Η λαϊκή τέχνη στις ταβέρνες της Πλάκας, νεώτερο μνημείο

Σκηνές ευωχίας σε πλακιώτικες ταβέρνες, τραγουδιστές με λαϊκά όργανα, οι θαμώνες που διασκεδάζουν, ηθογραφικές σκηνές, που αποτελούν μαρτυρίες μιας άλλης εποχής.

Όλοι οι Αθηναίοι τις έχουν δει και οι τουρίστες φυσικά, που κατακλύζουν την «Συνοικία των θεών» με ελάχιστους όμως να αναρωτιούνται για τον δημιουργό τους. Γιώργος Σαββάκης (1924-2004) το όνομά του, ο ζωγράφος που κόσμησε ταβέρνες όπως ο «Γέρος του Μωριά», «του Ψαρρά», του «Σταματόπουλου», η «Σαΐτα», το «Πικολίνο» και σήμερα πλέον το έργο του αναγνωρίζεται ως νεώτερο μνημείο.

Σήμερα έτσι, 36 από τα έργα του Σαββάκη κηρύχθηκαν ομόφωνα ως νεώτερα μνημεία από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού ως αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και του παρελθόντος της Αθήνας και του ιστορικού κέντρου της Πλάκας.

Γεννημένος στου Ψυρρή, ο Γιώργος Σαββάκης πέρασε όλα τα χρόνια της ζωής του στις γειτονιές της Πλάκας και υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες αυτοδίδακτους ζωγράφους.

Διατηρούσε την κατοικία και εργαστήριό του στην οδό Θέσπιδος 4, όπου εργάστηκε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το σύνολο του έργου του αποτελείται από μικρού ή μεγάλου μεγέθους ζωγραφικά έργα, τοιχογραφίες ή πίνακες εκτελεσμένους κυρίως σε ξύλο ή, σπανιότερα, σε καμβά, κάποτε προσαρμοσμένο σε ξύλο.

Πρόκειται για έργα, που όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη «έχουν ιδιαίτερη ιστορική, εθνολογική και καλλιτεχνική αξία, καθώς αποτυπώνουν όψεις της καθημερινής ζωής στην Αθήνα των μέσων του 20ου αιώνα, με την ξεχωριστή ματιά ενός αυτοδίδακτου ζωγράφου, ο οποίος συλλαμβάνει και αποδίδει εξαιρετικά την προοπτική, το φως και το χρώμα στις συνθέσεις του».

Αγαπημένο του θέμα ήταν η ζωή και η διασκέδαση στις πλακιώτικες ταβέρνες, που αποτυπώνουν ξεχασμένους πια τρόπους διασκέδασης απλών, λαϊκών ανθρώπων. Έτσι αποτελούν μαρτυρίες, που πληροφορούν για μια σειρά από διαφορετικά και αλληλοσυμπληρούμενα μεταξύ τους θέματα: Από το εσωτερικό και τη διακόσμηση μιας παραδοσιακής πλακιώτικης ταβέρνας, μέχρι τη λαϊκή αρχιτεκτονική στα στενά της Πλάκας του παρελθόντος, τους περαστικούς όλων των ηλικιών και τις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων που τα ζωντάνευαν.

Για πρώτη φορά ο Σαββάκης άρχισε να ζωγραφίζει σε ταβέρνες το 1956 μετά από παρότρυνση του Βαγγέλη Οικονομόπουλου, ιδιοκτήτη της ταβέρνας «Βάκχος» στην Πλάκα (δεν σώζεται σήμερα) και στη συνέχεια θα διακοσμήσει πάνω από 40 πλακιώτικες ταβέρνες. Αρχικά, ζωγραφίζει κυρίως τοιχογραφίες με το χαρακτηριστικό ύφος και τη θεματολογία του, αλλά στη συνέχεια προχωρεί στην εκτέλεση και πινάκων. Πρόκειται για ζωγραφική, κυρίως ελαιογραφίες, σε ξύλο, καμβά ή συχνά σε καμβά προσαρμοσμένο σε ξύλο, μεγάλων ή μικρών σχετικά διαστάσεων, που λειτουργεί είτε αυτόνομα στο περιβάλλον της ταβέρνας, ως καδραρισμένα ή μη έργα είτε πιο οργανικά ενταγμένη στον υπόλοιπο τοιχογραφικό διάκοσμο. Στην περίπτωση αυτή, πρόκειται για μεγαλύτερων διαστάσεων έργα, εκτελεσμένα σχεδόν αποκλειστικά σε ξύλο και με σχετική ζωγραφική διαμόρφωση του ανώτερου ή/και κατώτερου τμήματός τους έτσι ώστε να θυμίζει τοιχοποιία.

