Τον  εγκλωβισμό της Ελλάδας στις συμπληγάδες πέτρες του φυσικού αερίου και του λιγνίτη, αναδεικνύουν τα στοιχεία της νέας έκθεσης της Κομισιόν για την ενέργεια στην ευρωπαϊκή αγορά,  στο τρίτο τρίμηνο του 2021. Καθώς η χώρα δεν έχει τις επιλογές που έχουν χώρες της Βόρειας Ευρώπης που έχουν ανεπτυγμένες ΑΠΕ και πυρηνικά, δεν έχει την ευελιξία να αποφύγει τα αυξημένα κόστη του φυσικού αερίου και των ρύπων που συνοδεύουν τη λιγνιτική παραγωγή.

Η έκθεση συσχετίζει τις μειωμένες επιλογές στην παραγωγή ενέργειας με την άνοδο της χονδρεμπορικής τιμής αλλά αναφέρεται και σε άλλους παράγοντες που κάνουν ευάλωτη την κάθε χώρα  στην άνοδο των τιμών όπως η έλλειψη ανταγωνισμού και η συγκέντρωση.

Η αναλυτική περιγραφή των πολύ διαφορετικών συνθηκών που επικρατούν σε κάθε χώρα, στο ενεργειακό μίγμα και το επίπεδο του ανταγωνισμού κάνουν την Ευρώπη μια ενεργειακή Βαβέλ διαφορετικών ταχυτήτων και συμφερόντων, στην οποία όμως κάθε χώρα αν και ξεκινώντας από διαφορετικό σημείο  και με διαφορετικό κόστος καλείται να κυνηγήσει τις επενδύσεις για την ενεργειακή της μετάβαση με την ραγδαία ανάπτυξη των ΑΠΕ και των νέων τεχνολογιών όπως το πράσινο υδρογόνο.

Στην περιγραφή της ελληνικής αγοράς, αναδεικνύεται το πρόβλημα επάρκειας και η έλλειψη επιλογών στην παραγωγή ενέργειας. Παρά την αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου, στην Ελλάδα, αυξήθηκε η παραγωγή ενέργειας από μονάδες φυσικού αερίου, ενώ σε άλλες χώρες που υπήρχαν αρκετές ΑΠΕ η παραγωγή από φυσικό αέριο μειώθηκε και εξοικονομήθηκαν κόστη.

Στη συγκυρία της ανόδου των ενεργεικών τιμών του τρίτου τριμήνου που συνεχίστηκε και στο τέταρτο τρίμηνο, υπήρξαν διαφοροποιήσεις ανά χώρα, που σχετίζονται με τις επιλογές παραγωγής ενέργειας που διαθέτει. Η στροφή στον άνθρακα και το λιγνίτη ήταν έντονη στις περισσότερες χώρες όπως και η αύξηση των εκπομπών ρύπων από την παραγωγή ενέργειας.

 Η παραγωγή λιγνίτη αυξήθηκε στην Ελλάδα (+53%) στο τρίτο τρίμηνο, στη Βουλγαρία (+46%) και στην Κροατία (+8%), αν και το μερίδιο του λιγνίτη παρέμεινε αμετάβλητο στο 29% σε ετήσια βάση, σημειώνεται. Το μερίδιο της παραγωγής φυσικού αερίου αυξήθηκε σε 23% από 20% κατά τη διάρκεια του τριμήνου, αυξάνοντας τα επίπεδα παραγωγής της κατά 24% σε σύγκριση με το τρίτο τρίμηνο του 2020. Η διείσδυση των ΑΠΕ μειώθηκε από 32% σε 34%
λόγω της μειωμένης αιολικής παραγωγής σε όλη την περιοχή. Ωστόσο επισημαίνεται στην έκθεση, ότι οι ελληνικές αρχές, στο σχέδιο του νόμου για το κλίμα, παρουσίασαν τον παροπλισμό των λιγνιτικών μονάδων έως το 2028 και θα μπορούσε ακόμη και να προωθήσουν τον στόχο αυτό, μέχρι το τέλος του 2025.
Επίσης αναφέρεται ότι ο σταθμός ηλεκτροπαραγωγής της Πτολεμαΐδας V (660 MW) θα μετατραπεί σε φυσικό αέριο έως το 2025 και ότι το νέο CCGT της Μυτιληναίος θα προμηθεύει με ηλεκτρικό ρεύμα στη βιομηχανία κατασκευής αλουμινίου από το 2024.

