H Τζίνα Θανοπούλου του Harvard, της παιδοψυχολογίας, της ψυχικής αγωγής στα σχολεία. Η Τζίνα Θανοπούλου συμπαραστάτρια σε τόσους γονείς και σχολεία που την εμπιστεύονται χρόνια τώρα. Στο νέο της βιβλίο με τίτλο Τα Παιδιά μας, οι Καθρέφτες μας (εκδ. Μίνωας 2023) τονίζει ότι τα παιδιά αποτελούν καθρέπτες των γονιών τους. Απορροφούν και αντανακλούν τις πράξεις τους. Όχι τα λόγια τους. Δεν κρυβόμαστε από τα παιδιά, όπως σημείωνε και ο μεγάλος τραγουδοποιός.

Στη συζήτηση επί μακρόν με το Mononews (αλλά και στις σημειώσεις που εκ των υστέρων μοιράστηκε εν είδει ημερολογιακής γραφής), αναδεικνύεται ως υπεραφοσιωμένη επαγγελματίας. Δίνεται με ψυχή και σώμα στο λειτούργημά της και στο όραμα να υποστηρίξει γονείς ώστε εκείνοι με τη σειρά τους να βοηθήσουν τα παιδιά τους και αυτά τελικά να χρειάζονται λιγότερο τους ειδικούς του επιπέδου της. Ανιδιοτέλεια ονομάζεται αλλιώς η προσπάθειά της. Το απαραίτητο διαπιστευτήριο για τον παιδοψυχολόγο, και δεν διδάσκεται ούτε στα καλύτερα πανεπιστήμια.

Στα καλύτερα πανεπιστήμια

Η Τζίνα Θανοπούλου αποφοίτησε από το μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Χάρβαρντ (Graduate School of Education & Psychology) στον τομέα της Εξελικτικής Ψυχολογίας για παιδιά και εφήβους. Ακολούθησε την προσέγγιση του θρυλικού Ζαν Πιαζέ (Dr. Jean Piaget) και αργότερα του Λόρενς Κόλμπεργκ (Dr. Lawrence Kohlberg) με την εφαρμογή της Συναισθηματικής Νοημοσύνης E.Q. ιδιαίτερα σε παιδιά υπό απειλή (Risk & Prevention Psychology).

Είχαν προηγηθεί σπουδές Δραματοθεραπείας στο Emerson College (Theater Education & Drama Therapy for children at Risk), για παιδιά που έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα και κακοποίηση.

«Διαπίστωσα την αποτελεσματικότητα του θεάτρου και της Δραματοθεραπείας για ψυχολογική ισορροπία, επιβίωση και ανθεκτικότητα σε όλα τα παιδιά, αλλά κυρίως σε παιδιά που έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες. Για αυτό συνέχισα τις σπουδές στο Harvard University», εξηγεί σήμερα.

Η αριστεία ως εργαλείο προσωπικής υπέρβασης

Η Τζίνα Θανοπούλου υπήρξε άριστη μαθήτρια αλλά  η αριστεία λειτούργησε και ως εργαλείο που τη βοήθησε να αντιμετωπίσει τη δική της δυσκολία στην παιδική ηλικία.

«Παιδικές αναμνήσεις στο σχολείο, όταν έπαιζα κουκλοθέατρο και είχα το ρόλο της Σουβλίτσας για πέντε χρόνια. Όμορφες αναμνήσεις έχω με τα ξαδέρφια μου να παίζουμε και να είμαστε όλοι μαζί σε γιορτές και γενέθλια και να περνάμε ανέμελες στιγμές. Και θυμάμαι τον πατέρα μου που με σήκωνε ψηλά και γέλαγα. Αυτή ήταν η πιο έντονη ευχάριστη παιδική ανάμνηση από τον πατέρα μου γιατί τον έχασα όταν ήμουν 18 μηνών».

Η Τζίνα Θανοπούλου μεγάλωσε με την μητέρα της σε μία από τις λιγοστές τότε στην Ελλάδα μονογονεϊκές οικογένειες. Μεγάλο μέρος της παιδικής της ψυχής αναζητούσε την επιτυχία για να προσφέρει χαρά στη μητέρα της. Δίκοπο μαχαίρι αλλά τελικά αποδείχθηκε χρήσιμη δεξιότητα.

