Τι διαβάζουν οι συγγραφείς; Και συγκεκριμένα ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης, η Λένα Διβάνη και ο Μισέλ Φάις; Ετερόκλητη τριάδα, με βαρύτητα ωστόσο…

Η φράση «Διαβάζοντας σαν συγγραφέας» απέκτησε ευρεία χρήση όταν τη χρησιμοποίησε στο ομότιτλο βιβλίο της η βραβεύμενη αμερικανίδα συγγραφέας Φρανσίν Πρόουζ (Francine Prose, Reading like a writer, Harper Perennial, 2007).

1

Οι συγγραφείς σίγουρα διαβάζουν διαφορετικά από τους ερασιτέχνες αναγνώστες.

Οι πρώτοι επιχειρούν και την ανατομία του λογοτεχνικού περιεχομένου στην αέναη προσπάθειά τους για εξέλιξη και εμβάθυνση.

Σε αμφότερες τις περιπτώσεις όμως δεν απουσιάζει η αγνή απόλαυση, το καθαρό ταξίδι. Όχι μόνο σε έναν άλλον κόσμο αλλά κυρίως στην ανακάλυψη της ανθρώπινης συνείδηση. Του ίδιου του συγγραφέα. Ακόμη και εκείνες τις φορές που παραμένει αποτελεσματικά καμουφλαρισμένος.

Βέβαια, οι συγγραφείς επειδή δεν αναπτύσσουν πάντα τα αντανακλαστικά του κριτικού, μπορούν να αποτελέσουν εξαίρετους οδηγούς καλών βιβλίων.

Ιδού λοιπόν ο χάρτης της βιβλιοπαραγωγής του 2024, όπως σχηματίζεται από τρία περίφημα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης

«Η χρόνια μου ξεκίνησε με το μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα, “Φελιτσιτά” (εκδ. Πατάκης), μια σύγχρονη οικογενειακή ιστορία που διαδραματίζεται στην Αθήνα του σήμερα. Η Μάρω Δούκα έχει μια εξανθρωπισμένη λογοτεχνική φωνή ακόμη και όταν περιγράφει τις πιο δύσκολες κοινωνικές καταστάσεις. Αγαπά τους ήρωές της αλλά και τους … αναγνώστες της.

Ακολουθούν δύο μεγάλα στοιχήματα: Το δίτομο ογκώδες έργο του Τσαρλς Ντίκενς “Τα έγγραφα Πίκγουικ”, (Gutenberg) ενός κλασικού συγγραφέα που διαβάζεται με πάθος μέχρι τις μέρες μας. Αυτό είναι το πρώτο του μυθιστόρημα, που δημοσιευόταν σε συνέχειες, από τα πιο δημοφιλή και μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Το δεύτερο, “Οι αθέατοι” του Αλαίν Νταμαζιό (Πόλις), είναι ένα σύγχρονο μυθιστόρημα, τεράστιο σε έκταση, που μιλάει για ένα δυστοπικό, κοντινό μέλλον και προβλέπεται να είναι μια λογοτεχνική και αναγνωστική πρόκληση».

Η νοσταλγία της απώλειας

Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης Στην τελευταία συλλογή διηγημάτων του Η νοσταλγία της απώλειας (εκδ. Πατάκη, 2022), ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης παρουσιάζει τριάντα μία προσωπικές αφηγήσεις. Πρόκειται για ιστορίες φίλων και περαστικών, εξιστορήσεις που φανερώθηκαν μέσα από καταχωνιασμένα σημειωματάρια και κυρίως το καταστάλαγμα της ζωής. Καταστάσεις πραγματικές και φανταστικές, ανομολόγητες και παρανοημένες, για ανθρώπους που δοκιμάστηκαν στα όρια της ζωής τους. Κοινά στοιχεία των διηγήσεων η μνήμη, ο πόνος και η απώλεια, οι εμμονές του έρωτα, τα ανθρώπινα παθήματα.

Η συλλογή διηγημάτων του τιμήθηκε με το Βραβείο Διηγήματος του περιοδικού Ο αναγνώστης.
Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης αφιέρωσε τη ζωή του στη λογοτεχνία, και όχι μόνο από την πρωταγωνιστική θέση του συγγραφέα. Απέκτησε φήμη από σχετική εκπομπή στο κανάλι της Βουλής και την αρθρογραφία του. Διακρίθηκε μέσα από τα έντεκα μυθιστορήματα, τις τέσσερις συλλογές διηγημάτων, τη νουβέλα Δεύτερη γέννα, inter alia.

Το µυθιστόρηµα Ζωή µεθόρια τιµήθηκε µε το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Μυθιστορήµατος 2016. Το τραγούδι του πατέρα βραβεύτηκε µε το Βραβείο Νίκος Θέµελης 2019 του περιοδικού Ο αναγνώστης. Βιβλία του έχουν μεταφραστεί στα αραβικά (2017) και στα δανέζικα (2021), μεταξύ άλλων.

