Η μαγεία και τα χρώματα της Μεσογείου στον καμβά – Έκθεση στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή

Το Σαιν Τροπέ, η Αντίμπ, η Μασσαλία, η Καβαλιέρ, το Αγκαί,  το Λαβαντού και μετά τη Βενετία και η Κωνσταντινούπολη.

Περνώντας μπροστά από τους πίνακες, που παρουσιάζονται στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην έκθεση «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου», που εγκαινιάσθηκε απόψε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ο θεατής μπορεί να ακολουθήσει την εικαστική διαδρομή κάθε καλλιτέχνη, μέσα από τα έργα του: Τον Σινιάκ και τον Κρος να μένουν πιστοί στη νεοϊμπρεσιονιστική τεχνική –ή τον «ντιβιζιονισμό»– μέχρι το τέλος της ζωής τους και αντίθετα, τον Λους και τον Βαν Ράιζελμπεργκ να απομακρύνονται σταδιακά από αυτή.  Ενώ νεότεροι καλλιτέχνες, όπως ο Ανρί Ματίς, ο Ανρί Μανγκέν και ο Λουί Βαλτά θα πειραματιστούν επάνω στη συγκεκριμένη  τεχνική με περισσότερη ή λιγότερη ενδελέχεια αλλά και με μια ανεξαρτησία πνεύματος, που προαγγέλλει επερχόμενες επαναστάσεις.

Παρακολουθώντας μάλιστα, την εξέλιξή τους προς μια ζωγραφική πιο ελεύθερη και πιο τολμηρή, καθώς η παλέτα αυτών των εραστών των καθαρών χρωμάτων, γίνεται ολοένα πιο και πιο σφριγηλή και ζωντανή, απεικονίζονται με τον πιο εύγλωττο τρόπο και τα λόγια συγγραφέων, που είχαν περιπλανηθεί πριν από αυτούς σε εκείνη την απόρθητη ακόμη ακτογραμή: Των Γκυ ντε Μωπασάν, Σταντάλ και Θίοντορ ντε Μπανβίλ.

Η ανακάλυψη της Μεσογείου

Από τους καλλιτέχνες του Νεοϊμπρεσιονισμού, ο πρώτος που ανακάλυψε τις μεσογειακές ακτές ήταν ο Κρος, το 1883. Αναζητώντας κάποιο απομονωμένο μέρος που να έχει γλιτώσει από την επέλαση της βιομηχανίας και του τουρισμού, εγκαταστάθηκε το 1891 στο Καμπασόν, κοντά στο Λαβαντού και κατόπιν οριστικά στο Σαιν-Κλαιρ. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1892 τον ακολούθησε ο Πολ Σινιάκ, που ονειρευόταν να ζει μακριά από το Παρίσι για μέρος του χρόνου του. Έτσι διάλεξε το Σαιν-Τροπέ, το μικρό λιμάνι ψαράδων εκείνη την εποχή,  που δεν απέχει πολύ από το Σαιν-Κλαιρ. Τόση μάλιστα, ήταν η μαγεία που άσκησε στους δύο ζωγράφους εκείνη η ανέγγιχτη ακόμη φύση, ώστε δεν άργησαν να πείσουν και τους φίλους τους, Λους και Βαν Ράιζελμπεργκ  να τους ακολουθήσουν στις θερινές διαμονές τους, οι οποίες θα τους πρόσφεραν έμπνευση και ανάπαυση.

Τα έργα εκείνης της πρώτης μεσογειακής περιόδου αποκαλύπτουν έτσι, μία ομάδα καλλιτεχνών, έτοιμη να συνεχίσει τη νεοϊμπρεσιονιστική περιπέτεια, παρά τις δυσκολίες και τις επικρίσεις.