Τα παραπάνω δεδομένα, δείχνουν ότι το πρόβλημα στην επάρκεια ενέργειας της χώρας θα συνεχιστεί και θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια…

Η πορεία των τιμών

Στην Ελλάδα, αναφέρει η έκθεση, οι μέσες τιμές έφτασαν τα 132 €/MWh τον Σεπτέμβριο, υπερβαίνοντας τα προηγούμενα μηνιαία  επίπεδα, οδηγώντας  σε ανάλογη άνοδο ολόκληρη την αγορά των Ν.Α Βαλκανίων καθώς η ελληνική αγορά είναι με διαφορά η αγορά με τη μεγαλύτερη ρευστότητα στην περιοχή. Οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου σε συνδυασμό με την αυξημένη ζήτηση οδήγησαν τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας σε άνοδο.
Η μέση τριμηνιαία τιμή  αυξήθηκε κατά 170% από έτος σε έτος σε 117 €/MWh το τρίτο τρίμηνο του 2021, 69% πάνω από το δεύτερο τρίμηνο του 2021 και
92% υψηλότερα από το τρίτο τρίμηνο του 2019. Η μέση τριμηνιαία τιμή αιχμής, αυξήθηκε 177% πάνω από τα επίπεδα του τρίτου τριμήνου 2020 στα 122 €/MWh.

Οι τιμές κινήθηκαν μεταξύ 90 και 105 €/MWh τον Ιούλιο, και άρχισαν να αυξάνονται στην ελληνική αγορά από τις εκτεταμένες πυρκαγιές την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου,αναφέρει η έκθεση, που προκάλεσαν ζημιές σε υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας και κινδύνεψε με διακοπές η ελληνική πρωτεύουσα και  άλλα μέρη της χώρας) σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου.
Έφτασαν στα 100-130 €/MWh τον Αύγουστο και στο ανώτατο όριο των 175 €/MWh στις 4 Αυγούστου. Τον Σεπτέμβριο, οι τιμές ανέβηκαν και πάλι κινούμενες μεταξύ 115 και 150 €/MWh με υψηλότερη τιμή στις 16 Σεπτεμβρίου στα 173 €/MWh, λόγω της γενικής στενότητας της προσφοράς στην Ευρώπη και λόγω των υψηλών τιμών του φυσικού αερίου και της χαμηλής παραγωγής ΑΠΕ.

Αλλαγές στο ενεργειακό μίγμα

Συνολικά, στην Ευρώπη, η παραγωγή άνθρακα και λιγνίτη αυξήθηκαν κατά 15% (+17 TWh), ενώ  παραγωγή  ενέργειας απο φυσικό αερίου λιγότερης έντασης CO2 μειώθηκε στο 18% (-33 TWh). Ωστόσο, παρά τις δυσμενείς συνθήκες σε ορισμένες περιοχές, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας εξακολουθούσε να φτάνει στο 37%, ξεπερνώντας και πάλι τα ορυκτά καύσιμα (35%). Αυτό ήταν δυνατό χάρη στην αύξηση κατά 11% της ηλιακής παραγωγής (+5 TWh), 4% της βιομάζας (+1 TWh) και 2% της υδροηλεκτρικής (+1 TWh) σε ετήσια βάση. Αντίθετα, η παραγωγή αιολικής ενέργειας   μειώθηκε κατά 1% (-0,5 TWh), εν μέρει αντισταθμίστηκε κατά 8% της βελτιωμένης υπεράκτιας αιολικής παραγωγής (+0,7 TWh). Η ενέργεια από πυρηνική παραγωγή αυξήθηκε κατά 20% (+27 TWh), αντισταθμίζοντας τα μειωμένα επίπεδα παραγωγής ενέργειας από φυσικό αέριο.