Αν και ταγμένος Πλακιώτης, γρήγορα η φήμη του έργου του Σαββάκη ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα και το 1960, μετά από σχετική πρόσκληση, διακόσμησε τους τοίχους δύο ταβερνών στην Ελβετία. Αλλά παρ΄ότι δέχθηκε και άλλες προτάσεις, προτίμησε να επιστρέψει στην αγαπημένη του Πλάκα. Το 1991, μάλιστα έλαβε τιμητικό τίτλο από την αδελφότητα των Ιπποτών της Ελιάς στη Νυόν της Γαλλίας, ως αναγνώριση για το σύνολο του έργου του.

Την άνοιξη του 2020 η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ ξεκίνησε τον εντοπισμό, καταγραφή και μελέτη των έργων του ζωγράφου Γεωργίου Σαββάκη. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού προχώρησε στην κήρυξή τους ως νεώτερα μνημεία, προστατεύοντας αφενός, ένα ιδιαίτερο κομμάτι της ελληνικής λαϊκής ζωγραφικής, αλλά και επειδή υπάρχει σημαντικός κίνδυνος φθοράς και απώλειας των έργων, εξαιτίας του ιδιαίτερου περιβάλλοντος χώρου, στον οποίο βρίσκονται, σχεδόν στο σύνολό τους».

Από τα 36 έργα που εντάχθηκαν στην κήρυξη, τα τριάντα πέντε προέρχονται από πέντε πλακιώτικες ταβέρνες, μία από τις οποίες, το Πικολίνο, δεν σώζεται. Στην κήρυξη συμπεριλαμβάνεται και ο ένας πίνακας του Σαββάκη στη συλλογή του Μουσείου Νεώτερου Ελληνικού Πολιτισμού. Συγκεκριμένα τα έργα προέρχονται από τις ταβέρνες, «Γέρος του Μωριά», «του Ψαρρά», «Σταματόπουλου», «Σαΐτα» και «Πικολίνο». Τα δύο έργα που προέρχονται από τον διάκοσμο της τελευταίας, βρίσκονται σήμερα στη συλλογή του Πάνου Δημητρόπουλου. Ο εντοπισμός, η καταγραφή και η μελέτη τους άρχισε την άνοιξη του 2020 από την Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ και η κήρυξή τους, όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού «προστατεύει ένα ιδιαίτερο κομμάτι της ελληνικής λαϊκής ζωγραφικής, καθώς υπάρχει σημαντικός κίνδυνος φθοράς και απώλειάς τους, εξαιτίας του ιδιαίτερου περιβάλλοντος χώρου, στον οποίο βρίσκονται, σχεδόν στο σύνολό τους».

Έργα του Γιώργου Σαββάκη σήμερα βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, το Μουσείο Βορρέ, τη Συλλογή της Εθνικής Τράπεζας, το Διεθνές Μουσείο Λαϊκής Τέχνης στη Νυόν της Γαλλίας. Μεγάλο μέρος του έργου του εξακολουθεί ακόμη εξάλλου να κοσμεί χώρους εστίασης, κυρίως παραδοσιακές ταβέρνες, στην Πλάκα, ως επί το πλείστον και την Ελβετία. Το Αρχείο του ζωγράφου, που περιλαμβάνει πολυάριθμα προσχέδια των έργων του και σημειώσεις, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος του σωζόμενου σήμερα ζωγραφικού έργου του Σαββάκη φυλάσσεται, μετά τον θάνατό του, στη συλλογή του Πάνου Δημητρόπουλου, πνευματικού κληρονόμου του.

Διαβάστε επίσης:

Μαρίνα Βρανοπούλου: Άνοιξε τη φθινοπωρινή σαιζόν με τον Αμίρ Φαλά

Αστική μυθολογία: Ένα εικαστικό οδοιπορικό στην Ιερά Οδό και τους μύθους της

Μίκης Θεοδωράκης: Ένταση έξω από τη Μητρόπολη – Παρατάθηκε το λαϊκό προσκύνημα