Ακριβώς τότε όμως, το 1891, ο θεμελιωτής του Νεοϊμπρεσιονισμού Ζωρζ Σερά θα πεθάνει αιφνίδια σε ηλικία 31 ετών και πολλοί κριτικοί τέχνης και φίλοι ζωγράφοι, μεταξύ των οποίων ο Καμίλ Πισαρό προλέγουν το επικείμενο τέλος αυτού του καλλιτεχνικού κινήματος, το οποίο ερμηνεύουν λανθασμένα ως ένα εφήμερο και ατίθασο παρακλάδι του ιμπρεσιονισμού. Αλλά στην πραγματικότητα ο θάνατος του Σερά επισφραγίζει μόνο το κλείσιμο του πρώτου κεφαλαίου του Νεοϊμπρεσιονισμού. Γιατί με τον τρόπο του, το καθένα μέλος της ομάδας απομακρύνεται  βαθμιαία από τη διδασκαλία του Σερά και αφήνει να εκδηλωθεί στον καμβά του μια ζωγραφική όλο και πιο υποκειμενική.

Χρώματα και αντιθέσεις

 Το δεύτερο κεφάλαιο άνοιξε λοιπόν, πολύ σύντομα, μακριά από το Παρίσι, στις ακτές της Μεσογείου με επικεφαλής τον Σινιάκ, που οδηγεί την ομάδα προς νέους ορίζοντες, τόσο γεωγραφικούς όσο και καλλιτεχνικούς.  Το μεσογειακό κλίμα, που αρχικά το προτιμούσαν άνθρωποι με προβλήματα υγείας, προσελκύει όλο και περισσότερους φίλους της τέχνης,  που γοητεύονται από μια ζωγραφική βαθιά, ριζωμένη στις αισθήσεις και στην υποκειμενικότητα. Ενώ η επαφή με τον ήλιο της Μεσογείου -πότε ευεργετικό πότε ανελέητο- βοηθά τους καλλιτέχνες  να εμβαθύνουν στις εικαστικές αναζητήσεις τους, προσανατολίζοντας το νεοϊμπρεσιονιστικό κίνημα σε μια ζωγραφική με περισσότερα χρώματα και περισσότερες αντιθέσεις.

 Η «τελεία» έτσι, μεγαλώνει, σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται ψηφίδα και αλλάζει πιο ελεύθερα. Ο Κρος και ο Λους μάλιστα, δεν διστάζουν να μεταφέρουν αυτή την εξέλιξη στην ανθρώπινη φιγούρα, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο αλληγορικές σκηνές, που δεν αργούν να γοητεύσουν πολλούς νέους καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και τον Ματίς. Ο Σινιάκ μάλιστα δίνει τις πιο χαρακτηριστικές μαρτυρίες της διαρκώς ανανεούμενης έλξης για τον νότο, που καθίσταται ο ιδανικός τόπος για τις μέλλουσες πρωτοπορίες.  Αλλά η ίδια εκείνη περίοδος σημαδεύεται επίσης, από την προοδευτική αποστασιοποίηση των Λους και Βαν Ράιζελμπεργκ από την ντιβιζιονιστική τεχνική.

Η έλξη στην ακουαρέλα

Η έλξη του Σενιάκ προς την ακουαρέλα, με την οποία είχε αρχίσει να ασχολείται από το 1888, ύστερα από προτροπή του Πισαρό, θα μετατραπεί στο Σαιν Τροπέ σε ενθουσιασμό. Και το αποτέλεσμα ήταν να αναδειχθεί σε κορυφαίο υδατογράφο, ικανό να απαθανατίζει με σπάνιο ταλέντο τις ομορφιές της στιγμής, στις οποίες έδιναν μεγάλη σημασία οι ιμπρεσιονιστές. Πολύ σύντομα μάλιστα, οι ακουαρέλες του, που επέμενε να τις εκθέτει μαζί με τους πίνακές του, θα προσέλκυαν τους λάτρεις της ζωγραφικής. Επιπλέον, η τεχνική της ακουαρέλας του πρόσφερε τη δυνατότητα να ταξιδεύει με ελαφρύτερο εξοπλισμό και να πολλαπλασιάζει τις σπουδές. Επιστρέφοντας στη συνέχεια στο καταφύγιό του στο Σαιν-Τροπέ από το 1895 και μετά, είχε την ευχέρεια να φιλοτεχνεί τους πίνακες, που του ενέπνεαν εκείνες οι σπουδές.

