Τον Μάιο του 2017 διέρρευσε στα ΜΜΕ μια λίστα με 140 προαπαιτούμενα μέτρα τα οποία, όπως ανάφεραν τα δημοσιεύματα, ήταν απαραίτητο να υλοποιηθούν για να κλείσει η αξιολόγηση του νέου, «συμπληρωματικού» μνημονίου και να καταβληθεί η δεύτερη δόση.  Η λίστα έχει τη μορφή μεμονωμένων σημείων, κάθε ένα από τα οποία είναι μια φράση λίγο-πολύ ακατανόητη για κάποιον που δεν ξέρει ακριβώς περί τίνος πρόκειται.  Η διαΝΕΟσις (think Tank που χρηματοδοτείται από τον Επιχειρηματία Δημήτρη Δασκαλόπουλο) θέλησε να προσφέρει στον δημόσιο διάλογο, παρουσιάζοντας για πρώτη φορά μια απλή, κατανοητή επεξήγηση για το περιεχόμενο του Μνημονίου.

Όλα αυτά τα ακατανόητα μέτρα, όμως, συνθέτουν τον πυρήνα του μνημονίου που έχει υπογράψει η χώρα μας με τους δανειστές της. Το «μνημόνιο» είναι ένα κυρίαρχο στοιχείο του δημόσιου διαλόγου εδώ και οκτώ χρόνια, πολυσυζητημένο, εκτενώς αναλυμένο αλλά ακόμα, από ό,τι φαίνεται, πρακτικά άγνωστο. Ξέρουμε σε γενικές γραμμές περί τίνος πρόκειται, αλλά γνωρίζουμε ελάχιστα για το τι περιλαμβάνει.

Σε γενικές γραμμές τα 140 μέτρα χωρίζονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες:

  1. Δημοσιονομικά μέτρα (συντάξεις, φορολογία, έσοδα και δαπάνες Δημοσίου κ.λπ.).

Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται ίσως τα πιο «διάσημα» από τα μέτρα της συγκεκριμένης συμφωνίας, εκείνα που έχουν απασχολήσει σε μεγαλύτερο βαθμό τον δημόσιο διάλογο. Πρόκειται για μέτρα, όπως είναι η μείωση του αφορολόγητου ορίου, οι στόχοι για πρωτογενή πλεονάσματα ύψους 3,5% του ΑΕΠ έως και το 2021, η αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών για τους αυτοαπασχολούμενους καθώς και οι μειώσεις των συντάξεων κατά 1% του ΑΕΠ από το 2019.

Οι παρεμβάσεις με στόχο την εξισορρόπηση των δημοσιονομικών δεν σταματούν εκεί, ούτε έχουν αυστηρά τον χαρακτήρα των περικοπών. Επί της ουσίας, αφενός συμφωνήθηκε η αναδιοργάνωση του συστήματος εισροής φορολογικών εσόδων, μέσω κυρίως της λειτουργίας της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ), η οποία πλέον στελεχώνεται πλήρως και αποκτά επιχειρησιακό πλάνο. Αφετέρου προχωρούν άλλα μέτρα καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, όπως η ενίσχυση των ηλεκτρονικών πληρωμών.

Ακόμη, προβλέπονται σημαντικές αλλαγές στο κοινωνικό κράτος. Mε την πλήρη εφαρμογή του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης μέσω των δήμων από τον Ιανουάριο του 2017, ο στόχος είναι να ενταχθούν σε αυτό ολοένα και περισσότερα επιδόματα προς ομάδες του πληθυσμού. Επιπλέον, νομοθετήθηκαν μια σειρά από αλλαγές για την εξοικονόμηση στον τομέα της υγείας: επέκταση του clawback, εναρμόνιση του κόστους των νοσοκομείων σύμφωνα με διεθνή πρότυπα, αλλαγές στην τιμολόγηση των φαρμάκων κ.ά.

Τέλος, υπάρχουν αρκετά σημεία που αφορούν το ασφαλιστικό σύστημα. Πρόκειται κυρίως για μέτρα που προωθούν την πλήρη εφαρμογή του ν. 4387/2016, του γνωστού ως «νόμου Κατρούγκαλου», καθώς και τη λειτουργία του ΕΦΚΑ.

