Η ώρα της δικαιοσύνης έφτασε για την Elizabeth Holmes και την πολύκροτη υπόθεση της Theranos, τρία χρόνια μετά την οριστική κατάρρευση της εταιρείας και την απαγγελία κατηγοριών περί απάτης και συνομωσίας.

Η δίκη ξεκινά σήμερα στην Καλιφόρνια, με πάνω από έναν χρόνο καθυστέρηση. Καθυστέρηση που οφείλεται τόσο στην πανδημία, όσο και στην εγκυμοσύνη της Holmes, η οποία έφερε στον κόσμο το πρώτο της παιδί πριν από δύο μήνες.

Η γυναίκα που κατάφερε να «ξεγελάσει» τον κόσμο στα μέσα της δεκαετίας του 2010, προσποιούμενη πως ανακάλυψε το «ιερό δισκοπότηρο» της ιατρικής, τίθεται αντιμέτωπη με 20 χρόνια φυλάκισης, πρόστιμο 250.000 δολαρίων  καθώς και αποζημίωση για κάθε κατηγορία απάτης και συνωμοσίας. Συγκατηγορούμενός της, ο άλλοτε συνεργάτης της στη Theranos (και πρώην σύντροφος της Holmes), Ramesh «Sunny» Balwani.

Την ίδια ώρα, η συναρπαστική ιστορία της ιδρύτριας της Theranos συνεχίζει να προσελκύει το ενδιαφέρον. Χιλιάδες ρεπορτάζ και άρθρα, δεκάδες ντοκιμαντέρ, σειρές και podcasts, προσπαθούν να αναλύσουν την περίπτωση της γυναίκας που ήθελε να γίνει «ο νέος Steve Jobs». Ταυτόχρονα, μια νέα ταινία,  γύρω από το «σκάνδαλο των 9 δισ. δολαρίων» που συγκλόνισε τη Silicon Valley βρίσκεται στα σκαριά, με την Jennifer Lawrence στον ρόλο της Elizabeth Holmes.

H Holmes κατάφερε να ενσαρκώσει – με έναν πολύ ξεκάθαρο τρόπο – το αρχαιοελληνικό σχήμα «ύβρις-άτις-νέμεσις-τίσις». Μετατρέποντάς την έτσι σε μια  «τραγική ηρωίδα», ιδανικό αντικείμενο για έρευνα και κριτική. Μέσα από την ιστορία της, ωστόσο, προέκυψε και μια ευκαιρία για να λεχθούν τα κακώς κείμενα γύρω από την κουλτούρα της Silicon Valley και της Wall Street, και τους κινδύνους που μπορεί να προκαλεί η δημιουργία κοινωνικών προτύπων από τα ΜΜΕ. Κάτι που πέρα από «ενδιαφέρουσα» κάνει την ιστορία της Theranos και «διδακτική»…

Αναζητώντας το «next big thing»

Γύρω στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 2010, η Wall Street, προσπαθώντας να αφήσει πίσω της  την παγκόσμια ύφεση του 2008, αποφασίζει να στραφεί για μια ακόμα φορά στον χώρο της τεχνολογίας. Ξορκίζοντας τη «τεχνολογική φούσκα» του 2000, η αγορά – που παρατηρεί με θαυμασμό την επέλαση των social media και τα πρώτα σημάδια της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης –  ψάχνει απελπισμένα για συναρπαστικές ιστορίες νέων «οραματιστών» του κλάδου, που μέσα από την αγκαλιά «ανοιχτόμυαλων επενδυτών» θα δημιουργούσαν το νέο μεγάλο «επιχειρηματικό θαύμα» της Silicon Valley.

«Οραματιστών» που είναι πρόθυμοι να αφήνουν τις σπουδές τους για μια πρωτότυπη ιδέα και να αψηφήσουν κάθε απόρριψη και αναποδιά για να καταφέρνουν να γίνουν δισεκατομμυριούχοι. Είναι η περίοδος που όλοι στρέφονται προς τους αποκαλούμενους «μονόκερους», νεοφυείς επιχειρήσεις που κατάφερναν να αποκτήσουν αξία άνω του δισεκατομμυρίου δολαρίων, αναζητώντας τους νέους «Zuckeberg».

Ωστόσο, σύντομα η αγορά ανακαλύπτει πως υπάρχει ένα σημαντικό κενό. Σχεδόν στο σύνολό τους οι ιστορίες επιτυχίας αφορούσαν μέχρι εκείνη τη στιγμή άνδρες. Σε  μια εποχή που το ζήτημα της ισότητας των φύλων στον εργασιακό χώρο είχε  ήδη ξεκινήσει να απασχολεί έντονα την συζήτηση στις ΗΠΑ.

