Αφού πυροβόλησε και τραυμάτισε έξι Αφρικανούς στη γραφική πόλη Ματσεράτα, ο Λούκα Τραΐνι τυλίχθηκε στην ιταλική σημαία, έκανε έναν χαιρετισμό με προτεταμένο το χέρι και περίμενε την αστυνομία. “Η Ιταλία για τους Ιταλούς!”, φώναξε.
Το συμβάν με τον 28χρονο ένοπλο με ένα νεοναζιστικό τατουάζ στο μέτωπό του κυριάρχησε τον τελευταίο μήνα της προεκλογικής εκστρατείας στην Ιταλία τοπικά. Παρά την κατακραυγή, το μήνυμα του Τραΐνι αντήχησε στην κάλπη. Στις εκλογές της 4ης Μαρτίου, η υποστήριξη για την αντιμεταναστευτική Λέγκα αυξήθηκε μαζικά στην Ματσεράτα, βοηθώντας την παράταξη να μπει στην κυβέρνηση αυτόν το μήνα.
“Είμαστε διάσημοι για τους λάθος λόγους”, δήλωσε η 56χρονη δασκάλα Μαρία Λετίτσια Ρέντσι, καθώς έβγαζε βόλτα το λαμπραντόρ της μπροστά από το μνημείο της εποχής του φασισμού για τα θύματα του πολέμου, όπου ο Τραΐνι παραδόθηκε στις 3 Φεβρουαρίου. “Ανησυχώ για την πόλη μου, γιατί υπάρχει ένας νέος ρατσισμός κατά των ξένων. Οι άνθρωποι στρέφονται εναντίον των εαυτών τους”.
Η ιστορία συνηθίζει να επαναλαμβάνεται ανά τις δεκαετίες στην Ευρώπη. Στην Ιταλία, όπου οι κομμουνιστές κάποτε είχαν την εξουσία, τώρα οι εθνικιστές ανεβαίνουν. Ωστόσο, οι μνήμες του φασισμού και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σημαίνουν πως αυτό υποτίθεται πως δεν έπρεπε να συμβεί. Είναι σαν να έσπασε ένα ταμπού, προς ανακούφιση μίας μερίδας ψηφοφόρων και προς τρόμο του παραδοσιακού πολιτικού κατεστημένου.
Με τον εθνικισμό στο μοτίβο του 20ού αιώνα σε άνοδο από την Πολωνία και την Ουγγαρία ως την Αυστρία και τη Βρετανία του Brexit, οι ιδεολογικές εντάσεις που παρέμεναν θαμμένες βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια ανά την ήπειρο.
Αν και η κάθε χώρα έχει τις δικές της συνθήκες, υπάρχει ένας κοινός σκεπτικισμός για την Ευρωπαϊκή Ένωση, μία επιθυμία να ανακτηθεί ο κρατικός έλεγχος και μία δυσφορία για τους μετανάστες, σε συνδυασμό με μία τάση αποκήρυξης των αντιπάλων για παρεμπόδιση της επιθυμίας των πολιτών. Τώρα η Ιταλία μπήκε στο κλαμπ.
“Η Ιταλία πάντα ήταν πιο αδύναμο κράτος σε σχέση με πολλούς Ευρωπαίους εταίρους, επομένως είναι ιδιαίτερα ευάλωτη”, δήλωσε ο Τζιοβάνι Ορσίνα, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο Luiss της Ρώμης. “Οι άνθρωποι στις δυτικές δημοκρατίες αισθάνονται πως το μοντέλο τους περνάει κρίση, η φιλελεύθερη δημοκρατία που θεμελιώθηκε στην εθνική ταυτότητα είναι σε κρίση. Υπάρχει μία πολύ δύσκολη πρόκληση μπροστά μας, γιατί οι άνθρωποι φοβούνται ότι οι κυβερνήσεις είναι ανίκανες να διαχειριστούν φαινόμενα όπως η μετανάστευση”.
Η κυβέρνηση που σχηματίστηκε από το αντισυστημικό Κίνημα Πέντε Αστέρων και τη Λέγκα έχει φέρει την Ιταλία σε αυτό το μονοπάτι. Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Λέγκας και υπουργός Εσωτερικών Ματέο Σαλβίνι έχει θέσει ως προτεραιότητα την αναχαίτιση της μετανάστευσης, πυροδοτώντας μία διπλωματική διαμάχη με τη Γαλλία και την Ισπανία, αποκηρύσσοντας παράλληλα τις “Βρυξέλλες” και το “Βερολίνο”. Η απόφασή του να μπλοκάρει τα πλοία διάσωσης προσφύγων από τα ιταλικά λιμάνια εξόργισε τις οργανώσεις παροχής βοήθειας, όμως αύξησε τη δημοφιλία του.