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη

Κάποια στιγμή στην επαγγελματική ζωή της ήρθε σε επαφή με τον διασημότερο εκφραστή της έννοιας «Συναισθηματική Νοημοσύνη» και των αξιών της. Πρόκειται για τον Ντάνιελ Κόουλμαν. Έχει γράψει πάνω από δέκα πέντε βιβλία αναλύοντας τη χρησιμότητά της σε όλους τους τομείς: «Κοινωνική Νοημοσύνη», «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στο χώρο εργασίας», «Κοινωνική Νοημοσύνη», «Οικολογική Νοημοσύνη», μεταξύ άλλων.

I.Q. versus E.Q.

«Διαπίστωσα στη πράξη ότι δεν έχει ιδιαίτερη σημασία με πόσο υψηλό δείκτη νοημοσύνης έχει γεννηθεί ένα παιδί», εξηγεί σήμερα η Τζίνα Θανοπούλου. «Αλλά πόσο καλλιεργεί τον δείκτη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης του».

Προτού ο γονιός όμως καταφέρει να μεταγγίσει αυτές τις πολύτιμες δεξιότητες στα παιδιά του, πρέπει πρώτα να τις έχει «υιοθετήσει και καλλιεργήσει ο ίδιος για τον εαυτό του».

Συναισθηματικές δεξιότητες

Σύμφωνα με τον Ντάνιελ Κόουλμαν πρόκειται για τις εξής δεξιότητες: Αυτογνωσία, αυτοπεποίθηση, εν-συναίσθηση, αυτοσεβασμός, αυτό-φροντίδα, σεβασμός των άλλων, εμπιστοσύνη, πίστη, επικοινωνία, ειλικρίνεια, υπομονή, επιμονή, επιθυμία, διάθεση του μοιράζεσθαι.

Επίσης, το ενδιαφέρον και η τρυφερότητα, η συγχώρεση, η αναγνώριση λαθών, η επιθυμία για εξέλιξη, η δημιουργικότητα, η ευγνωμοσύνη και η εκτίμηση μικρών, ευχάριστων στιγμών της καθημερινής ζωής.

Γνωρίσματα που μοιάζουν να συνθέτουν ούτε λίγο ούτε πολύ το πορτρέτο της πληρότητας. Δεξιότητες που τώρα ονομάζονται συγκεντρωτικά soft skills. Μαλακές δεξιότητες και θεωρούνται σημαντικές και στο χώρο των μπίζνες.

Ενεργητική ακρόαση

Το βιβλίο Τα παιδιά μας, οι καθρέφτες μας εστιάζει στη σωστή διαπαιδαγώγηση των παιδιών βάσει παρόμοιων αρχών. Σε αδρές γραμμές πρόκειται για τις ακόλουθες:

«Πρώτον, τα παιδιά κάνουν ό,τι κάνουν οι γονείς στη πράξη και όχι μόνο ό,τι λένε. Θα πρέπει οι γονείς να κατανοήσουν ότι οι πράξεις και τα λόγια τους γίνονται αντικείμενο μίμησης, υιοθέτηση και “καθρέφτισμα” συμπεριφοράς και επικοινωνίας», παρατηρεί η Τζίνα Θανοπούλου.

«Δεύτερον, τα παιδιά μπορούν να διδάξουν εξίσου σημαντικές αξίες για το νόημα της ζωής στους γονείς τους, εάν οι γονείς τα ακούσουν ουσιαστικά. Με “ενεργητική ακρόαση” και “εγώ-μήνυμα“. Όχι να επιμένουν στις δικές τους  εγωιστικές απόψεις, που θέλουν να τις επιβάλλουν».

Ενεργητική ακρόαση σημαίνει εν συντομία ανοιχτά αυτιά, ανοιχτό μυαλό και ψυχή.

Εγώ μήνυμα

Το Εγώ μήνυμα αναφέρεται στην ειλικρινή έκφραση των επιδιώξεων και των συναισθημάτων από τους γονείς προς το παιδί τους. Σε αντίθεση με το εσύ μήνυμα που εμπεριέχει στοιχεία κριτικής.

Ένα πρόχειρο παράδειγμα από τα πλείστα που μπορεί κανείς να δανειστεί από το βιβλίο της Τζίνας Θανοπούλου: «Παιδί μου βλέπω το δωμάτιό σου ακατάστατο, προβληματίζομαι, δεν έχω κατορθώσει να σου μεταφέρω το μήνυμα του πόσο σημαντικό είναι να έχεις τάξη στο δωμάτιό σου, στα πράγματά σου…».

Ρίζες και Φτερά

Σύμφωνα με τη Τζίνα Θανοπούλου, ο γονιός πρέπει να προσφέρει στα παιδιά του «Ρίζες» και «Φτερά». «Οι ρίζες είναι οι ηθικές αξίες και η διαπαιδαγώγηση που έχει πάρει σαν μικρό παιδί. Τα φτερά είναι το δικαίωμα και η δυνατότητα να εξελιχθεί με τον τρόπο που πραγματικά επιθυμεί», εξηγεί εκείνη.

