Αν κοιτάξετε γύρω σας στους δρόμους του Ελσίνκι, στις γωνίες των κτιρίων ή κάτω από τις γέφυρες το σίγουρο είναι ότι δεν θα δείτε χάρτινα κουτιά, υπνόσακους ή ακόμη και σκηνές, δηλαδή τα ενδεικτικά σημάδια για την ύπαρξη αστέγων, που παρατηρούνται στις περισσότερες πόλεις του κόσμου.

Στη Φινλανδία, το ποσοστό των αστέγων μειώθηκε κατά περίπου 40% την τελευταία δεκαετία – παρά τη διπλή ύφεση. Καθώς οι πολιτικοί από το Βερολίνο μέχρι το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα των κατοικιών με κανονισμούς στις μισθώσεις, προσωρινά καταλύματα, κοινωνική στέγαση και δημόσια συγχρηματοδοτούμενα διαμερίσματα με μειωμένο μίσθωμα, η Φινλανδία ακολούθησε πιο άμεση προσέγγιση. Η κυβέρνηση της έχτισε περισσότερα σπίτια και τα διέθεσε στους ανθρώπους που τα χρειάζονταν περισσότερο.

Η χώρα στηρίχθηκε στην προσέγγιση Housing First, μία ιδέας που γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη στις αρχές του 1990 από τον Sam Tsemberis. Ψυχολόγος, γεννημένος στην Ελλάδα και μεγαλωμένος στο Μόντρεαλ, ο Tsemberis είχε έρθει στην πόλη για να εργαστεί με τους ψυχικά ασθενείς, πολλοί από τους οποίους ζούσαν στους δρόμους. Οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί και οι κυβερνήσεις αγωνίστηκαν για να τους βοηθήσουν να επιτύχουν μία ανεξάρτητη διαβίωση σε έναν δικό τους τόπο. Για να φτάσουν εκεί, έπρεπε να ξεπεράσουν την ασθένειά τους, την κατάχρηση ουσιών και την ανεργία.

“Ήταν ένα πρόβλημα δυσεπίλυτο”, δήλωσε ο Tsemberis σε συνέντευξή του. “Στη συνέχεια, αρχίσαμε να ρωτάμε τους άστεγους ανθρώπους που ήταν ψυχικά άρρωστοι τι ήθελαν και η πρώτη τους απάντηση ήταν η στέγαση, σε σχέση με τα υπόλοιπα βήματα που έπρεπε να γίνουν.”

Η Φιλαδέλφεια και το Μπέρλινγκτον, καθώς και το Βερμόντ, ακολούθησαν τη Νέα Υόρκη και δημιούργησαν τα προγράμματα Housing First που εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα. Στις ΗΠΑ, δήλωσε ο Tsemberis, οι σχετικά περιορισμένες κοινωνικές δαπάνες ανάγκασαν τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς να βρουν καινοτόμες προσεγγίσεις, αλλά περιόρισαν την εφαρμογή τους. Αλλού, οι προσεγγίσεις αυτές για τους χρόνια άστεγους εφαρμόστηκαν σε εθνική κλίμακα, με βάση την ιδέα ότι η στέγαση είναι ανθρώπινο δικαίωμα.

Περισσότερες από 17 χώρες σε όλο τον κόσμο, από τον Καναδά έως τη Νέα Ζηλανδία, υιοθετούν παρόμοιες μεθόδους. Η παραμονή στους δρόμους έχει σχεδόν εξαλειφθεί στη Φινλανδία, μια χώρα των 5,5 εκατομμυρίων, όπου σήμερα περίπου 500 άνθρωποι δεν έχουν πουθενά να μείνουν τη νύχτα. Συγκρικτικά στη Γερμανία 52.000 άνθρωποι κοιμούνται στους δρόμους, σε συνολικό πληθυσμό 80 εκατομμυρίων.

“Αυτό που έκαναν οι Φινλανδοί ήταν ότι επένδυσαν στην πρόληψη”, δήλωσε ο Tsemberis. “Άρχισαν να επιδοτούν τα ενοίκια πριν οι άνθρωποι χάσουν τη στέγη τους.”

Η επίτευξη του στόχου απαιτούσε σημαντικές επενδύσεις από το σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας. Περίπου 7.000 σπίτια έχουν κτιστεί σε τρία προγράμματα από το 2008, λαμβάνοντας υπόψη ότι σπάνια οι άστεγοι βρίσκουν διαμερίσματα στην αγορά ακινήτων.

