Το 2023 φέρνει σημαντικές προκλήσεις για την Ελλάδα και την Ευρώπη που βρίσκονται εν τω μέσω μιας μεγάλης προσπάθειας για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η ενεργειακή κρίση. Το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία στις αρχές του 2022 προκάλεσε ένα ντόμινο εξελίξεων και πρωτοφανείς αναταράξεις στον διεθνή ενεργειακό κλάδο, που άλλαξαν οριστικά τα δεδομένα που υπήρχαν πριν.

Η μεγαλύτερη αλλαγή στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ατζέντα ήταν ότι προστέθηκε στο δόγμα της ενεργειακής μετάβασης, ο στόχος απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, θέτοντας επιτακτικά το πρόβλημα της ενεργειακής ασφάλειας και ενεργειακής αυτονομίας στην Ευρώπη.

Η απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο έφερε, εκτόξευση των τιμών του φυσικού αερίου και έκανε για πρώτη φορά πιθανή την έλλειψη του καυσίμου που χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή για το 1/3 περίπου της ηλεκτροπαραγωγής στην Ευρώπη. Παράλληλα, προκάλεσε ένα ντόμινο πληθωριστικών πιέσεων που επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει πολλούς τομείς της οικονομίας.

Η Ευρώπη στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα, στράφηκε στο LNG, και “χαλάρωσε” το ρυθμό απανθρακοποίησης, με αποτέλεσμα να ενισχυθεί η παραγωγή ενέργειας από άνθρακα και λιγνίτη και βέβαια από φυσικό αέριο. Επίσης, ήρθαν  στο προσκήνιο η εξοικονόμηση ενέργειας και η μείωση κατανάλωσης φυσικού αερίου ως προτεραιότητες.

Η αύξηση των τιμών της ενέργειας, εκτός από την αύξηση του πληθωρισμού, προκάλεσε, μεγάλα κόστη σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις και οι προϋπολογισμοί των κρατών μελών επιβαρύνονται κάθε μήνα για να καλύψουν μέρος αυτής της δαπάνης. Μόνη διέξοδος στο ευρύτατο πρόβλημα που έχει δημιουργήσει η ενεργειακή κρίση είναι η επιτάχυνση της διείσδυσης των ΑΠΕ, ώστε να υποκαταστήσουν με φθηνή ενέργεια από τον ήλιο και τον αέρα τα ακριβά και δυσεύρετα ορυκτά καύσιμα.

Στο πλαίσιο αυτό η στρατηγική της κυβέρνησης είναι να επιταχύνει  την πράσινη μετάβαση, να ενθαρρύνει την ορθολογική και αποδοτική χρήση της ενέργειας, και να διαφοροποιεί τις πηγές ενέργειας και την προέλευσή τους, μέσα από κρίσιμες υποδομές και ισχυρές διεθνείς συμμαχίες, που θωρακίζουν την ενεργειακή μας ασφάλεια. Για να πετύχει αυτούς τους στόχους η Ελλάδα, έγιναν σημαντικά βήματα το 2022, και το 2023 είναι μια κρίσιμη χρονιά για να προχωρήσει η προετοιμασία της χώρας ώστε να τιθασεύσει τις συνέπειες της ενεργειακής κρίσης και να αξιοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο τη θέση της χώρας στον νέο ενεργειακό χάρτη που διαμορφώνεται.

Οι προκλήσεις του 2023

1. Ενεργειακή επάρκεια και εξοικονόμηση ενέργειας

Το 2023 ξεκινά με τους φορείς της Ενέργειας πανευρωπαϊκά να έχουν στην κορυφή των προτεραιοτήτων τους τη διασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας, με σχέδια ανταπόκρισης σε διαφορετικά σενάρια κινδύνου αλλά και εξοικονόμησης ενέργειας.