Και η τρίτη αρχή που διέπει το βιβλίο της: «Για να μεγαλώσουν ισορροπημένα και ψυχικά υγιή παιδιά με δυνατότητες εξέλιξης, οι γονείς πρέπει να προσφέρουν στα παιδιά τους αγάπη και αποδοχή άνευ όρων».

Ωστόσο, «με τοποθέτηση σημαντικών ορίων συμπεριφοράς, προσδοκιών, υλικών παροχών», τονίζει η Τζίνα Θανοπούλου. Και επιπλέον «επίτευξη υπευθυνότητας και στόχων».

Επένδυση χρόνου και προσπάθειας

Για παράδειγμα: «Να διδάξουν οι γονείς στα παιδιά τους να έχουν καλή ακαδημαϊκή επίδοση για πρόοδο και όχι για εγωιστικούς λόγους αριστείας, τελειομανίας και έπαρσης του γονέα ή και του παιδιού. Με στόχο τη σωστή διαπαιδαγώγηση. Και για να εμπνεύσουν στα παιδιά το μήνυμα ότι στη ζωή για να διακριθούν και να κάνουν τα όνειρά τους πραγματικότητα, πρέπει να επενδύσουν χρόνο και προσπάθεια. Και ύστερα να απολαύσουν τις παροχές και τους καρπούς των κόπων τους».

Οι γονείς, όπως σημειώνει και στο βιβλίο της, λειτουργούν ως ήπιοι καθοδηγητές προσφέροντας το πλαίσιο ανατροφής και πειθαρχίας ώστε αυτά να νιώθουν ασφαλή και να εξελιχθούν ομαλά.

Απόφοιτος του Χάρβαρντ

40% DNA, 40% οικογένεια

Πολλοί ειδικοί ισχυρίζονται ότι η παιδική ηλικία καθορίζει την ενήλικη ζωή. Η Τζίνα Θανοπούλου διευκρινίζει ότι «σύμφωνα με την Εξελικτική Ψυχολογία, έτσι όπως έχει εκφραστεί από τους Ζαν Πιαζέ και Λόρενς Κόλμπεργκ του Harvard University η μετέπειτα πορεία του ανθρώπου διαμορφώνεται και καθορίζεται μέχρι τα έξι με δέκα χρόνια του».

Μελέτες έχουν δείξει ότι η προσωπικότητα και η ψυχοσύνθεση του ανθρώπου καθορίζεται «κατά 40% από το DNA και την προσωπική προδιάθεση κάθε ατόμου, κατά 40% από την οικογενειακή επιρροή και γονεϊκά πρότυπα και κατά 20% από άλλους εξωγενείς κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες».

Διαζύγιο ή όχι

Η Τζίνα Θανοπούλου στο βιβλίο της αναφέρεται στην εικοσαετή έρευνα που πραγματοποίησε το Ψυχοεκπαιδευτικό Τμήμα της Σχολής Εκπαίδευσης και Ψυχολογίας του Χάρβαρντ. Σύμφωνα με τα ευρήματά της, η ποιοτική (ή όχι) σχέση και ζωή του ζευγαριού επηρεάζει την ψυχολογική ισορροπία και εξέλιξη των παιδιών.

Αλλά το πότε καταφεύγει κανείς στο διαζύγιο, παραμένει εξαιρετικά σύνθετο θέμα. Δεν υπάρχει γενική απάντηση, εξαρτάται από την κάθε περίπτωση. Σε αδρές γραμμές (και μόνο) η Τζίνα Θανοπούλου εξηγεί τα εξής: Το διαζύγιο ιδανικά πρέπει να αποφεύγεται, διότι επηρεάζει την ψυχική ισορροπία ενός παιδιού. Όμως, όταν τα παιδιά ζουν σε περιβάλλον έντονης βίας (λεκτικής, πόσο μάλλον και σωματικής), καλύτερα οι γονείς να χωρίζουν «ώστε τα παιδιά να μην γίνονται μάρτυρες κακοποιητικών συμπεριφορών που θα επαναλάβουν στο μέλλον με τον δικό τους σύντροφο».

Η αλλόκοτη εφηβεία

Το βιβλίο της Τζίνας Θανοπούλου αναφέρεται επίσης εκτενώς στην εφηβεία. Διαβάζοντάς το, εγείρονται στον αναγνώστη πολλαπλά ερωτήματα.