Όμως υπάρχουν όρια. Το σχόλιο του Σαλβίνι της Δευτέρα ότι θέλει να καταγραφούν οι Ρομά, που θυμίζει τις απελάσεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη διάρκεια του πολέμου, προκάλεσαν εσωτερική κατακραυγή και τον ανάγκασαν να κάνει στροφή. Στις ΗΠΑ, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ βρέθηκε υπό πίεση και υποχώρησε από την πρακτική της κυβέρνησής του να διαχωρίζει τα παιδιά των παράνομων μεταναστών στα σύνορα με το Μεξικό.
Οι επιθέσεις κατά μεταναστών, όπως αυτή που πραγματοποίησε ο Τραΐνι, είναι σπάνιες στην Ευρώπη, και σε κάθε περίπτωση η άκρα δεξιά δεν έχει το μονοπώλιο στη βία. Στη δεκαετία του 1970, ακροαριστερές ομάδες όπως οι Ερυθρές Ταξιαρχίες και η συμμορία Μπάαντερ-Μάινχοφ πραγματοποίησαν τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ιταλία και τη Δυτική Γερμανία. Όμως είναι όλο και πιο δύσκολο να αγνοήσει κανείς τους παραλληλισμούς της πολιτικής διάθεσης με τις πιο σκοτεινές εποχές που ακόμα στοιχειώνουν μία ήπειρο.
Το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης στη Γερμανία προέρχεται από την άκρα δεξιά, καθώς η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ παλεύει για να διατηρήσει ενωμένο τον συνασπισμό της. Η Βρετανία εξετάζει το πώς θα εγκαταλείψει την ΕΕ και θα ελέγξει τα σύνορά της. Στη Σουηδία, ένα κόμμα με νεοναζιστικές ρίζες είναι τώρα δεύτερο σε κάποιες δημοσκοπήσεις εν όψει των φετινών εκλογών. Και μετά υπάρχει η άνοδος του αντισημιτισμού στην Πολωνία και την Ουγγαρία, της οποίας η κυβέρνηση ανακήρυξε τον δισεκατομμυριούχο ομογενή Τζορτζ Σόρος υπ’ αριθμόν 1 δημόσιο κίνδυνο.
Η Ισπανία, εν τω μεταξύ, προσπαθεί ακόμα να συμφιλιωθεί με το φασιστικό της παρελθόν. Η νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση της χώρας σχεδιάζει να μεταφέρει τα λείψανα του δικτάτορα Φρανσίσκο Φράνκο από μία εκκλησία που αποτελεί σημείο αναφοράς για τους εθνικιστές.
Περιφερειακή πρωτεύουσα με 40.000 και κάτι κατοίκους κοντά στην Αδριατική, η Ματσεράτα έπαιξε το ρόλο της στην άνοδο του λαϊκισμού που κατέκλυσε την Ευρώπη από το 2016. Η Λέγκα έλαβε 21% των ψήφων στην πόλη, έναντι 0,6% το 2013, πριν την αύξηση των προσφύγων που έρχονται από τη βόρεια Αφρική.
Ο Τραΐνι, πρώην υποψήφιος της Λέγκας, ήθελε να εκδικηθεί για τη 18χρονη Πάμελα Μαστροπιέτρο, η οποία φέρεται να δολοφονήθηκε και να τεμαχίστηκε από έναν Νιγηριανό διακινητή ναρκωτικών, σύμφωνα με τον δικηγόρο του Τραΐνι, Τζιανκάρλο Τζουλιανέλι, ο οποίος είπε ότι ο πελάτης του ομολόγησε το έγκλημά του. Δύο μέρες πριν τους πυροβολισμούς, ο Σαλβίνι έγραψε στο Twitter για τον Νιγηριανό: “Τι κάνει αυτό το σκουλίκι ακόμα στην Ιταλία;”.
Για τον 57χρονο δήμαρχο Ρομάνο Καραντσίνι, η Ματσεράτα πληρώνει το τίμημα για την αποτυχία του κράτους να χειριστεί τους μετανάστες. Το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα από το οποίο προέρχεται είχε το χειρότερο αποτέλεσμα της ιστορίας του σε εθνικό επίπεδο.
“Δεχθήκαμε αιτούντες άσυλο το 2015, όμως όταν απέτυχαν να λάβουν άσυλο, πολλοί από αυτούς εξωθήθηκαν στους δρόμους”, είπε ο Καραντσίνι. “Κάποιοι από αυτούς πήγαν στη διακίνηση ναρκωτικών, και αυτό ανησυχεί τον κόσμο. Προσθέστε σε αυτό τον Τραΐνι και την Πάμελα και έχετε την τέλεια καταιγίδα. Το κόμμα μου πρέπει να εστιάσει στο τι αντιλαμβάνονται οι πολίτες”.