Ειδικά για την Ελλάδα, το 2023 είναι η χρονιά που θα τεθούν οι βάσεις ώστε να απεξαρτηθούμε οριστικά από τις ρωσικές διαδρομές ενέργειας, να πιάσουμε τον επόμενο μεγάλο στόχο για πλήρη ελευθερία επιλογής προμηθευτή φυσικού αερίου και να εδραιωθεί η θέση της χώρας ως σημαντικού περιφερειακού κόμβου μεταφοράς ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο και την Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Ο πολιτικός σχεδιασμός της χώρας με την πληθώρα των υποδομών LNG (η αναβαθμισμένη αποθηκευτική δυναμικότητα της Ρεβυθούσας αυξάνει τη χωρητικότητα σε LNG σε πάνω από 20 δισ. κυβικά μέτρα (bcm), έως το 2024), τους διασυνδετήριους αγωγούς φυσικού αερίου με τις γειτονικές χώρες, τα μεγάλα έργα ηλεκτρικών διασυνδέσεων των νησιών μας, την Αίγυπτο, το Ισραήλ και την Κύπρο, πρόκειται να  μετατρέψει τη χώρα σε ασφαλή ενεργειακή νησίδα στην ευρύτερη περιοχή. Παράλληλα,  με η παράταση έως το 2025 τριών λιγνιτικών σταθμών της ΔΕΗ θωρακίζεται και η βραχυπρόθεσμη ενεργειακή ασφάλεια της χώρας χωρίς να διακυβεύεται η μεσοπρόθεσμη δέσμευση για απολιγνιτοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής.

Η εξοικονόμηση ενέργειας αποτελεί προτεριαότητα, και προωθούνται σχέδιά μας για τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου (-18% σε ετήσια  βάση) και ηλεκτρικής ενέργειας (-13% σε μηνιαία βάση) ενώ δίνονται κίνητρα για προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας.

Η αθρόα οικονομική στήριξη για τα προγράμματα αυτά θα συνεχιστεί και το 2023, θα συμπληρωθεί με στοχευμένες δράσεις για εξοικονόμηση σε επιχειρήσεις και βιομηχανία, επαναπροσδιορίζοντας την αποδοτική και ορθολογική χρήση ενεργειακών πόρων, μειώνοντας την εξάρτησή μας από τρίτους ενεργειακούς παρόχους αλλά και συρρικνώνοντας ουσιαστικά το ενεργειακό κόστος των τελικών καταναλωτών.

2.Επενδύσεις σε υποδομές- Επενδύσεις σε ηλεκτρικά δίκτυα 39 δισ. το χρόνο ως το 2030

Για να πετύχουμε την απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και να οδηγηθούμε με μεγαλύτερη ταχύτητα και ασφάλεια στην ενεργειακή μετάβαση, είναι κρίσιμος και ο ρόλος των ηλεκτρικών δικτύων και η ανάτπυξή τους απαιτεί μεγάλες επενδύσεις και είναι μια σημαντική πρόκληση.

  Περισσότερα έργα μεταφοράς, δηλαδή περισσότερα ηλεκτρικά δίκτυα, σημαίνουν ταχύτερη ενσωμάτωση ΑΠΕ στο σύστημα και άρα ταχύτερη ενεργειακή μετάβαση.  Η αλματώδης ανάπτυξη των ΑΠΕ, αν και απολύτως επιθυμητή, θέτει τεράστιες προκλήσεις για τα ενεργειακά συστήματα της Ευρώπης. Μέσα στην επόμενη δεκαετία, καλούμαστε να ενσωματώσουμε με ασφάλεια συνεχώς περισσότερες ΑΠΕ σε ηλεκτρικά συστήματα που είναι στην πλειονότητά τους παλαιωμένα και έχουν σχεδιαστεί με σκοπό τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας από ευέλικτες θερμικές μονάδες στους καταναλωτές.

Η τεράστια επενδυτική δυναμική των δύο τελευταίων ετών για πράσινα έργα, είναι ανάγκη να συνεχιστεί το 2023, με περισσότερη έμφαση όμως στα έργα ανάπτυξης των ηλεκτρικών δικτύων. Με δεδομένη τη ραγδαία αύξηση των ΑΠΕ, εκτιμάται ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι επενδύσεις σε έργα ανάπτυξης ηλεκτρικών δικτύων θα πρέπει να αυξηθούν κατά 50-70% (!) και να ανέλθουν σε 34-39 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση μέχρι το 2030.

Ο ΑΔΜΗΕ είναι ένας από τους μεγαλύτερους ενεργειακούς επενδυτές στη χώρα, με ένα δεκαετές πρόγραμμα έργων που αγγίζει τα 5 δισ. ευρώ. Με τις πράσινες επενδύσεις του Διαχειριστή,  ο διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος για ενσωμάτωση ΑΠΕ αναμένεται να αυξηθεί από 18 GW σήμερα σε 28 GW, υπερδιπλασιάζοντας το μέγεθος του συστήματος μεταφοράς.

Οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις, που προχωρούν με ταχύ ρυθμό στα νησιά και την ηπειρωτική χώρα, ενισχύουν ήδη την ασφάλεια ενεργειακής τροφοδοσίας και συμβάλλουν στη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος που προέρχεται από την ηλεκτροπαραγωγή. Η εκκίνηση της 4ης φάσης της διασύνδεσης των Κυκλάδων, η πόντιση του καλωδίου της μεγάλης διασύνδεσης της Κρήτης, η ολοκλήρωση του κομβικού δυτικού διαδρόμου της Πελοποννήσου, είναι κάποια από τα σημαντικά έργα σε εξέλιξη.

Παράλληλα, ο ΑΔΜΗΕ ενισχύει και το δίκτυο των διεθνών διασυνδέσεων με όλα τα γειτονικά ευρωπαϊκά κράτη, ενώ συνδράμει δύο κρίσιμα έργα διηπειρωτικών διασυνδέσεων που δρομολογούνται στην Ανατολική Μεσόγειο: τις διασυνδέσεις Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και Ελλάδας-Αιγύπτου. Αυτοί οι νέοι διεθνείς ενεργειακοί διάδρομοι, με επίκεντρο την Ελλάδα, θα ενισχύσουν την ενεργειακή επάρκεια της Ευρώπης, διαφοροποιώντας τις πηγές εφοδιασμού της με καθαρούς ενεργειακούς πόρους. Επιπλέον, θα δώσουν στη χώρα μας την ευκαιρία να γίνει εξαγωγέας πράσινης ενέργειας, καθώς δεδομένου του υψηλού ανανεώσιμου δυναμικού που διαθέτει η Ελλάδα, οι ΑΠΕ αναμένεται να κυριαρχήσουν στο εθνικό ενεργειακό μείγμα και η παραγωγή τους να υπερκαλύπτει την εσωτερική κατανάλωση.

Η ολοκλήρωση της νέας διασύνδεσης με την Βουλγαρία στις αρχές του 2023, η εξέλιξη του τεχνικού σχεδιασμού για νέες διασυνδέσεις με όλες τις γειτονικές χώρες, η συμμετοχή μας στον Euroasian Interconnector, που θα άρει την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου, φτάνοντας έως το Ισραήλ, και η εμβληματική πράσινη διασύνδεση 3 GW με την Αίγυπτο, αποτελούν game-changers στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Έχοντας αντιληφθεί έγκαιρα την επανάσταση που επιτελείται, έχουμε ήδη προτείνει μια απευθείας πράσινη διασύνδεση έως την Αυστρία και την Γερμανία.

Ήδη έχουν υλοποιηθεί  εμβληματικές υποδομές, όπως ο  αγωγός IGB με τη Βουλγαρία, που μπήκε σε εμπορική λειτουργία τον Οκτώβριο, και εμφανίζει ήδη τον Δεκέμβριο, διπλάσιες ποσότητες συγκριτικά με τον Νοέμβριο.

Η επέκταση του IGB από τα 3 στα 5 bcm, που δρομολογείται ταχύτατα, η ολοκλήρωση του FSRU Αλεξανδρούπολης στα τέλη του 2023, αλλά και ο νέος αγωγός με τη Βόρεια Μακεδονία που σύντομα τίθεται σε τροχιά κατασκευής, θα ενισχύσουν το εξαγωγικό προφίλ της χώρας μας, σε μια Βαλκανική αγορά με αλματώδη ζήτηση φυσικού αερίου. Στην κατεύθυνση αυτή, προωθείτε επίσης η ανάστροφη ροή στον αγωγό Trans-balkan αλλά και  η επέκταση του αγωγού TAP.

3. Προώθηση επενδύσεων σε ΑΠΕ, Συστήματα Αποθήκευσης και Πλωτά Αιολικά

Στοίχημα στην προσπάθεια μείωσης του ενεργειακού κόστους είναι η αύξηση της συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα. Στο πλαίσιο αυτό επιταχύνει συστηματικά την εγκατεσημένη ισχύ ΑΠΕ στη χώρα.

Το μερίδιο των ΑΠΕ στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας θα πλησιάσει φέτος το 40%, προσεγγίζοντας τις 20 ΤWh, και θα ανέλθει στο 80% έως το 2030. Ειδικότερα, η παραγωγή των ΑΠΕ το 2022 κλείνει στις 19 TWh που αντιστοιχεί στο 39% της ζήτησης, όταν ένα χρόνο νωρίτερα ήταν 16 TWh και οι προοπτικές είναι να φτάσει στις 21,3 TWh, το 2023.

