Πώς μία «τεράστια πυραμίδα Ponzi» κατέστρεψε την οικονομία μίας χώρας

Σχεδόν δύο δεκαετίες ανεύθυνης νομισματικής πολιτικής κατέστρεψαν την οικονομία της Ζιμπάμπουε και τροφοδότησαν τον ασταμάτητο πληθωρισμό, αποδεκατίζοντας τις αποταμιεύσεις των πολιτών της δύο φορές.

Ο υπερπληθωρισμός της τάξης του 500 δισεκατομμυρίων τοις εκατό το 2008 κατέστησε άχρηστες τις αποταμιεύσεις και οδήγησε στην κατάργηση του τοπικού νομίσματος υπέρ του δολαρίου το επόμενο έτος. Το 2016, η κυβέρνηση του πρώην προέδρου Ρόμπερτ Μουγκάμπε, ευρισκόμενη σε έλλειψη χρημάτων, εισήγαγε χρεόγραφα γνωστά ως «δελτία ομολόγων», που επέμεινε ότι διαπραγματεύονταν σε ισοτιμία 1 προς 1 με το δολάριο. Το 2018, διαχώρισε τα μετρητά από τις ηλεκτρονικές καταθέσεις στις τράπεζες, χωρίς αποθεματικά για να τα υποστηρίξει, προκαλώντας την κατάρρευση της ισοτιμίας στη μαύρη αγορά.

Την περασμένη εβδομάδα, τα παράτησε και επέτρεψε τη διαπραγμάτευση των ομολόγων σε ισοτιμία καθοριζόμενη από την αγορά, μειώνοντας για ακόμη μια φορά την αξία των αποταμιεύσεων. Η απόφαση ήρθε αφού το νοτιοαφρικανικό έθνος αντιμετώπισε έλλειψη ψωμιού και καυσίμων, επλήγη από απεργίες και διαμαρτυρίες και το σχέδιο του προέδρου Emmerson Mnangagwa να προσελκύσει νέες επενδύσεις απέτυχε.

«Στη ρίζα αυτού βρίσκεται η νομισματική κρίση», δήλωσε ο Derek Matyszak, σύμβουλος ερευνών που εδρεύει στη Ζιμπάμπουε για το Ινστιτούτο Μελετών Ασφάλειας της Νότιας Αφρικής. «Αυτό είναι σαν να δημιουργούν ένα γιγαντιαίο σχέδιο Ponzi που ξεκίνησε από τον Μουγκάμπε. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι εκείνο το σχέδιο Ponzi που καταρρέει».

«Μυθοπλασία το 1 προς 1»

Το τελευταίο βήμα, αν και είναι ευπρόσδεκτο από ό, τι έχει απομείνει από τον επιχειρηματικό τομέα της χώρας, είναι απίθανο να λύσει τα προβλήματα της Ζιμπάμπουε επειδή το μόνο που κάνει είναι να αντανακλά τις συναλλαγματικές ισοτιμίες στη μαύρη αγορά, σύμφωνα με τον Steve H. Hanke, καθηγητή εφαρμοσμένης οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη.

«Το 1 προς 1 είναι μια μυθοπλασία», δήλωσε ο Χάνκε. «Λένε επίσημα ότι θα εγκρίνουμε αυτό που συμβαίνει ούτως ή άλλως. Επισήμως, λέει: “Σας κλέψαμε“».

Η διατραπεζική ισοτιμία για το νέο νόμισμα είναι περίπου 2,5 ανά δολάριο, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα της κεντρικής τράπεζας. Ο αριθμός αυτός δεν έχει νόημα, διότι οι αρχές δεν ανακοινώνουν τον όγκο συναλλαγών, σύμφωνα με την marketwatch.co.zw, μια ιστοσελίδα που διευθύνεται από οικονομικούς αναλυτές. Εκτιμά ότι η τιμή μαύρης αγοράς για τα ομόλογα είναι 3,36 ανά δολάριο.

Οι καταβολές της κρίσης του νομίσματος της Ζιμπάμπουε πηγάζουν σε ένα βίαιο πρόγραμμα μεταρρύθμισης της γης που ξεκίνησε ο Μουγκάμπε το 2000, το οποίο μείωσε το εισόδημα από εξαγωγές και κατέστρεψε τα δημόσια οικονομικά.

Σε απάντηση, τότε ο κυβερνήτης της τράπεζας Reserve Bank of Zimbabwe Gideon Gono, γνωστός ως «τραπεζίτης του Θεού» λόγω των στενών δεσμών του με τον Μουγκάμπε, αύξησε την εκτύπωση δολαρίων της Ζιμπάμπουε εκθετικά για να πληρώσει τους κυβερνητικούς εργάτες, υποθάλποντας τον πληθωρισμό και τελικά καθιστώντας το νόμισμα άχρηστο.