Μισέλ Φάις

«Η Τόβε Ντιτλέουσεν (1917-1976) στο στιβαρό αυτοβιογραφικό/αυτομυθοπλαστικό έργο της «Η τριλογία της Κοπεγχάγης» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Πατάκη 2023), μιλώντας για την ενηλικίωση μιας μοναχικής και ονειροπόλας κοπέλας σε μια προβληματική εργατική οικογένεια της Κοπεγχάγης, έως την εξάρτησή της από το αλκοόλ και τις ουσίες κι εντέλει την πλήρη αποξένωσή της, πλαγίως φωτίζει και αποτυπώνει, πέραν του ατομικού τραύματος της ηρωίδας της, ανάγλυφα και αθόρυβα (χωρίς καταγγελτικές φωνασκίες), τη στάση της δανέζικης κοινωνίας στο δικαίωμα των γυναικών για αυτοδιάθεση και αυτοπραγμάτωση.

Η σπαρακτικός και συνάμα σαρκαστικός εξομολογητικός τόνος της Ντιτλέουσεν ανοίγει αφηγηματικούς δρόμους και καθηλώνει (κι εδώ ανακαλούμε την πρόζα της Κλαρίσε Λισπέκτορ, της Λουτσία Μπερλίν, της Μαρκερίτ Ντιράς ή της Αννί Ερνό).

Μια συγγραφέας η οποία εκτός από πεζογραφία έγραψε και ποίηση, ενώ τιμήθηκε με τα σημαντικότερα βραβεία της χώρας της.

Μια λογοτεχνική φωνή που κυριολεκτικά φλέγεται (αυτοκτόνησε το 1976) από τους δαίμονες της γραφής, του εαυτού και του κόσμου.

Ο ρωσικής καταγωγής γαλλόφωνος Εμμανουέλ Μποβ (1898-1945) στο πυκνό, χαμηλόφωνο, ολιγοσέλιδο μυθιστόρημά του «Αρμάν» (μτφρ. Φοίβος Μπότσης, εκδ. Καστανιώτη, 2023) μεταδίδει μια ισχυρή αίσθηση υπαρξιακής ανησυχίας και απειλής στον αναγνώστη μέσα από τη ρευστή και απροσδιόριστη φιλία του Αρμάν και του Λυσιέν (κάποιες στιγμές έχεις την αίσθηση ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, ότι σμιλεύει ένα διχασμένο αφηγηματικό εγώ) στο Παρίσι της δεκαετίας του ’20.

Αν και αναιμική, σχεδόν τετριμμένη η πλοκή του «Αρμάν», ο Μποβ μέσα από μια γραφή ελλειπτική, ονειρική και υποβλητική κρατάει αμείωτο το αναγνωστικό μας ενδιαφέρον, μέσα από την στρατηγική των καίριων υπαινιγμών και ευφάνταστων αποσιωπήσεων. Έναν συγγραφέα, όχι ιδιαίτερα γνωστό, που ωστόσο εκθείαζαν ο Ρίλκε, ο Μπέκετ, ο Τζον Άσμπερι και ο Χάντκε».

Ένας κατά τύχη (;) μέντορας

Ο διεθνής συγγραφέας Μισέλ Φάις (Κομοτηνή, 1957) αποτελεί δάσκαλο ή μέντορα της λογοτεχνικής θεωρίας παρά τη θέλησή του. Στα πεζογραφήματά του, με το ιδιαίτερο γλωσσικό ύφος του, μία ακατάταχτη σχολή per se, πυκνώνει και η ματιά του πάνω στην τέχνη του λόγου. Και επιπλέον, ο ίδιος γράφοντας ως κριτικός, υπήρξε πάντα στο πλευρό του συγγραφέα καταφέρνοντας έτσι να βοηθήσει τους αναγνώστες στη μύησή τους. Όπως είχε παρατηρήσει και ο Σεφέρης, καταλαβαίνει κανείς καλύτερα έναν συγγραφέα όταν σκέφτεται μαζί του.

Παραμένει βέβαια υπεύθυνος των σελίδων βιβλίου στην Εφημερίδα των Συντακτών και διδάσκει δημιουργική γραφή (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας). 

Το 2000 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για τη συλλογή Απ’ το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες. Ενώ ένα από τα επιδραστικότερα έργα του παραμένει η Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου (1994).

Εξουθένωση

Στην τελευταία του συλλογή διηγημάτων με τίτλο Εξουθένωση (εκδ. Πατάκη, 2022) παρουσιάζει εβδοµήντα µία ιστορίες στη φόρµα του διαλόγου ή του µονολόγου (θεατρικής ή κινηµατογραφικής πνοής). Κατά κάποιο τρόπο ξαναπιάνει το διηγηµατογραφικό νήµα Απ’ το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες (1999).

Η Εξουθένωση αποτελεί τολμηρό ντοκιµαντέρ ονείρων που βιώνουν οι εξουθενωµένοι του ήρωες.

Ο χαρακτήρες του πασχίζουν να υπάρξουν σε έναν κόσµο θρύψαλα, μέσα και έξω, ακραίο και απαθή. Ατοµικές ή συλλογικές φοβίες, πανικοί και παραισθήσεις διαπερνούν αυτά τα διηγήµατα. Πρόσωπα που κινούνται στην κόψη ιδιωτικού και δηµόσιου, επείγοντος και ανίας, κενού και φάρσας, καταστροφής και αφύπνισης.

