«Μεταξύ των άλλων καθηκόντων, που σας έχουν ανατεθεί, το πιο σημαντικό απ΄ όλα θα πρέπει να είναι ο εμβολιασμός».

Δεν πρόκειται για κάποια σημερινή οδηγία αξιωματούχου για τον εμβολιασμό του πληθυσμού εναντίον της covid-19 αλλά για μια αυτοκρατορική εντολή. Από την Αικατερίνη την Μεγάλη για την ακρίβεια, που εν έτει 1787 έδινε ρητή εντολή σε υφιστάμενό της να προχωρήσει τους εμβολιασμούς κατά της ευλογιάς.

Γιατί αυτή ήταν η πανδημία εκείνης της εποχής, σκοτώνοντας εκατομμύρια ανθρώπους σ΄ όλο τον κόσμο. Με την ευφυΐα και τη διορατικότητά της όμως, η Αικατερίνη Β΄ ηγήθηκε της εκστρατείας μαζικού εμβολιασμού των υπηκόων της σώζοντας πάνω από δύο εκατομμύρια Ρώσους από την θανατηφόρα ασθένεια. Δύο και πλέον αιώνες πριν, μία μεγάλη ηγεμών, αμφιλεγόμενη μεν, αλλά σίγουρα πρωτοπόρα έβλεπε τον κίνδυνο και ήξερε, πώς θα τον αντιμετωπίσει.

Η ίδια άλλωστε ήταν το πρώτο άτομο στη Ρωσία που εμβολιάστηκε κατά της ευλογιάς, τον Οκτώβριο του 1768. Το έργο είχε αναλάβει ένας βρετανός γιατρός ο Τόμας Ντίμστεϊλ και η όλη διαδικασία είχε γίνει μυστικά, με τα άλογα έτοιμα, σε περίπτωση που κάτι θα πήγαινε στραβά και θα χρειαζόταν η μεταφορά της.

Όλα όμως πήγαν καλά. Μετά από μία μικρή περίοδο ανάρρωσης στο ύπαιθρο η αυτοκράτειρα επέστρεψε στο παλάτι υγιής και ενθουσιώδης. Στη μεγάλη γιορτή που ακολούθησε, έλαβε μάλιστα ένα χρυσό μετάλλιο με την επιγραφή «Έδωσε το παράδειγμα».

Και πράγματι το παράδειγμα έπιασε τόπο. Η Αικατερίνη εμβολίασε πρώτα το γιο της και στη συνέχεια οι ευγενείς άρχισαν να κάνουν ουρά για εμβολιασμό.

«Δεν υπάρχει αρχοντικός οίκος στον οποίο να μην υπάρχουν πολλά εμβολιασμένα άτομα», έγραφε η ίδια μετά από αυτήν την επιτυχία σε μια επιστολή προς τον κόμη Ιβάν Γκριγκόριεβουκ Τσερνίσεφ.

«Πολλοί λυπούνται που έπαθαν ευλογιά φυσικά και έτσι δεν μπορούν να βρίσκονται μέσα στο ρεύμα», πρόσθετε επίσης.

Η εντολή

Η όλη ιστορία ήρθε στο προσκήνιο μέσω μιας άλλης επιστολής, που βγαίνει σε δημοπρασία μαζί με ένα πορτρέτο της Αικατερίνης, φιλοτεχνημένο από τον ζωγράφο Ντμίτρι Λεβίτσκι από τον οίκο δημοπρασιών MacDougall’s του Λονδίνου, που ειδικεύεται στη ρωσική τέχνη.

Όταν η Μεγάλη Αικατερίνη ήταν υπέρμαχος των εμβολιασμών
Πορτρέτο της Μεγάλης Αικατερίνης από τον Ντμίτρι Λεβίτσκι

Ήταν η εντολή της Αικατερίνης στον Στρατάρχη κόμη Πιότρ Ρουμιάντσεφ με ημερομηνία 20 Απριλίου 1787. Σε αυτήν οι προαναφερόμενες οι οδηγίες της είναι σαφείς: «Μεταξύ των άλλων καθηκόντων των Συμβουλίων Πρόνοιας στις επαρχίες που σας έχουν ανατεθεί, το πιο σημαντικό θα πρέπει να είναι η καθιέρωση του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς, η οποία, όπως γνωρίζουμε, προκαλεί μεγάλη ζημιά, ειδικά στους απλούς ανθρώπους».