Τύπωμα χρημάτων

«Ήταν ένα πρόγραμμα Ponzi στο παρελθόν», δήλωσε ο Ashok Chakravarti, οικονομολόγος και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Ζιμπάμπουε. «Ειδικά στην εποχή Gono, όπου εκείνος ο τύπος απλά συνέχισε να τυπώνει χρήματα». Ο Gono δεν απάντησε σε μια κλήση σε έναν αριθμό κινητού τηλεφώνου που χρησιμοποίησε στο παρελθόν.

Η κατάρρευση του νομίσματος οδήγησε στην κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη Ζιμπάμπουε – χρόνια έλλειψη ρευστότητας και πληθωρισμό.

Μέχρι τα τέλη του 2008, ορισμένοι στη Ζιμπάμπουε είχαν επανέλθει στο εμπόριο, καθώς οι παράνομες συναλλαγές σε ξένα νομίσματα άνθησαν. Τον Φεβρουάριο του 2009, η απάντηση που έδωσε η κυβέρνηση ήταν να στραφεί στη χρήση ξένων νομισμάτων, κυρίως το αμερικανικό δολάριο.

«Η δολαριοποίηση θέτει έναν αυστηρό δημοσιονομικό περιορισμό στο σύστημα», δήλωσε ο Hanke. «Δεν μπορείς να πας στην κεντρική τράπεζα ή σε οποιοδήποτε άλλο κυβερνητικό ίδρυμα για να λάβεις πίστωση για την κυβέρνηση».

Η αποπληρωμή του χρέους

Η πίεση στα δημόσια οικονομικά οδήγησε στην επανάληψη της ιστορίας, με ένα «παραθυράκι» που βρέθηκε: την εισαγωγή των ομολόγων και του ηλεκτρονικού χρήματος που εκφράζεται σε τοπικό νόμισμα. Αυτό συνέβαλε στην αύξηση των χρημάτων σε κυκλοφορία σε πάνω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τον George Guvamatanga, τον μόνιμο γραμματέα του Υπουργείου Οικονομικών. Το ποσό ήταν 6,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2013, δήλωσε ο Tendai Biti, ανώτερος ηγέτης της αντιπολίτευσης και πρώην υπουργός Οικονομικών.

«Εάν συνεχίσεις να τυπώνεις χρήμα, καταστρέφεις αυτό που δημιουργείς», δήλωσε ο Guvamatanga. Στο πλαίσιο ενός προγράμματος σταθεροποίησης που εισήγαγε ο υπουργός Οικονομικών Mthuli Ncube τον Οκτώβριο, η κυβέρνηση αποπληρώνει τώρα το εγχώριο χρέος, έχει σταματήσει να εκδίδει χαρτονομίσματα του Δημοσίου και δεν έχει υπεραναλήψεις από την κεντρική τράπεζα.

Αυτό βοήθησε την οικονομία να κινηθεί προς το «περπάτημα στα δύο πόδια, υπάρχει μια προσπάθεια να πάει σε μια διαφορετική κατεύθυνση. Είναι μια αναπόφευκτη προσαρμογή», είπε ο Chakravarti. «Είναι πολύ ατυχές ότι αυτή είναι η δεύτερη φορά σε δέκα χρόνια που οι πολίτες έχουν χάσει την αξία των αποταμιεύσεών τους. Το 2009 πήγαμε όλοι στο μηδέν, εμού συμπεριλαμβανομένου».

Για ορισμένους παρατηρητές, η τελευταία εξέλιξη δεν είναι μια ξαφνική ανακάλυψη της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Είναι άλλη μια παραδοχή αποτυχίας και τα θύματα είναι οι πολίτες της Ζιμπάμπουε.

Μηδενικές αποταμιεύσεις

Για τον Biti, ο οποίος λέει ότι το νέο νόμισμα θα αποτύχει επειδή δεν υποστηρίζεται από αποθεματικά, δείχνει ότι η χώρα έχει φτάσει πάλι στο ίδιο σημείο.

«Είναι κλοπή επειδή οι άνθρωποι είχαν ανασυγκροτηθεί και ξαναέχτισαν τη ζωή τους από το μηδέν με βάση το αμερικανικό δολάριο», είπε.

Η μεγαλύτερη ελπίδα της χώρας είναι να ενταχθεί στην Κοινή Νομισματική Περιοχή της νότιας Αφρικής, η οποία κυριαρχείται από τη Νότια Αφρική και το ραντ της, δήλωσε ο Biti. Αυτό θα έδινε σιγουριά στις επιχειρήσεις και θα επέβαλλε δημοσιονομική πειθαρχία στην κυβέρνηση, σε αντίθεση με τις τρέχουσες ρυθμίσεις που δεν είναι βιώσιμες, είπε.

«Είναι μια οικονομία Ponzi», είπε.