Ο Μισέλ Φάις καταγράφει μια διαπεραστική ενδοσκόπηση, ένα όνειρο εν εγρηγόρσει. Κινητοποιεί το φαντασιακό, ανοίγει ιλιγγιώδεις προοπτικές.

Στο έργο του, η κεντροευρωπαϊκή παράδοση, ο Φρόιντ, ο εξπρεσιονισμός, εισβάλλουν από παντού, κραδαίνουν τη φόρμα και την ουσία του. Με μια πρόσθετη διάσταση, διαπεραστικής μελαγχολίας.

Πρόκειται για πολυμεταφρασμένο συγγραφέα. Από τις εκδόσεις Yale University Press έχουν εκδοθεί οι νουβέλες Lady Cortisol και Aegypius Monachus υπό τον τίτλο Μηχανισμοί απώλειας (Mechanisms of Loss, 2020).

Ο Μισέλ Φάις έχει γράφει πλήθος θεατρικά έργα και αξιοσημείωτα κινηματογραφικά σενάρια.

Τα τελευταία χρόνια διευθύνει για τις εκδόσεις Πατάκη τη σειρά Η κουζίνα του συγγραφέα/σκηνοθέτη/ιστορικού/αρχιτέκτονα (εξομολογητική σειρά επιφανών προσώπων) με εννιά τόμους έως σήμερα.

Λένα Διβάνη

«Το γύρισμα του χρόνου με βρηκε με τους “Νετανιάχου” του Joshua Cohen (Τζόσουα Κοέν, εκδόσεις Gutenberg) στο χέρι.

Παράξενο και ελκυστικό βιβλίο βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα σχετικά με την οικογένεια του ανθρώπου που ταλαιπωρεί το ισραήλ (και διαλύει τη Γάζα) σήμερα.

Αμέσως μετά αναμένει ανυπόμονη “Η πληκτρού του Λακάν, αναμνήσεις μιας λυπημένης ψυχαναλύτριας”, της ψυχαναλύτριας Μαρίας Πιερράκου που ταλαιπωρήθηκε απ΄ότι καταλαβαίνω δίπλα στον ιδιοφυή και κάπως μεγαλομανιακό Γάλλο, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Από πίσω σπρώχνει διακριτικά η θρυλική “Ευα Πάλμερ-Σικελιανού” της Α. Λεοντή, (Εκδόσεις Πατάκη).

Όλα τα βιβλία αυτά ανήκουν στην κατηγορία στην οποία έχω αδυναμία εδώ και πέντε-έξι χρόνια: έργα που ακουμπάνε την κοινωνική, την πολιτιστική και την πολιτική ιστορία του 20ου αιώνα από μια φρέσκια, πιο ευφάνταστη και λογοτεχνική μεριά».

Για την καρδιά και το συκώτι του

Στο τελευταίο της βιβλίο, τη νουβέλα Για την καρδιά και το συκώτι του (εκδόσεις Πατάκη, 2023), επιστρέφει πάλι στην καίρια παρατήρηση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.

Η σύζυγος, η ερωμένη και η μάνα ενός κλινικά νεκρού άντρα μάχονται μέχρι τελικής πτώσεως μεταξύ τους για το ποια δικαιούται να δώσει (ή να αρνηθεί να δώσει) τα όργανά του για μεταμόσχευση. Στην ουσία μάχεται η καθεμιά να αποδείξει ότι ο άντρας είναι δικός της, ενώ στην πραγματικότητα και οι τρεις ικανοποιούσαν απλώς τις ανάγκες του. Εκείνος, όσο ζούσε, δεν ανήκε παρά μόνο στον εαυτό του. Εκείνες όμως στροβιλίζονται απλώς σαν δορυφόροι γύρω του ακόμα και μετά τον θάνατό του. Η μάχη τους θα έχει πολλές ανατροπές και μοιραίο τέλος.

Η Λένα Διβάνη γράφει από μικρό κορίτσι στην προσπάθειά της να συλλάβει την απροσδιόριστη ανθρώπινη ύπαρξη.

Πέρα από τις επιστημονικές μελέτες της, έχει γράψει δώδεκα μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων, που έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες. Αρκετά έργα της διασκευάστηκαν για την τηλεόραση ενώ κυκλοφορεί συγκεντρωτικός τόμος με θεατρικά της έργα και τέσσερα παιδικά βιβλία.

Τα βιβλία Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας (1830-1947) και το μυθιστορηματικό ντοκουμέντο Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας (εκδόσεις Πατάκη, 2019) παρουσιάστηκαν από την ίδια στο Cosmote History (με δικό της σενάριο).

Το έργο της, απατηλά απλό, κρύβει μια υψηλή ηθική συνείδηση να συνδιαλέγεται με το σύγχρονο κόσμο. Η Λένα Διβάνη ανασυνθέτει την εποχή της.