Ας υποτεθεί ότι ένας γονιός έχει διαπράξει κάποια λάθη τα πρώτα χρόνια της ανατροφής του παιδιού του και τώρα αυτό έχει φτάσει στην εφηβεία. Δηλαδή σε αυτό το κρίσιμο σημείο μεταμόρφωσης προς την ενηλικίωση όπου δεν αποτελεί πια ο ίδιος ο γονιός το πρότυπο αλλά συχνά απορρίπτεται από το παιδί του. Πώς μπορεί να ενεργήσει αυτός ο γονιός από εκεί και πέρα ώστε να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις από τα προηγούμενα λάθη του; Μειώνονται άραγε;

«Έχει χάσει σημαντικό χρόνο», απαντά η Τζίνα Θανοπούλου, «αλλά δεν είναι δρόμος χωρίς επιστροφή». τονίζει.

«Τότε μπορεί να έχει ελπίδες»

«Σε αυτή την περίπτωση μπορεί ο γονιός να συζητήσει ενεργητικά με το παιδί. Με ενεργητική ακρόαση και εγώ-μήνυμα. Να παραδεχτεί στο παιδί τα λάθη στη συμπεριφορά του και στις προσδοκίες του. Να πλησιάσει το παιδί, να επικοινωνήσει με αυθεντικότητα μαζί του. Να προσπαθήσουν μαζί να ακολουθήσουν τα 3Α της ψυχοθεραπείας: Αναγνώριση, Αποδοχή, Αλλαγή».

Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι «ο γονιός έχει κάνει δουλειά με τον εαυτό του με συμβουλευτική και έχει συνειδητοποιήσει τα λάθη του και τις επιλογές του. Ότι έχει αποδεχτεί ο ίδιος τα 3 Α της ψυχοθεραπείας Αναγνώριση, Αποδοχή, Αλλαγή και έχει προχωρήσει στην Αλλαγή. Τότε μπορεί να έχει ελπίδες».

Μαθησιακές δυσκολίες

Οι μαθησιακές δυσκολίες που αφορούν περίπου το 20% της μαθητικής κοινότητας ταλανίζουν τους ανήσυχους γονείς. Η συζήτηση μοιραία στρέφεται στο συγκεκριμένο ζήτημα, καθώς η Τζίνα Θανοπούλου έχει δουλέψει εκτενώς σε μεγάλα ιδιωτικά ιδρύματα.

«Τα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες (Μαθησιακή Διαφορετικότητα) είναι παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη και μερικές φορές με υψηλή νοημοσύνη και ιδιαίτερες ικανότητες», επισημαίνει.

«Απλά ο εγκέφαλός τους αποκωδικοποιεί τις πληροφορίες και τις γνώσεις με τελείως διαφορετικό τρόπο από το συνηθισμένο. Τα παιδιά αυτά μαθαίνουν με διαφορετικό τρόπο, εκφράζουν τις γνώσεις τους διαφορετικά. Και για αυτό το λόγο πρέπει ακαδημαϊκά να εξετάζονται διαφορετικά. Να αντιμετωπίζονται με πραγματική αναγνώριση της διαφορετικότητάς τους με σεβασμό και ψυχολογική κατανόηση».

Η κρισιμότητα της αποδοχής

Η Τζίνα Θανοπούλου υπογραμμίζει την κρισιμότητα της αποδοχής -να αποδεχτούν οι γονείς ότι οι μαθησιακές δυσκολίες ήρθαν για να μείνουν. Δεν ξεπερνιούνται. «Μπορούν όμως να διδάξουν και να εμπνεύσουν το παιδί με την κατάλληλη βοήθεια, υποστήριξη και καθοδήγηση από εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς και συμβούλους, να λειτουργήσει διαφορετικά και δημιουργικά με αυτές».

Διότι πώς αλλιώς θα εμφυσήσουν οι γονείς στο παιδί την αίσθηση της αποδοχής για τον ίδιο τον εαυτό του; Σε αντίθετη περίπτωση, η διαφορετικότητα συχνά προκαλεί έλλειψη αυτοπεποίθησης. «Γιατί σε αυτή την ηλικία έχει σημασία το παιδί και ο έφηβος να ανήκει στο ευρύτερο σύνολο», διευκρινίζει η Τζίνα Θανοπούλου.