Μετά από μια μεγάλη πτώση που σχετίζεται με τον Covid το 2020, σημειώνεται, η παραγωγή λιγνίτη επανήλθε δυναμικά το 2021 και ειδικά κατά το τρίτο τρίμηνο του έτους, βοηθούμενη από την άνοδο των τιμών του φυσικού αερίου (η οποία μείωσε το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με αέριο). Τα περισσότερα κράτη μέλη με ικανότητα καύσης λιγνίτη αύξησαν την παραγωγή τους κατά το τρίτο τρίμηνο του 2021. Η μηνιαία παραγωγή αυξήθηκε έως το τρίτο τρίμηνο του 2021 και κορυφώθηκε τον Σεπτέμβριο σε περίπου 17 TWh. Στη Γερμανία που είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός ενέργειας από λιγνίτη, η παραγωγή από τα πιο ρυπογόνα καύσιμα αυξήθηκε κατά 7% από έτος σε έτος το τρίτο τρίμηνο του 2021, λόγω της πτώσης
παραγωγή αερίου και αιολικής ενέργειας, υποστηριζόμενη από την αυξανόμενη ζήτηση. Η παραγωγή λιγνίτη στην Πολωνία αυξήθηκε κατά 22% σε ετήσια βάση το τρίτο τρίμηνο του 2021. Η παραγωγή από τις μονάδες λιγνίτη της Τσεχίας αυξήθηκε κατά 12% από έτος σε έτος.

Τα τρία αυτά κράτη μέλη παρήγαγαν  το 81% της συνολικής παραγωγής με βάση τον λιγνίτη στην ΕΕ το τρίτο τρίμηνο του 2021. Στην Ελλάδα, η παραγωγή λιγνίτη αυξήθηκε κατά 53% από έτος σε έτος, μειώθηκε η παραγωγή βιομάζας και αιολικών και συνεχίστηκε αυξανόμενη η ζήτηση. Στη Βουλγαρία, αυξανόμενη ζήτηση για ενέργεια διευκόλυνε την παραγωγή πρόσθετων όγκων λιγνίτη (46%) σε σύγκριση με το τρίτο τρίμηνο του 2020. Οι λιγνιτικοί σταθμοί έφθασαν
μερίδιο 8% στο μείγμα παραγωγής της ΕΕ το τρίτο τρίμηνο του 2021 (από 7% το τρίτο τρίμηνο του 2020) και ήταν υπεύθυνοι για περίπου
το 32% των συνολικών εκπομπών άνθρακα του τομέα ηλεκτρικής ενέργειας.

Ενισχύθηκε η ηλιακή ενέργεια

Η αύξηση στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές προήλθε από την ηλιακή (+5 TWh), την υδροηλεκτρική (+1 TWh) και τη βιομάζα (+1 TWh) σε σύγκριση με το τρίμηνο αναφοράς το 2020. Χάρη στα νέα πάνελ που προστέθηκαν, η ενέργεια από ηλιακά φωτοβολταϊκά αυξήθηκε κατά 11% στο Q3
2021 έως 5 TWh . Η αύξηση οφείλεται κυρίως στην Ισπανία, όπου η ηλιακή παραγωγή ενέργειας αυξήθηκε κατά 22% από έτος σε έτος. Επίσης, το μερίδιο της ηλιακής παραγωγής στην Ισπανία έφτασε στο 14% το τρίτο τρίμηνο του 2021.

Τι γίνεται στην αγορά προμήθειας

Όσον αφορά τον αντίκτυπο της χονδρικής τιμή ενέργειας στις τελικές τιμές, συμπεραίνεται ότι οι τιμές σε πιο ανταγωνιστικές αγορές είναι υψηλότερες από τις συγκεντρωμένες αγορές, καθώς οι αλλαγές ενσωματώνονται πιο γρήγορα στην ενεργειακή συνιστώσα των τιμών λιανικής.

Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι αγορές με υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης έχουν παρουσιάσει υψηλότερες τιμές (21%)  από εκείνες που είναι περισσότερες
ανταγωνιστικές αγορές. Το επίπεδο διασποράς των τιμών μπορεί να υποδηλώνει διαρθρωτικούς φραγμούς που υπάρχουν σε περισσότερες
συγκεντρωμένες αγορές, όπου οι κατεστημένοι προμηθευτές μπορούν να αντέξουν οικονομικά να διατηρούν μεγαλύτερες αποστάσεις από τους μικρούς ανταγωνιστές χωρίς να φοβούνται ότι θα χάσουν μερίδιο αγοράς. Οι αλλαγές στις τιμές χονδρικής αντικατοπτρίζονται ταχύτερα στα τιμολόγια λιανικής
σε λιγότερο συγκεντρωμένες αγορές.   Τα υψηλότερα επίπεδα ανταγωνισμού στις αγορές λιανικής στην ενέργεια, είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος
μείωση των τιμών λιανικής των νοικοκυριών, σημειώνεται στην έκθεση.