 Το καθήκον της βοήθειας

“Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με πολλαπλά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων των ζητημάτων ψυχικής υγείας, που δεν θα μπορέσουν ποτέ να βρουν στέγη από μόνοι τους”, δήλωσε η Sanna Tiivola, διευθύνουσα σύμβουλος της VVA, μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης που βοηθά τους άστεγους. “Είναι καθήκον της κοινωνίας να βοηθήσει αυτούς τους ανθρώπους.”

Υπάρχουν ακόμα περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι χωρίς δικά τους σπίτι, ενώ περισσότεροι από οκτώ στους 10 από αυτούς κοιμούνται στα πατώματα και τους καναπέδες στα σπίτια των φίλων ή των συγγενών. Ο στόχος της κυβέρνησης είναι να εξαλείψει την έλλειψη στέγης μέχρι το 2027.

Σε όλη την Ευρώπη, η εικόνα είναι πολύ πιο ζοφερή. Στην Αγγλία, ο αριθμός των εγγεγραμμένων ως νόμιμων άστεγων αυξήθηκε κατά 48% από το 2010 έως το 2017, ενώ η Γερμανία σημείωσε αύξηση κατά 25% κατά την περίοδο 2014-2016. Στη Γαλλία, η έλλειψη στέγης αυξήθηκε κατά 50% κατά τη διάρκεια της δεκαετίας έως το 2012 – σύμφωνα με τους πιο πρόσφατους διαθέσιμους αριθμούς. Μαζί με τη Φινλανδία, η Νορβηγία είναι ένα σπάνιο παράδειγμα μιας χώρας που κατάφερε να μειώσει σημαντικά τους άστεγους.

Κατοικίες αστέγων, Φινλανδία

Αποτελεσματική λύση

Τέτοιες πολιτικές είναι πιο αποτελεσματικές για την εξασφάλιση στέγης για άτομα με χαμηλά εισοδήματα από το να υπάρχει έλεγχος των ενοικίων που είναι δημοφιλής πρακτική  σε πολλές χώρες, σύμφωνα με τη Juhana Brotherus, επικεφαλής οικονομολόγο στην εταιρεία Hypo στο Ελσίνκι. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι έλεγχοι μίσθωσης τείνουν να αποθαρρύνουν τις επενδύσεις σε ενοικιαζόμενα ακίνητα.

“Είναι πιο λογικό για πολλούς επενδυτές να πουλήσουν το ακίνητο ή να κατοικήσουν οι ίδιοι σε αυτό”, είπε. “Όσοι υποφέρουν περισσότερο είναι οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα, χωρίς σπίτι.”

Από το 2000, η Φινλανδία έχει κατασκευάσει περισσότερα διαμερίσματα από τη Σουηδία σε απόλυτους αριθμούς, παρόλο που η Σουηδία έχει διπλάσιο πληθυσμό και μια πολύ ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία. Η προσφορά «βοήθησε να διατηρηθούν οι τιμές των κατοικιών και τα ενοίκια σταθερά και να αποφευχθεί η δημιουργία μίας σκιάς στην αγορά ακινήτων», δήλωσε η Brotherus.

Επιδόματα στέγης

Η οικοδόμηση επιδοτούμενων κατοικιών εξαλείφει επίσης τον αντίκτυπο των επιχειρηματικών κύκλων, καθώς η κατασκευή διαμερισμάτων τείνει να μειώνεται κατά τη διάρκεια της ύφεσης, δήλωσε ο Jarmo Linden, διευθυντής στο Κέντρο Χρηματοδότησης και Ανάπτυξης Στέγασης ARA.

Ορισμένες μελέτες έχουν καταλήξει στο ότι υπάρχει ακόμη και οικονομικό όφελος από τη στέγαση των άστεγων, καθώς γίνεται λιγότερη χρήση σε υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης που τείνουν να είναι ακριβότερες. Μια μελέτη από το 2011 εκτίμησε τις αποταμιεύσεις σε περίπου 15.000 ευρώ (17.000 δολάρια) ετησίως ανά άστεγο και μία έρευνα το 2013 κατέγραψε μείωση κατά 80% των ημερών που χρειάζονταν για νοσοκομείο ή για αποκατάσταση.

“Τα χρήματα των φορολογουμένων έχουν επενδυθεί καλά σε αυτά τα προγράμματα”, δήλωσε ο Tiivola. “Είναι ακριβότερο να μην παρέχουμε τα σπίτια και να έχουμε ανθρώπους στους δρόμους. Και όταν βγαίνουν από τους δρόμους, υπάρχει περισσότερη κοινωνική αρμονία.”