Αλλά και ο Κρος θα ανακαλύψει τα θέλγητρα της ακουαρέλας στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Χρησιμοποιεί μια «πτυχωτή» πινελιά, πολύ διαφορετική από αυτή που εφαρμόζει στους πίνακές του και εκφράζει με αυτόν τον τρόπο μια καινούρια ελευθερία, απαλλαγμένη από τεχνικούς καταναγκασμούς.

Σαν σμάρι πουλιών

Το 1905 ο κριτικός Λουί Βοσέλ έγραφε για τον γαλλικό νότο: «Τράβηξαν όλοι προς τα εκεί, σαν σμάρι αποδημητικών πουλιών. […] μια μικρή γενναία αποικία ζωγράφων που ζωγράφιζαν και συνδιαλέγονταν σ’ εκείνο το μαγευτικό μέρος».

Και πράγματι έτσι ήταν, καθώς οι ζωγράφοι αυτοί θα ανακάλυπταν τη Μεσόγειο. Πριν από την Κολιούρ –που οι Ματίς και Αντρέ Ντερέν μετέτρεψαν σε λίκνο του μοντερνισμού– το Σαιν-Τροπέ, η Καβαλιέρ, το Σαιν-Κλαιρ και το Αγκαί γίνονται τα πεδία πειραματισμού των μελλοντικών φωβιστών.

 Στην επαφή μαζί τους, οι νεοϊμπρεσιονιστές, τους προσφέρουν γενναιόδωρα την ωριμότητά τους ως καταξιωμένων καλλιτεχνών, χωρίς να ακολουθούν αναγκαστικά τις τολμηρές προσεγγίσεις των νεοτέρων τους. Άλλωστε, ο Σινιάκ  απευθυνόμενος προς αυτούς  με λόγια αποκαλυπτικά για την ουσιαστική επιρροή του Νεοϊμπρεσιονισμού στη μοντέρνα τέχνη έλεγε: «Αυτός ο θριαμβευτής κολορίστας δεν έχει παρά να εμφανιστεί: Του έχουμε έτοιμη την παλέτα του»!

Σε κάθε περίπτωση έτσι, η έκθεση στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή  είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, καθώς αυτό το ολοκληρωμένο αφιέρωμα στο κίνημα του Νεοϊμπρεσιονισμού, εστιάζοντας στην περιοχή της Μεσογείου οργανώνεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Και για το σκοπό αυτό άλλωστε, το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή συνεργάζεται με κορυφαία μουσεία της Ευρώπης της Ευρώπης όπως, μεταξύ άλλων, το Μουζέ Ντ’ Ορσέ, την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, το Κέντρο Πομπιντού, το Μουσείο Καλών Τεχνών της Μπεζανσόν, το Μουσείο της Γκρενόμπλ, το Μουσείο της Αρτ Ντεκορατίφ και άλλα, όπως με ευρωπαίους ιδιώτες συλλέκτες.

Τα περισσότερα από τα έργα εξάλλου, έρχονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα ενώ επιμελήτριες της έκθεσης, η οποία τελεί υπό την αιγίδα του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού.

Είναι η Μαρίνα Φερέτι Μποκιγιόν, επίτιμη επιστημονική διευθύντρια του Μουσείου Ιμπρεσιονισμού του Ζιβερνύ και η Μαρία-Κουτσομάλλη Μορώ, υπεύθυνη Συλλογής του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή.

 Info:

Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή: Ερατοσθένους 13, Παγκράτι, τηλ. 210 7252895

΄Εκθεση: «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου»

Διάρκεια: 10 Ιανουαρίου – 7 Απριλίου

Διαβάστε επίσης

Σπάνιος θησαυρός νομισμάτων των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων στην Τενέα

Διαμάχη για την κατεδάφιση του εργαστηρίου της Μαρί Κιουρί στο Παρίσι

Η πολυτέλεια σε δημοπρασία: Ρολόγια, κοσμήματα, τσάντες για λίγους