Δημήτρης Δασκαλόπουλος
Δημήτρης Δασκαλόπουλος

2. Μέτρα για τον χρηματοπιστωτικό τομέα (κόκκινα δάνεια, προβληματικές επιχειρήσεις, διοίκηση τραπεζών κ.λπ.).

Πιο σημαντική παρέμβαση σε αυτό το σημείο είναι ασφαλώς η διαχείριση των NPLs, δηλαδή των «κόκκινων δανείων» των επιχειρήσεων. Πρόκειται για ένα μέρος του χαρτοφυλακίου των τραπεζών, το ύψος του οποίου ξεπερνά τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Είναι ένα πρόβλημα που αφορά ένα μεγάλο μέρος των ελληνικών επιχειρήσεων κάθε μεγέθους, το οποίο, ειδικά κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, αφέθηκε να γιγαντωθεί.

Για την αντιμετώπισή του επιστρατεύονται κάποια αρκετά γνωστά μέτρα. Ανάμεσά τους είναι η εισαγωγή του μηχανισμού εξωδικαστικού συμβιβασμού μεταξύ πιστωτών και επιχειρήσεων, οι παρεμβάσεις για τη λειτουργία της δευτερογενούς αγοράς δανείων (τα γνωστά funds), οι αλλαγές στον Πτωχευτικό Κώδικα ώστε να διευκολυνθεί η είσοδος επενδυτών και η αλλαγή διοικήσεων σε επιχειρήσεις οι οποίες παρ΄ όλο που βρίσκονται σε δεινή θέση διατηρούν κάποια αξία.

Στα υπόλοιπα μέτρα που αφορούν τον χρηματοπιστωτικό τομέα βρίσκονται κυρίως παλαιότερες εκκρεμότητες που έχουν ολοκληρωθεί. Αφορούν την αναμόρφωση και την αξιολόγηση από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας των ΔΣ των τραπεζών, καθώς και τη λειτουργία του ίδιου του ΤΧΣ.

3. Μέτρα για την αγορά εργασίας (συνδικαλιστικά, εργασιακά, απελευθέρωση επαγγελμάτων, επαγγελματική εκπαίδευση).

Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται γνωστά και πολυσυζητημένα μέτρα, η εφαρμογή των οποίων συναντά πολλών ειδών αντιδράσεις. Ανάμεσά τους είναι η άρση κάποιων περιορισμών στο άνοιγμα των καταστημάτων τις Κυριακές και η εισαγωγή κάποιων άλλων, η αλλαγή του συνδικαλιστικού νόμου του 1982 που αφαιρεί προνόμια από τα στελέχη των συνδικάτων, καθώς και οι αλλαγές στο πλαίσιο των μαζικών απολύσεων και στην εισαγωγή «fast track» διαδικασίας εξέτασης καταγγελιών περί υπερημερίας, κάτι που έχει χαρακτηριστεί ως μια έμμεση μορφή lockout.

Επιπλέον, παρατείνεται για έναν ακόμη χρόνο το «πάγωμα» των συλλογικών διαπραγματεύσεων μεταξύ εργοδοτικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων. Ωστόσο, στο ίδιο πακέτο μέτρων για την αγορά εργασίας υπάρχουν επίσης μέτρα για την αντιμετώπιση της αδήλωτης και της απλήρωτης εργασίας, καθώς ενισχύονται οι αρμοδιότητες του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας και του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας. Επιπλέον, γίνονται βήματα για την περαιτέρω απελευθέρωση κάποιων κλειστών επαγγελμάτων, με προτεραιότητα στα επαγγέλματα των μηχανικών και των λιμενεργατών.

Τέλος, έπειτα από αρκετά χρόνια ασάφειας του σχετικού πλαισίου και υπολειτουργίας των αντίστοιχων θεσμών (Επαγγελματικά Λύκεια, κ.λπ.), προωθούνται η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση.

4. Μέτρα για τις επιχειρήσεις (ιδιωτικοποιήσεις, ρύθμιση αγοράς ενέργειας, αγορές προϊόντων, επενδύσεις).