Επιπρόσθετα, η έκθεση της Κομισιόν συμπεραίνει πως οι αγορές χωρίς παρέμβαση στην τιμολόγηση είχαν χαμηλότερες τιμές σε σχέση με αυτές που εφάρμοσαν εργαλεία κρατικής παρέμβασης στην τιμολόγηση, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αλλαγές στις τιμές χονδρικής μετακυλίονται ταχύτερα στην πρώτη περίπτωση.

Ωστόσο, όπως αναφέρει, χρειάζεται να ληφθούν υπόψη μια σειρά παράγοντες όπως το ενεργειακό μίγμα, ο αριθμός των προμηθευτών, οι προσφορές, η διαφάνεια των τιμών, η κουλτούρα και η συμπεριφορά αλλαγής προμηθευτή, πριν εξαχθούν συνολικότερα συμπεράσματα ως προς την συμπεριφορά συγκεκριμένων αγορών.

Αυξήθηκαν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα

Η ζήτηση για ηλεκτρικά φορτιζόμενα οχήματα (ECV) συνέχισε να αυξάνεται το τρίτο τρίμηνο του 2021. Μέτρα στήριξης (φορολογικά οφέλη)
και τα κίνητρα αγοράς (μπόνους ή ασφάλιστρα) που παρέχονται σε δεκαεπτά κράτη μέλη συνέχισαν να ενισχύουν τις πωλήσεις κατά τη διάρκεια
2021. Ως αποτέλεσμα, σχεδόν 410.000 νέα ECV καταγράφηκαν στην ΕΕ το τρίτο τρίμηνο του 2021 (+50% χρόνο με τον χρόνο). Οι πωλήσεις ECV μεταφράζονται σε ένα εντυπωσιακό μερίδιο αγοράς 19%. Οι πωλήσεις ECV στην Ευρώπη ήταν ελαφρώς χαμηλότερες από τις πωλήσεις ECV στην Κίνα και σχεδόν τέσσερις φορές υψηλότερες από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Δικαιώματα ρύπων και φυσικό αέριο οδήγησαν το ενεργειακό ράλλι

Η μέση τιμή του CO2 το τρίτο τρίμηνο του 2021, στα 57 €/tCO2, αυξήθηκε κατά 14% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2021 και σημείωσε ανοδική μεταβολή 169% από έτος σε έτος. Οι υψηλότερες τιμές άνθρακα θέτουν τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής άνθρακα και λιγνίτη σε πιο μειονεκτική θέση έναντι των λιγότερο ρυπογόνων ανταγωνιστών τους που λειτουργούν με αέριο. Ωστόσο, υπό την τρέχουσα συγκυρία εξαιρετικών υψηλών τιμών του φυσικού αερίου, η τιμή των δικαιωμάτων  δεν αρκεί για να υποστηρίξει την αλλαγή του ενεργειακού μίγματος από τον άνθρακα στο φυσικό αέριο.  Ωστόσο, η επίδραση της αύξησης της τιμής του φυσικού αερίου στην τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας είναι εννέα φορές μεγαλύτερη από την επίδραση του άνθρακα, σημειώνεται.

Έτσι, σχεδόν σε κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ενέργεια γνώρισε σημαντική άνοδο τιμών (μεταβολές άνω του 100%, 200% και ακόμη και 300%). Η Ιρλανδία εμφάνισε την υψηλότερη τριμηνιαία μέση τιμή (157 €/MWh), η οποία ήταν 323% υψηλότερη από το τρίτο τρίμηνο του 2020 (236%
πάνω από τα επίπεδα του τρίτου τριμήνου 2019). Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν η δεύτερη πιο ακριβή αγορά με μέση τιμή 152 €/MWh, η οποία ήταν 277% υψηλότερη σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο (256% πάνω από τα επίπεδα του 3ου τριμήνου 2019). Η Ιταλία κατέγραψε τιμές 125 €/MWh και η Ιβηρική Χερσόνησος  118 €/MWh κατά τη διάρκεια του τριμήνου.