Η κατάθλιψη

Άρα όταν το παιδί υποψιαστεί ότι κάτι το διαφοροποιεί, αρχίζει η αγωνία ότι δεν θα το αποδεχτούν. «Απορρίπτει τον εαυτό του και αρχίζει το έλλειμμα πίστης στις ικανότητές του, ακόμη και η κατάθλιψη. Ο στόχος της συμβουλευτικής σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να βοηθηθούν τα παιδιά να ξεπεράσουν τις περιοριστικές πεποιθήσεις τους. Να πιστέψουν στο εαυτό τους ότι παρά τη μαθησιακή δυσκολία έχουν τη δυνατότητα να κινηθούν με ευελιξία και ειδικές τεχνικές μάθησης και να διακριθούν στους τομείς που έχουν ταλέντο. Ότι μπορούν να διακριθούν και να διαπρέψουν».

Αναφέρει θρύλους που υπήρξαν άτομα με μαθησιακές δυσκολίες που αποδείχθηκαν πρωτοπόροι στην εποχή τους. Ο Κένεντι, ο Πικάσο, ο Αινστάιν, ο Μότσαρτ, ο Τζομπς, ο Γκέιτς, ο Ντίσνεϊ, μεταξύ άλλων.

Χρηστικό εργαλείο

Το βιβλιο της Τζίνας Θανοπούλου δεν γράφτηκε με ναρκισσιστικό τρόπο, για να εκθέσει ως αυθεντία τις γνώσεις της. Αντιθέτως, εκφράζει τις επιστημονικές της γνώσεις με ευσύνοπτο, εύληπτο τρόπο, που τις καθιστά πυξίδα ή «μπούσουλα» για τον γονιό στην δύσκολη καθημερινότητά του.

Όπως για παράδειγμα: Πώς μπορούν οι δυσκολίες να μεταμορφωθούν σε ευκαιρίες υιοθετώντας τα κλειδιά συναισθηματικής νοημοσύνης, τις δέκα πολύτιμες συμβουλές για τους γονείς που θέλουν να αποτελούν θετικά παραδείγματα. Επίσης, όσον αφορά στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, το κεφάλαιο με μύθους και αλήθειες για τους γονείς, τα παραδείγματα επικοινωνίας με παιδιά ή το κεφάλαιο για τις τεχνικές και τις μεθόδους που βοηθούν στην καλλιέργεια Αυτογνωσίας.

Οι μέντορές της

Από την καθηγήτριά της στο Χάρβαρντ Κάρολ Γκίλιγκαν (Dr. Carol Gilligan) και συγγραφέα στο μπεστ σέλερ βιβλίο In a Different Voice κρατάει το εξής:

«Ένα παιδί μπορεί να διδάξει το γονιό του τρία πράγματα: να είναι Ευτυχισμένος και Ευγνώμων για τα μικρά και καθημερινά, να είναι πάντα απασχολημένος με κάτι που τον ενθουσιάζει και να ξέρει να απαιτεί με όλη του τη δύναμη αυτό που αληθινά και αυθεντικά επιθυμεί».

Από τον μέντορά της Γουέιν Ντάιερ (Dr. Wayne Dyer): «Διδάξτε τα παιδιά σας να κοιτάξουν μέσα τους και ενθαρρύνετέ τα να θεωρούν τον εαυτό τους Άξιο, ακόμα και όταν αποτυγχάνουν. Αν τα ενθαρρύνετε συνεχώς να βλέπουν τον εαυτό τους σαν κάτι άξιο, σπουδαίο, σημαντικό, ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο πράγμα που κάνουν, τότε θα καλλιεργήσουν την αίσθηση της ευτυχισμένης ζωής».

Από τη Μάγια Αγγέλου:

«Τα παιδιά μας μπορεί να ξεχάσουν τι είπαμε,
Τα παιδιά μας μπορεί να ξεχάσουν τι κάναμε,
αλλά δεν θα ξεχάσουν ποτέ πως τους κάναμε να αισθανθούν».

Ο θεμελιώδης στόχος

Τέλος, η Τζίνα Θανοπούλου επενδύει ολόκληρη τη γνώση και την εμπειρία της σε έναν κύριο και θεμελιώδη στόχο:

«Πώς τα παιδιά να ακούν και να ακολουθούν την εσωτερική τους φωνή. Να απομακρύνονται από τοξικούς ανθρώπους που τους καταστρέφουν τη ζωή. Να πραγματοποιούν τα όνειρά τους και να μάθουν στις δυσκολίες ακόμα και αν πέφτουν, να σηκώνονται πάλι ακολουθώντας το ήθος, τις αξίες και τα ιδανικά τους».

Η ωραιότερη ευχή.

Πληροφορίες

Τζίνα Θανοπούλου

Ed.M., M.A., Harvard University

Τα παιδιά μας, Οι καθρέπτες μας!

Εκδόσεις Μίνωας, 2023

σελίδες 200