Για να επιταχυνθεί η διείσδυση των ΑΠΕ έχουν γίνει σημαντικές βελτιώσεις στο σχήμα ανταγωνιστικών διαδικασιών για τις ΑΠΕ. Για να πετύχουμε 28 GW ΑΠΕ έως το 2030, και να απελευθερώσουμε χώρο στα δίκτυα μας, έχουν δρομολογηθεί επενδύσεις, που θα ανέλθουν στα 10 δισ. ευρώ έως το 2030. Εκτιμάται ότι έως το 2030 η Ελλάδα θα έχει προσελκύσει επενδύσεις, ύψους 50 δισ. ευρώ με αιχμή τις ΑΠΕ.

Επίσης, για την επίτευξη της Πράσινης Μετάβασης θα αντληθεί το 38% των συνολικών κεφαλαίων από το Ταμείο Ανάκαμψης, ποσοστό που αντιστοιχεί σε περίπου 6,2 δισ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά, το 2023 αλλά και τα αμέσως επόμενα χρόνια, θα συνεισφέρουν καθοριστικά στην επίτευξη των στόχων της μετάβασης. Στρατηγικός στόχος της Ελλάδας είναι να εξελιχθεί σε σημαντική περιφερειακή δύναμη στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ καλύπτοντας τις εγχώριες ανάγκες και να αναδειχθεί κρίσιμος για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης ενεργειακός κόμβος και εξαγωγέας ενέργειας από ΑΠΕ.

Αποθήκευση

Προτεραιότητα αλλά και ανάγκη για τη διείσδυση των ΑΠΕ είναι η προώθηση της αποθήκευσης ενέργειας. Οι εγκρίσεις που δόθηκαν το 2022 από την Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού για σχήματα στήριξης της Αποθήκευσης και των Υβριδικών Σταθμών ΑΠΕ-Αποθήκευσης στα Νησιά θα μετουσιωθούν σε διαγωνισμούς για τον εντοπισμό των πρώτων έργων εντός του 2023. Ομοίως και το θεσμικό πλαίσιο των Υπεράκτιων Αιολικών, που ψηφίστηκε το 2022 και θα εξελιχθεί στον προσδιορισμό των πρώτων θαλάσσιων περιοχών για τέτοιες επενδύσεις το 2023.

Έχοντας θεσπίσει το θεσμικό πλαίσιο για την αποθήκευση, οργανώνονται οι πρώτοι διαγωνισμοί στους προσεχείς μήνες. Αντίστοιχα, έχοντας προσδιορίσει το θεσμικό πλαίσιο για τα υπεράκτια αιολικά, προχωρούν γρήγορα οι  περιβαλλοντικές μελέτες, για να υποδείξουμε τις πρώτες θαλάσσιες περιοχές το 2023.

4. Υψηλό κόστος ενέργειας

Το υψηλό ενεργειακό κόστος σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό και τα υψηλά επιτόκια δημιουργούν ένα εκρητικό μίγμα το 2023 και μια πραγματική πρόκληση για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.

Η εξάρτηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από το φυσικό αέριο, δημιουργεί κίνδυνο εκτόξευσης της τιμής της ενέργειας αν αυξηθεί η τιμή του φυσικού αερίου. Το κόστος των επενδύσεων σε ΑΠΕ και το κόστος ενέργειας είναι το διπλό κόστος που πρέπει να καταβάλουμε μέχρι να συντελεστεί η ενεργειακή μετάβαση. Τα κράτη καλούνται να αναλάβουν νέους ρόλους σε αυτή τη δύσκολη μεταβατική περίοδο, ώστε να διασφαλίσουν την πρόσβαση όλων των πολιτών στο κοινωνικό αγαθό της ενέργειας χωρίς αποκλεισμούς.

Το κόστος της ενεργειακής κρίσης υπολογίζεται σε 1 τρισεκατομμύριο ευρώ μέχρι σήμερα για τα ευρωπαϊκά κράτη και αναμένεται να παραμείνει υψηλό και το 2023.

Η Ελλάδα αναδείχτηκε στην 1η θέση πανευρωπαϊκά, όσον αφορά το ύψος των μέτρων στήριξης, αναλογικά με το ΑΕΠ, σε ανάλυση του Bruegel, με ποσά που εκτιμώνται στα 10 δισ. ευρώ για το 2022. Σταθερά πολιτική της κυβέρνησης είναι να  στηρίζει τα νοικοκυριά απορροφώντας μέρος της ενεργειακής δαπάνης μέσω των επιδοτήσεων του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης.