Πολ Κάλτρετζ: Καρχαρίας μπορεί να έφαγε το σώμα του Αλέξανδρου!

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε το 323 π.Χ., δεκατρία μόλις χρόνια μετά την οικοδόμηση μιας από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του κόσμου άφησε, πέραν των άλλων για μας σήμερα, και αυτό, που θα γινόταν ένα από τα μεγαλύτερα άλυτα μυστήρια στην Αρχαιολογία: Το ερώτημα πού είναι ο τάφος του.

Πλήθος οι θεωρίες, που έχουν διατυπωθεί ως τώρα προσφέροντας μια απάντηση, που ωστόσο ούτε αποδεικνύεται ούτε ασφαλώς ικανοποιεί όλους. Τα λείψανα του Μεγάλου Αλεξάνδρου μπορεί να κείτονται κάτω από τους δρόμους της Αλεξάνδρειας, μπορεί να βρίσκονται στη Μακεδονία, μπορεί κάπου εντελώς διαφορετικά ή ακόμη μπορεί και να τα «έφαγε κάποιο μεγάλο ψάρι», όπως λέει προβοκατόρικα στο Live Science ο Πολ Κάρτλετζ, καθηγητής Ελληνικής Ιστορίας στη Σχολή Κλασσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ.

Άλλωστε, όπως το Άγιο Δισκοπότηρο ή η Κιβωτός της Διαθήκης, ο τάφος έχει αποκτήσει μια μυθική υπόσταση, που έχει γοητεύσει αρχαιολόγους και ερευνητές γενικώς σε βάθος χρόνου, χωρίς όμως, αποτέλεσμα.

«Όσο δεν βρίσκεται ο τάφος του, ο Μέγας Αλέξανδρος ζει σε ένα οιονεί μυστικιστικό κενό, πυροδοτώντας διαρκώς νέες ιδέες, θεωρίες και διαμάχες», λέει ο Νίκολας Σάντερς, ομ. καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ στο Ηνωμένο Βασίλειο και συγγραφέας του βιβλίου «Η ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου».

Στο ίδιο κλίμα και ο αιγύπτιος αρχαιολόγος Ζαχί Χάουας , πρώην υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου: «Θυμάμαι το 1963, όταν ήμουν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας υπήρχε ένας Έλληνας, που έκανε ανασκαφές κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό. Πήγαινα και έβλεπα τις ανασκαφές του. Δεν βρήκε τίποτα, αλλά έμεινε πέντε χρόνια ψάχνοντας».

Ένα υποσχόμενο σταυροδρόμι

Υπάρχει όμως, κάποια σχετική έστω πρόοδος; Η δική μας Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια και ιδρύτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Ερευνών του Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που πραγματοποιεί ανασκαφές αυτή τη στιγμή στην Αλεξάνδρεια έχει κάποιες απαντήσεις. Ο τάφος μπορεί να είναι κρυμμένος κάτω από τους δρόμους της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, στη διασταύρωση δύο αρχαίων οδικών αρτηριών, όπως λέει.

Η κυρία Λημναίου-Παπακώστα, η οποία έχει μιλήσει και στο mononews σχετικά, έχει φέρει στο φως ένα πολύ ενδιαφέρον μαρμάρινο άγαλμα του Αλέξανδρου της Ελληνιστικής εποχής, καθώς και κατάλοιπα αρχαίων κτισμάτων, που δείχνουν μία πολλά υποσχόμενη θέση. «Βρίσκομαι στο σταυροδρόμι και πιστεύω, ότι έχω περισσότερες δυνατότητες να βρω τον τάφο από οποιονδήποτε άλλον», όπως είπε η ίδια στο Live Science.

Ένας λόγος όμως, που ο τάφος δεν έχει βρεθεί ακόμη είναι επειδή το σώμα του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε και θάφτηκε περισσότερες από μία φορές. Επιπλέον, τα ιστορικά αρχεία αναφοράς είναι ελάχιστα ενώ τα περισσότερα γράφτηκαν εκατοντάδες χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφουν.