Στην άλλη άκρη του πολιτικού φάσματος, ο νεοεκλεγείς βουλευτής της Λέγκας Τούλιο Πατασίνι είναι ένας πρώην τραπεζίτης και δημοτικός σύμβουλος του κόμματος Forza Italia του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, που εντάχθηκε στη Λέγκα μόλις στις αρχές του έτους.
Ο Πατασίνι είπε ότι έλαβε τόσες ψήφους επειδή η καμπάνια του επικεντρώθηκε στον “σεβασμό για τους κανόνες, την ασφάλεια και τις θέσεις εργασίας”. Και η μετανάστευση; “Η μετανάστευση είναι σημαντική, γιατί ο κόσμος νιώθει ανασφαλής”.
Η Ματσεράτα είναι η κλασική Ιταλία. Σε ένα γλυκό απόγευμα του Ιουνίου, καλοντυμένα ζευγάρια κάθονται σε μπαλκόνια καφετεριών απολαμβάνοντας μία δωρεάν συναυλία από το δημαρχείο στην πλατεία Ελευθερίας του 16ου αιώνα, καθώς χελιδόνια κάνουν κύκλους στον ουρανό.
Καταστήματα βρίσκονται παρατεταγμένα στους παλιούς πέτρινους δρόμους, πουλώντας προϊόντα από εταιρείας μόδας και δέρματος που την καθιστούν μία από τις πιο εύπορες περιοχές της κεντρικής Ιταλίας με ισχυρή μεταποιητική βάση. Η ανεργία είναι περίπου στο 10%, κοντά στον εθνικό μέσο όρο.
Δύο φοιτήτριες έπιναν μπίρες στο γρασίδι των Κήπων Ντίαζ, ένα πάρκο το οποίο έχει σε μεγάλο βαθμό εκκαθαριστεί από διακινητές ναρκωτικών μετά τους πυροβολισμούς του Τραΐνι. Η 21χρονη Γκλόρια Μπαζίλε μετάνιωσε που ψήφισε το Κίνημα Πέντε Αστέρων, τον κυβερνητικό εταίρο της Λέγκας.
“Ποτέ δε σκέφτηκα ότι τα Πέντε Αστέρια θα συγκυβερνούσαν με τη Λέγκα – η ψήφος μου πήγε χαμένη”, είπε η Μπαζίλε. “Ο κόσμος εδώ νομίζει ότι πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του ενάντια στους ξένους”, είπε η φίλη της Κλαούντια Ντε Πανφίλις. “Στην πραγματικότητα χρειαζόμαστε ανοχή, συμπόνοια”,
Όμως αν δει κανείς κάτω από την επιφάνεια, υπάρχει μία δυσφορία που τροφοδοτούν οι λαϊκιστές πολιτικοί. Ο Σαλβίνι της Λέγκας ήρθε σε ρήξη με τη Γαλλία, την Ισπανία και τη Μάλτα για την απόφασή του να αρνηθεί την πρόσβαση σε λιμάνι σε ένα πλοίο με μετανάστες, και επέμεινε ότι οι Ιταλοί δεν πρέπει να υπόκεινται σε αυτό που λέει ότι είναι η γερμανική κυριαρχία της ΕΕ.
Είκοσι λεπτά μακριά με το αυτοκίνητο, η μπλε-κίτρινη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στέκει δίπλα στην ιταλική έξω από το εργοστάσιο της Simonelli Group Spa, που εξάγει καφετιέρες σε μπαρ και εστιατόρια ανά τον κόσμο.
“Το ευρώ είναι σταθερό νόμισμα, αυτό μας έχει βοηθήσει να πάμε στις ξένες αγορές”, δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος Νάντο Οτάβι, του οποίου το κορυφαίο μοντέλο, το Black Eagle που κοστίζει ως και 229.500 δολάρια, προμηθεύονται τα καταστήματα Starbucks Reserves. “Όμως κάθε φορά που μία εταιρεία κλείνει, ο κόσμος εδώ κατηγορεί την ΕΕ”.
Τα έσοδα αυξάνονται εντυπωσιακά, έχοντας τετραπλασιαστεί από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2009 στα 84 εκατομμύρια ευρώ το 2017. Και ο Οτάβι, όμως, ανησυχεί για τη χώρα του που αλλάζει.
“Μέχρι πριν από δέκα χρόνια μπορούσες να αφήσεις το κλειδί πάνω στην κλειδαριά του σπιτιού σου, τώρα δεν μπορείς, γιατί ο τρόπος με τον οποίο έγινε ο χειρισμός της μετανάστευσης έχει φέρει ανασφάλεια”, δήλωσε ο Οτάβι. “Ο κόσμος θέλει να ανακτήσει τον έλεγχο. Θέλει να πάει πίσω εκεί που ήμασταν”.