«Τέτοιος εμβολιασμός πρέπει να είναι κοινός παντού», συνεχίζει στην επιστολή η Αικατερίνη. Και συμβουλεύει τον κόμη να δημιουργήσει κέντρα εμβολιασμού σε εγκαταλελειμμένες μονές ή και εν λειτουργία μοναστήρια για να πηγαίνουν οι άνθρωποι, που δεν μπορούσαν να εμβολιαστούν στα σπίτια τους. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή, τηρουμένων των αναλογιών, με ό,τι συμβαίνει σήμερα.

Όσο για το κόστος της όλης επιχείρησης ο κόμης θα το έλυνε, δανειζόμενος χρήματα από τα έσοδα της πόλης ώστε για να χρηματοδοτηθεί η προσπάθεια και να αμειφθούν οι γιατροί.

«Παραμένουμε, παρεμπιπτόντως, ευνοϊκά διακείμενοι απέναντί σας», καταλήγει η επιστολή. Και ακολουθεί η υπογραφή της διανθισμένη με ένα κόσμημα.

Η δεισιδαιμονία

Στην 34χρονη θητεία της ως ηγεμόνας της Ρωσίας, η Μεγάλη Αικατερίνη επέκτεινε τα σύνορα της χώρας νότια και δυτικά, κωδικοποίησε το εθνικό δίκαιο, κατέπνιξε ένα κύμα εξεγέρσεων και διέδωσε τα ιδανικά του Διαφωτισμού, μέσα και από φιλία της με τον Γάλλο φιλόσοφο Βολταίρο.

Εξίσου σημαντική όμως, ήταν η προσπάθειά της να θέσει τις βάσεις για τον μαζικό εμβολιασμό κατά της ευλογιάς. Ως όπλα της μάλιστα χρησιμοποίησε έντυπο υλικό που διανεμόταν στις πόλεις, ενώ παρήγγειλε ακόμη και μπαλέτο παντομίμας στο οποίο παρουσιαζόταν η επιστήμη να νικά τη δεισιδαιμονία. Γιατί αυτός ήταν ο κύριος αντίπαλος…

Φυσικά το έργο ήταν δύσκολο και οι αντιδράσεις μεγάλες, με τον εμβολιασμό να αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια, όπως υπογραμμίζεται μέσα από μία άλλη η επιστολή της του 1787 που στόχευε στον απολογισμό και την καταμέτρηση των εμβολιασμένων. Δεν είναι καθόλου παράξενο, αν στον υπολογισθεί ότι στον 21ο αιώνα τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει πολύ.

Η επιστολή για τον εμβολιασμό με την υπογραφή της Μεγάλης Αικατερίνης

Η εξάλειψη

Σήμερα η ευλογιά είναι η μία από τις δύο μολυσματικές ασθένειες, που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δηλώσει, ότι έχουν εξαλειφθεί. Στα 1700 ωστόσο, ήταν η κύρια αιτία θανάτου, σκοτώνοντας περίπου 60 εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη εκείνον τον αιώνα.

Την εποχή της Αικατερίνης, ο Έντουαρντ Τζένερ (1749-1823), που σήμερα θεωρείται ο πατέρας της ανοσιολογίας δεν είχε ακόμη εφεύρει το εμβόλιο, που βασίστηκε στην ευλογιά των αγελάδων.

Πίνακας που απεικονίζει τον Έντουαρντ Τζένερ ενώ κάνει το πρώτο εμβόλιο σε παιδάκι, το 1796

Αντίθετα, οι γιατροί εκείνης της εποχής είχαν χρησιμοποιήσει μια μέθοδο κατά την οποία εισήγαγαν το περιεχόμενο της φλύκταινας ευλογιάς ενός μολυσμένου ατόμου στο σώμα ενός υγιούς, συχνά μέσω τομών στο χέρι. Υπήρχε έτσι ένα ποσοστό θνησιμότητας του 2% για τα άτομα που εμβολιάζονταν μ΄ αυτόν τον τρόπο. Και πάλι όμως ήταν μια ελκυστική προοπτική σε σχέση με το τυπικό ποσοστό θνησιμότητας της ευλογιάς , που ήταν περίπου 40% .

Σήμερα η Ρωσία, όπως και όλοι, αγωνίζεται και πάλι για την ανάπτυξη εμβολίου. Παρά την ενθάρρυνση του Βλαντιμίρ Πούτιν όμως, μόνο το 43% περίπου των Ρώσων είναι πλήρως εμβολιασμένοι κατά του COVID-19, με τον τρέχοντα αριθμό θανάτων να ανέρχεται σε 269.000 άτομα.

Διαβάστε επίσης:

Αναζητώντας το μουσείο του μέλλοντος — Διεθνές συνέδριο στην Αθήνα

Λίνα Μενδώνη: Πρόσβαση για όλους σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία