσω από τα προβλήματα του δικτύου είναι ο κακός σχεδιασμός. Στο Κουβέιτ, μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου χρειάστηκε να πραγματοποιηθούν κυλιόμενες διακοπές ρεύματος τον Ιούνιο. Οι διαχειριστές του δικτύου έκλεισαν σκόπιμα τμήματα του για να αποτρέψουν ένα ολικό μπλακ άουτ, καθώς οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας αγωνίζονταν να ανταποκριθούν στην αύξηση της ζήτησης όταν οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν τους 50 βαθμούς Κελσίου (122F).

Το μέλος του ΟΠΕΚ προειδοποίησε ότι μπορεί να αναγκαστεί να προγραμματίσει περαιτέρω διακοπές ρεύματος για να αποτρέψει την κατάρρευση του συστήματος. «Κανείς δεν κατάλαβε τη σημασία της λήψης προληπτικών μέτρων», δήλωσε ο Fuad Al-Own, πρώην υπάλληλος του υπουργείου Ηλεκτρισμού και Υδάτων του Κουβέιτ. «Πρέπει να σχεδιάζεις χρόνια πριν».

Ενώ το Κουβέιτ μπορεί να αξιοποιήσει τα τεράστια έσοδα από το πετρέλαιο για να στηρίξει τις επενδύσεις στο δίκτυο, άλλες χώρες δεν είναι τόσο τυχερές.

Στο Εκουαδόρ, οι επιβάτες του μετρό αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τους κολλημένους συρμούς και να περπατήσουν προς τους σταθμούς μέσα από τις χωρίς φως υπόγειες σήραγγες, μετά τη χειρότερη διακοπή που έχει υπάρξει στην χώρα εδώ και δύο δεκαετίες, τον Ιούνιο.

Κακοσχεδιασμένα έργα

Αν και ο Ισημερινός διαθέτει μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου από το Μεξικό, είναι υπερχρεωμένος και εξαρτάται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλους δανειστές για χρηματοδότηση. Ορισμένα από τα προβλήματά του σχετίζονται με κακοσχεδιασμένα έργα, όπως η εγκατάσταση της Coca-Codo Sinclair ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Ο υδροηλεκτρικός σταθμός ισχύος 1.500 μεγαβάτ παρέχει κανονικά περίπου το ένα τέταρτο της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, αλλά έχει προκαλεί ανασφάλεια, αν και λειτουργεί λιγότερο από μια δεκαετία. Υπέστη περισσότερες από δώδεκα διακοπές λειτουργίας κατά το πρώτο εξάμηνο του 2024, ενώ έχουν ανακαλυφθεί πάνω από 7.000 ρωγμές σε χοάνες που οδηγούν στις τουρμπίνες.

Όταν η Coca-Codo Sinclair τέθηκε εκτός λειτουργίας τον περασμένο μήνα λόγω έντονης βροχόπτωσης, ο εφοδιασμός από σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στηρίχθηκε σε μία μόνο γραμμή υψηλής τάσης που έπεσε, παίρνοντας μαζί της όλη την ηλεκτρική ενέργεια της χώρας.

Global Electricity Demand Is Set to Double by 2038 | Electricity demand by region in a net zero scenario (in terawatt-hours)
Η παγκόσμια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας πρόκειται να διπλασιαστεί έως το 2038

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη διανομή ενέργειας με πολλούς τρόπους. Η ακραία ζέστη αυξάνει τη ζήτηση για ψύξη, ενώ μειώνει την απόδοση των ηλιακών συλλεκτών, περιορίζοντας την παροχή. Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορούν να προκαλέσουν χαλάρωση των γραμμών και υπερθέρμανση των μετασχηματιστών, οδηγώντας σε βλάβη του εξοπλισμού και αυξάνοντας τους κινδύνους πυρκαγιών.

Καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται, τα δίκτυα θα πρέπει να είναι πιο ανθεκτικά, συμπεριλαμβανομένης της αποθήκευσης για την αντιμετώπιση των υπερβάσεων της ζήτησης και των διαταραχών της προσφοράς.

Στο Μεξικό, οι διακοπές ρεύματος έχουν γίνει πιο συχνές, καθώς τα καλοκαίρια γίνονται πιο ζεστά και ξηρά και η άνθηση της οικονομίας ωθεί τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας στα όρια. Τα προβλήματα αυτά ωθούν τις επιχειρήσεις σε δαπανηρές λύσεις για την εξασφάλιση της λειτουργίας τους, κυρίως μέσω της χρήσης γεννητριών ντίζελ – μια κοινή πρακτική σε πολλές χώρες με ασταθή ηλεκτρικά συστήματα.