Οι αλλαγές στην αγορά της ενέργειας, προς την κατεύθυνση του περαιτέρω «ανοίγματoς», είναι σημαντικές. Μετά τη δημιουργία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, που θέτει τους κανόνες στην αγορά του ηλεκτρικού ρεύματος, τίθενται συγκεκριμένοι στόχοι για το ποσό της παραγωγής ρεύματος που θα δημοπρατείται στην αγορά. Αυτό αρχικά θα γίνεται μέσω του μοντέλου δημοπρασιών ΝΟΜΕ, μέχρι η χώρα μας να υιοθετήσει πλήρως το ευρωπαϊκό Target Model, θεωρητικά από το 2018. Αρκετές αλλαγές προβλέπονται και για την ύδρευση μετά τη δημιουργία της Ειδικής Γραμματείας Νερού όπως και για την αγορά του φυσικού αερίου.

Οι μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται για τις αγορές των προϊόντων έχουν ως βασικό σημείο αναφοράς τις τρεις εργαλειοθήκες του ΟΟΣΑ και κυρίως την προώθηση εφαρμογής της τρίτης, η οποία προβλέπει αλλαγές στο ηλεκτρονικό εμπόριο, στις κατασκευές, στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, στα φαρμακευτικά προϊόντα, στη μεταποίηση και στο χονδρεμπόριο.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην τυποποίηση της αγοράς των οικοδομικών υλικών καθώς και στην αλλαγή του τρόπου τιμολόγησης και διάθεσης των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων.

Στο πεδίο της αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας, η «ζωή» του ΤΑΙΠΕΔ παρατάθηκε για τρία χρόνια και το χαρτοφυλάκιό του επεκτάθηκε. Παράλληλα, προωθείται (διστακτικά, είναι η αλήθεια) και η λειτουργία του Υπερταμείου (HCAP): καθορίζονται τα εσωτερικά ζητήματα λειτουργίας του (στρατηγικό, σχέδιο, στελέχωση, κ.λπ.) όπως και τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία που θα μεταβιβαστούν εκεί.

Τέλος, σε συνδυασμό με τη διευκόλυνση της εισόδου νέων επενδυτών σε επιχειρήσεις (και αλλαγών διοικήσεων) μέσω των ρυθμίσεων για τα κόκκινα δάνεια, επιχειρείται (όχι πάντοτε με αποφασιστικότητα) να ρυθμιστούν πολλά λεγόμενα «bottlenecks» των επενδύσεων, δηλαδή γραφειοκρατικά ή άλλα εμπόδια. Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για διευκολύνσεις στην αδειοδότηση των επενδύσεων, ρυθμίσεις σχετικές με τις χρήσεις γης καθώς και με τη δημοσίευση των δασικών χαρτών και με την επανεκκίνηση του Εθνικού Κτηματολογίου.

Στόχος είναι η κατανοητή καταγραφή του τι νομοθετήθηκε ως «μνημονιακή υποχρέωση»

Τα περισσότερα από τα προαπαιτούμενα που περιέχονται στη λίστα έχουν υλοποιηθεί, ωστόσο δεν μπορούμε ακόμη να μιλήσουμε για ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις. Τα «στρατηγικά σχέδια» που συντάχθηκαν ή συντάσσονται θα πρέπει να εξειδικευτούν, να δρομολογηθούν και να υλοποιηθούν. Οι νόμοι και οι υπουργικές αποφάσεις θα πρέπει να εφαρμοστούν. Περισσότερες εξίσου βαθιές τομές σε θέματα που το μνημόνιο εξ αντικειμένου δεν αγγίζει (το χρέος, το φορολογικό σύστημα, διάφορες πτυχές της παιδείας, η δικαιοσύνη, το μεγαλύτερο μέρος του συστήματος υγείας και πολλά ακόμα) είναι απαραίτητες.

Γι’ αυτά τα πράγματα δεν υπάρχει σήμερα (και πιθανότατα δεν θα υπάρξει ποτέ) μνημόνιο καταρτισμένο από ξένους τεχνοκράτες για να μας επιβάλλει καλές ή κακές λύσεις. Κάποια στιγμή, έστω και με καθυστέρηση δεκαετιών, θα πρέπει να αρχίσουμε να τις βρίσκουμε, να τις ψηφίζουμε και να τις υλοποιούμε μόνοι μας.