«Κάθε μία από αυτές τις πηγές είχε μια πολιτική ατζέντα ή προκατάληψη», πιστεύει ο Πολ Κάρτλετζ, ο οποίος είναι και συγγραφέας του βιβλίου «Μέγας Αλέξανδρος». «Έτσι, όλα πρέπει να τα αντιμετωπίζει κανείς με σκεπτικισμό». Η δυσκολία εξάλλου, κατά τον Σάντερς επιδεινώνεται και από το γεγονός, ότι δεν υπάρχουν σαφείς εικόνες του τάφου, που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τις αρχαιολογικές έρευνες. Τέλος, η σύγχρονη πόλη της Αλεξάνδρειας χτίστηκε σε μεγάλο βαθμό πάνω από την αρχική.

Το επιβεβαιώνει και ο Χάουας: «Η σύγχρονη Αλεξάνδρεια, ειδικά η περιοχή του κέντρου της χτίστηκε ακριβώς επάνω από αρχαία μνημεία», λέει. «Το θέατρο βρέθηκε ενώ έχτιζαν σπίτια ενώ ανακαλύφθηκαν και οι κατακόμβες».

Συμπέρασμα: Για να βρουν οι αρχαιολόγοι τον τάφο θα πρέπει να σκάψουν μέρη όπου ζουν και εργάζονται άνθρωποι σήμερα, κάτι που είναι δύσκολο, εφ΄όσον δεν υπάρχουν και οι ισχυρές αποδείξεις, ότι κάτι σημαντικό κρύβεται από κάτω…

Η πορεία προς την Αλεξάνδρεια

Τι γνωρίζουμε όμως, για τον θάνατο και την ταφή του Αλέξανδρου; Όπως λέει ο Πλούταρχος ο Αλέξανδρος πέθανε κάποια στιγμή, μεταξύ της νύχτας της 10ης Ιουνίου και του πρωινού της 11ης Ιουνίου του 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα σε ηλικία 32 ετών. Από εκεί και μετά αρχίζουν οι αμφιβολίες και τα ερωτηματικά:

Κατ΄ αρχάς η αιτία του θανάτου του είναι αμφιλεγόμενη, με τους περισσότερους να προτείνουν, ότι πέθανε από κάποια ασθένεια, όπως ο τύφος ή η ελονοσία. Άλλους να υποστηρίζουν, ότι πέθανε από την κατανάλωση δηλητηριασμένου κρασιού ενώ οι πιο καχύποπτοι ισχυρίζονται ότι δολοφονήθηκε. Και να μην ξεχνάμε, ότι υπάρχουν και υποψίες από κάποιους, ότι κηρύχθηκε πρόωρα νεκρός.

Ανεξάρτητα πάντως, από την αιτία θανάτου, γεγονός αδιαμφισβήτητο (από όλες τις πηγές αλλά και το τυπικό της εποχής) είναι, ότι το σώμα του μουμιοποιήθηκε. Ο Πτολεμαίος Α΄ Σώτερ, ο μακεδόνας στρατηγός, που ήταν στενός φίλος, εταίρος του Αλέξανδρου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετακίνηση του σώματος. «Το πτώμα του μεταφέρθηκε οδικώς μέσω της Μέσης Ανατολής από το σημερινό Ιράκ προς την Συρία», είπε ο Κάρτλετζ. Από εκεί, για πάνω από δύο χρόνια, θα ταξίδευε για σχεδόν 1.600 χιλιόμετρα ώσπου να φθάσει στην Αίγυπτο.

Ο υπολογιστής Πτολεμαίος

Ο Πτολεμαίος βέβαια, είχε την δική του ατζέντα. Ο Αλέξανδρος δεν είχε αφήσει σαφή διάδοχο (αν και η σύζυγός του η Ρωξάνη ήταν έγκυος στον γιο του ενώ μπορεί να είχε και παράνομο κληρονόμο), έτσι η κατασκευή ενός τάφου για τον Αλέξανδρο ήταν ένας τρόπος να παγιωθεί η θέση του Πτολεμαίου ως νόμιμου συνεχιστή του μακεδόνα βασιλιά, όπως λέει και πάλι ο Κάρτλετζ. Στη συνέχεια και ενώ χτιζόταν ακόμη, η νεοϊδρυθείσα πόλη της Αλεξάνδρειας, το σώμα του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε στην Κοιλάδα των Βασιλέων κοντά στο Λούξορ της Αιγύπτου, όπου είχαν ταφεί πολλοί από τους φαραώ του Νέου Βασιλείου.