Οι διακοπές στη βόρεια πόλη Τσιουάουα τον Ιούνιο έκοψαν την ηλεκτρική ενέργεια στις αντλίες νερού, διακόπτοντας την παροχή σε περισσότερους από 70.000 ανθρώπους σε διάστημα δύο εβδομάδων.

Οι διακοπές ρεύματος στο Μεξικό έρχονται αφού ο απερχόμενος πρόεδρος Αντρές Μανουέλ Λόπεζ Ομπραντόρ επέλεξε να εστιάσει τις ενεργειακές επενδύσεις, αποκόπτοντας σε μεγάλο βαθμό τον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.

Ένας καύσωνας τον Μάιο προκάλεσε διακοπές ρεύματος σε 21 πολιτείες του Μεξικού, διακόπτοντας την παραγωγή σε εργοστάσιο παραγωγής της Volkswagen AG στην Puebla για τέσσερις ώρες. Το ίδιο εργοστάσιο υπέστη άλλη μια διακοπή τον Ιούνιο.

Ανάγκη για νέες επενδύσεις

Για την αντιμετώπιση της κρίσης, η εκλεγμένη πρόεδρος Κλαούντια Σέινμπαουμ, κλιματολόγος με διδακτορικό στην ενεργειακή μηχανική, υποσχέθηκε 13,6 δισεκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή έργων ανανεώσιμης ενέργειας, σταθμών φυσικού αερίου και νέων γραμμών μεταφοράς. Αλλά αυτό είναι λιγότερο από το μισό των 38 δισεκατομμυρίων δολαρίων που απαιτούνται για να συμβαδίσουν με την αυξανόμενη ζήτηση τα επόμενα πέντε χρόνια, σύμφωνα με εκτιμήσεις αναλυτών.

Η καταπόνηση του δικτύου έχει επίσης προκαλέσει ανησυχία και στα βόρεια των συνόρων.

Η Καλιφόρνια υπέστη σύντομες κυλιόμενες διακοπές ρεύματος το 2020 και το 2022 κατά τη διάρκεια ακραίων καλοκαιρινών κυμάτων καύσωνα. Και το δίκτυο του Τέξας κατέρρευσε τον Φεβρουάριο του 2021, όταν μια ισχυρή καταιγίδα προκάλεσε εκτεταμένη βλάβη των ηλεκτροπαραγωγών, προκαλώντας 246 θανάτους και υλικές ζημιές άνω των 195 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Σε χώρες που είχαν ήδη ανεπαρκή συστήματα, η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει τα προβλήματα. Μια υποθαλάσσια σύνδεση ύψους 1,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων άνοιξε μεταξύ της Ιταλίας και του Μαυροβουνίου το 2019, αλλά η χωρητικότητά της θεωρείται ήδη ανεπαρκής και εξετάζεται η δημιουργία μιας δεύτερης.

Το υπάρχον δίκτυο δεν μπόρεσε να αποτρέψει ένα μεγάλο μπλακ άουτ σε τέσσερις βαλκανικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και μεγάλου μέρους των κροατικών ακτών, τον Ιούνιο, που επηρέασε 4 εκατομμύρια ανθρώπους. Η κατανάλωση αυξήθηκε καθώς οι θερμοκρασίες κυμαίνονταν κοντά στους 40 βαθμούς Κελσίου, πλήττοντας τα συστήματα το ένα μετά το άλλο.

Μια δασική πυρκαγιά στην περιοχή των Βαλκανίων συνέβαλε πιθανότατα στη δυσλειτουργία, θέτοντας εκτός λειτουργίας διασυνοριακές διασυνδέσεις, επηρεάζοντας πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αλβανίας, της οποίας η εξάρτηση από την υδροηλεκτρική ενέργεια την καθιστά ευάλωτη σε όλο και πιο ζεστές και ξηρές καιρικές συνθήκες.

«Συνεχίζουμε να βρισκόμαστε σε ζώνη υψηλού κινδύνου», δήλωσε η Μπελίντα Μπαλούκου, υπουργός Ενέργειας της χώρας, προσθέτοντας ότι οι αρχές της περιοχής συντονίζουν τις επιχειρήσεις και κάνουν ό,τι μπορούν για να «διατηρήσουν το δίκτυο ασφαλές».