Αλλά η πορεία δεν σταμάτησε εκεί, καθώς το 305 π.Χ., 18 χρόνια μετά τον θάνατό του, το πτώμα του Αλεξάνδρου μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου υπήρχαν πλέον παλάτι και βασιλική αυλή, καθώς και ένα μουσείο. «Η κίνηση του Πτολεμαίου να θάψει τον Αλέξανδρο στην πόλη, που εκείνος ίδρυσε θα ήταν σαν το κερασάκι στην τούρτα για την ισχυροποίηση της θέσης του αλλά και για την νέα πόλη», πιστεύει ο καθηγητής.

Η εμμονή δύο χιλιάδων ετών

Λίγες δεκαετίες αργότερα και σύμφωνα με τις μαρτυρίες του γεωγράφου Στράβωνα ο Πτολεμαίος Δ΄ Φιλοπάτωρ, ο τέταρτος φαραώ της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου και δισέγγονος του Πτολεμαίου Α΄ μετέφερε το σώμα του στρατηλάτη στον τελευταίο, τεκμηριωμένο τόπο ανάπαυσης: Στο «Σώμα», το μεγάλο μαυσωλείο της Αλεξάνδρειας, σύμφωνα και με το βιβλίο του Νίκολας Σάντερς «Ο τάφος του Αλέξανδρου: Η εμμονή δύο χιλιάδων ετών για την αναζήτηση του χαμένου κατακτητή (2006).

Το σώμα του Αλέξανδρου όμως, ήταν στην θέση του, ακόμα και 300 χρόνια περίπου αργότερα, όταν ο πρώτος ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος (βασίλευσε από το 27 π.Χ. έως το 14 μ.Χ.) επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια.

«Είχε τεράστια επιθυμία να δει το πτώμα του Αλέξανδρου», λέει ο Κάρτλετζ. «Προφανώς μάλιστα, ήταν τόσο ορατό, που όταν έσκυψε, του έσπασε την μύτη». Μετά από αυτό το συμβάν όμως, οι ιστορικές πηγές δεν κάνουν καμία αναφορά στον τάφο για εκατοντάδες χρόνια ενώ γενικότερα η μνήμη φαίνεται να χάνεται γύρω στο 500 μ.Χ.».

Αυτό που συνέβη έτσι, στον τάφο κατά τη διάρκεια των μεγάλων κενών στην ιστορική καταγραφή υπήρξε έκτοτε, πηγή ακατάσχετων εικασιών, ακόμη και θεωριών συνωμοσίας. Όπως πιστεύει όμως, ο Σάντερς αυτά τα ιντερμέδια στη γραμμή χρόνου είναι περίεργα.

«Μεσολάβησαν περίπου 300 χρόνια μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου για να λάβουμε μία πληροφορία για τον τάφο του ενώ τα περισσότερα αρχεία προέρχονται από 600 χρόνια αργότερα», λέει. «Τι συνέβη λοιπόν, στο διάστημα που μεσολάβησε; Γιατί αυτή η σιωπή, δεδομένου, ότι προφανώς ο τάφος του υπήρξε ένα πολύ γνωστό, προσκυνηματικό κέντρο σε ολόκληρο τον αρχαίο μεσογειακό κόσμο;».

Το προσκύνημα του αρχαίου κόσμου

Η απάντηση μπορεί να είναι πολύ απλή: Ότι η θέση του δεν ήταν μυστική. Είναι πιθανό δηλαδή, να μην μπήκε κανείς στον κόπο να περιγράψει την τοποθεσία του τάφου, γιατί όλοι ήξεραν πού βρισκόταν. Μπορεί επίσης, να υπήρξε αντιπαλότητα μεταξύ των χριστιανών που συνέρρεαν στον τάφο του Χριστού και των ειδωλολατρών, που προσκυνούσαν στον τάφο του Αλεξάνδρου.

Έτσι, κατά τον Σάντερς από τη στιγμή, που ο Χριστιανισμός κυριάρχησε, μπορεί οι πατέρες της Εκκλησίας να «φρόντισαν ώστε τα ίχνη του τάφου να αφαιρεθούν και να καταστραφούν, προκειμένου ο τάφος του Χριστού να γίνει το εξέχον κέντρο προσκυνήματος του αρχαίου κόσμου».

«Ο Αλέξανδρος είναι θαμμένος στην Αλεξάνδρεια και είμαστε σίγουροι γι΄ αυτό, γιατί τον 1ο αιώνα μ.Χ., έχουμε πληροφορίες για επισκέπτες του τάφου, συμπεριλαμβανομένων Ρωμαίων αυτοκρατόρων όπως ο Ιούλιος Καίσαρας», συνηγορεί η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα. Για την ίδια ωστόσο, η θέση του μπορεί να χάθηκε κατά την διάρκεια της Σταυροφορίας της Αλεξάνδρειας, το 1365, όταν υπήρξε μια πραγματική λεηλασία της πόλης, δεδομένου ότι τα κίνητρά της ήταν κατ΄ εξοχήν οικονομικά και όχι θρησκευτικά. Χωρίς ωστόσο, να υπάρχει κάποια ιστορική πηγή, που να αναφέρει ότι ο τάφος ή το σώμα καταστράφηκαν τότε, όπως παραδέχεται.

Παρ΄όλα αυτά, η λατρεία, που είχε αναπτυχθεί στην διάρκεια των αιώνων γύρω από τον Μέγα Αλέξανδρο μπορεί να είχε διατηρηθεί και ως εκείνη την εποχή, όπως πιστεύει η ίδια. Υπάρχει δηλαδή η πιθανότητα να είχαν μείνει άνθρωποι στην Αλεξάνδρεια, που κατά τη διάρκεια αυτής της Σταυροφορίας αισθάνθηκαν, ότι έπρεπε να προστατεύσουν τα λείψανα του Αλέξανδρου από τους σταυροφόρους, οι οποίοι περιφρονούσαν τη λατρεία των ειδωλολατρικών θεών.
«Πιστεύω ότι το ιερατείο γύρω από τη λατρεία του Αλέξανδρου θα προστάτευσε τον τάφο. Έκρυψαν το σώμα και τη σαρκοφάγο του, γιατί ο Αλέξανδρος είχε θεωρηθεί θεός», υποστηρίζει η κυρία Λημναίου-Παπακώστα.

Οι Κήποι του Σαλαλάτ

Σε κάθε περίπτωση, ο τελευταίος γνωστός τόπος ανάπαυσης του Αλέξανδρου ήταν στην Αλεξάνδρεια, γι΄αυτό και οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν, ότι ο τάφος του είναι πιθανόν κρυμμένος κάπου στην αιγυπτιακή πόλη. «Ξέρουμε ότι ο τάφος ήταν εκεί», λέει η κυρία Λημναίου-Παπακώστα. Αλλά πού ακριβώς στην Αλεξάνδρεια είναι το ερώτημα.

Η ίδια έχει επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στην περιοχή των Κήπων του Σαλαλάτ της σύγχρονης πόλης, που βρίσκονται κοντά στο Εθνικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας πόλης με τα απομεινάρια των τειχών της. Είναι πολλές άλλωστε, οι αρχαίες πηγές, που υποδεικνύουν, ότι τα βασιλικά συγκροτήματα βρίσκονταν σε αυτήν την τοποθεσία κατά την αρχαιότητα, χωρίς ωστόσο να έχουν γίνει ανασκαφές.

Το άγαλμα που Αλέξανδρου, που ανακάλυψε το 2009 σ΄ αυτήν την περιοχή -σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας– συνηγορεί κατά τη γνώμη της, ότι βρίσκεται κοντά στο σημείο, όπου κάποτε βρισκόταν ο τάφος.

Συγκεκριμένα ο χώρος της ανασκαφής βρίσκεται δίπλα σε μια πρώην αρχαία διασταύρωση, που αναφέρεται από τον έλληνα συγγραφέα του 2ου μ.Χ. αιώνα Αχιλλέα Τάτιο, ο οποίος περιγράφει τη θέση του τάφου. «Έγραψε ότι ήταν μερικές εκατοντάδες μέτρα δυτικά της διασταύρωσης των δύο κύριων, μεγάλων δρόμων της Αλεξάνδρειας. «Γνωρίζαμε ήδη έναν από αυτούς τους δρόμους, την Κανοπική οδό, τώρα, χάρη στις ανασκαφές μάθαμε και την δεύτερη, την Βασιλική οδό», όπως λέει.

Μια μέρα κατά λάθος…

Σύμφωνα με το Live Science όμως, άλλοι αρχαιολόγοι πιστεύουν, ότι η κυρία Λημναίου-Παπακώστα βρίσκεται σε λάθος δρόμο. Ο Κάρτλετζ εικάζει έτσι, ότι το σώμα του Αλέξανδρου θα πρέπει να στεγαζόταν μέσα σε ένα μεγάλο μαυσωλείο, που ήταν μέρος βασιλικού συγκροτήματος. Αλλά αυτό το βασιλικό συγκρότημα βρισκόταν σε διαφορετική τοποθεσία κατά τη γνώμη του από αυτήν, που προτείνει η ελληνίδα αρχαιολόγος.

«Ένα μαυσωλείο είναι μία πολύ συμπαγής κατασκευή, η οποία μπορεί να εντοπιστεί», λέει. «Για παράδειγμα το μαυσωλείο του Αυγούστου στην Ρώμη είναι σαφώς ορατό. Γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο με το μαυσωλείο του Αλεξάνδρου; Η απλή απάντηση είναι, ότι το Βρουχείον όπου εξαπλώνονταν οι βασιλικές συνοικίες ήταν παραθαλάσσιο. Αλλά καθώς η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει αρκετά μέτρα από την εποχή του Αλεξάνδρου, όπως υποδηλώνουν οι ιστορικοί χάρτες, μεγάλες περιοχές της πόλης, συμπεριλαμβανομένων των βασιλικών συνοικιών, πιθανότατα βρίσκονται κάτω από το νερό».

Τα τελευταία χρόνια, δύτες έχουν εξερευνήσει την ακτογραμμή της πόλης και βρήκαν πράγματι κατάλοιπα, που θα μπορούσαν να ανήκουν σε αρχαίες κατασκευές. Αλλά ακόμα κι αν βρεθεί το μαυσωλείο, δεν υπάρχει καμία εγγύηση, ότι θα υπάρχουν τα λείψανα του Αλέξανδρου μέσα. «Αν δεν ήταν σε ένα φέρετρο, που διατήρησε το σώμα του, δεν θα βρεθεί ποτέ», λέει Κάρτλετζ. «Υποθέτω ότι το σώμα του θα μπορούσε να το είχε φάει ένα μεγάλο ψάρι, ένας καρχαρίας».

Ο Σάντερς από την άλλη πιστεύει, ότι ο τάφος βρίσκεται ακόμα στην ξηρά, πιθανότατα κάτω από τους πολυσύχναστους δρόμους της σύγχρονης συνοικίας Μαζαρίτα, μιας περιοχής, που κάποτε ήταν το κέντρο της αρχαίας πόλης και στέγαζε τα ανάκτορά της. «Για μένα είναι αδιανόητο, ότι θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε αλλού», όπως λέει. «Είναι απίθανο όμως, να αποκαλυφθεί, εκτός και αν γίνουν κατεδαφίσεις και εκκαθαρίσεις σε μεγάλο βάθος».

Ο Χάουας πάλι, δεν έχει μία τοποθεσία στο μυαλό του αλλά είναι αισιόδοξος, ότι κάποια στιγμή ο τάφος θα βρεθεί. «Στο ερώτημα αν ο τάφος μπορεί να ανακαλυφθεί, απαντώ ναι», όπως λέει. «Αλλά δεν θα ανακαλυφθεί από ερευνητές. Αντίθετα πιστεύω πραγματικά, ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα ανακαλυφθεί μια μέρα κατά λάθος»!