Σε αυτή την εποχή, λοιπόν, η Elizabeth Holmes αποδεικνύεται το κατάλληλο πρόσωπο στον κατάλληλο τόπο, την κατάλληλη στιγμή. Μια αυτοδημιούργητη επιχειρηματίας και εφευρέτης, δυναμική, νέα και όμορφη, η οποία κατάφερε να μετατρέψει τον παιδικό της φόβο για τις βελόνες σε μια ιδέα ικανή να σώσει δισεκατομμύρια ζωές. Μια «μυστηριώδης» συσκευή, υψηλής τεχνολογίας, που με ένα μόνο μικρό δείγμα αίματος μπορούσε να διαγνώσει δεκάδες διαφορετικές παθήσεις. Ένα πραγματικό «θαύμα» της τεχνολογίας και της ιατρικής.

Η πάντα μαυροφορεμένη Holmes ποζάρει στα εξώφυλλα του Forbes και του Fortune, συνομιλεί με πολιτικούς, αστέρες των media και επιτυχημένους επιχειρηματίες, κάνει σεμινάρια και ομιλίες σε νέους. Και κυρίως, συγκεντρώνει πάνω της το ενδιαφέρον μεγάλων επενδυτών, οι οποίοι πιστεύουν πως πράγματι ανακάλυψαν τον νέο «Steve Jobs».

Η εκτόξευση της «μυστηριώδους» Theranos

H Theranos ιδρύθηκε από τη Holmes το 2003, χρονιά κατά την οποία η 19χρονη Elizabeth (γεννημένη στις 3 Φεβρουαρίου του 1984) κατοχύρωσε την πρώτη της πατέντα. Αρχικά της είχε δώσει το όνομα «Real-Time Cures», ωστόσο σύντομα το άλλαξε σε «Theranos», ένας συνδυασμός των λέξεων «Therapy» και «Diagnosis».

Για την ίδρυση της Theranos η Holmes παράτησε τις σπουδές της στο Stanford. Χρησιμοποίησε δε τα χρήματα των σπουδών για την χρηματοδότηση του project της. Προερχόταν άλλωστε από μια εύπορη οικογένεια, καθώς ο πατέρας της ήταν πρώην αντιπρόεδρος στην Enron (η οποία κατάρρευσε μερικά χρόνια αργότερα μετά το γνωστό σκάνδαλο), ενώ αργότερα κατείχε σημαντικές θέσεις σε κυβερνητικούς οργανισμούς.

Το όραμα της Holmes για τον «εκδημοκρατισμό του συστήματος υγείας», όπως της άρεσε να αναφέρει, ακουγόταν εντυπωσιακό. Το μέσο για να το επιτύχει, μια συσκευή, την οποία ονόμασε «Edison» προς τιμήν του Τόμας Έντισον. Η Edison υποσχόταν πως μπορούσε να πραγματοποιεί αξιόπιστες εξετάσεις με ένα μικρό δείγμα αίματος, λίγες σταγόνες  από το δάκτυλο, ανιχνεύοντας από τις πιο απλές παθήσεις μέχρι τον καρκίνο. Μια εφεύρεση για την οποία σχεδόν κανένας – πέρα από έναν στενό κύκλο εργαζομένων στη Theranos δεσμευμένων να λειτουργούν υπό πλήρη εχεμύθεια –  δεν γνώριζε πώς ακριβώς λειτουργούσε. Κάτι που αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμο στη συνέχεια.

Εκμεταλλευόμενη τις γνωριμίες της οικογένειάς της, η νεαρή Holmes κατάφερε να βρει γρήγορα τους πρώτους επενδυτές. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2004 είχε καταφέρει να μαζέψει 6 εκατ. δολάρια, τα οποία μέχρι το 2010 είχαν ανέβει στα 92 εκατομμύρια.

Η Holmes γοητευόταν από τις ισχυρές προσωπικότητες. Ένας από τους πρώτους επενδυτικούς της συμβούλους ήταν ο επικεφαλής της Oracle, Larry Ellison. Λέγεται πως ήταν αυτός που τη συμβούλευσε να αγνοεί τις επαγγελματικές παρατηρήσεις των υπαλλήλων της. Η Holmes αποφάσισε να ακολουθήσει τη συμβουλή.

Το μεγάλο της ίνδαλμα, ωστόσο, δεν ήταν άλλος από τον θρυλικό συνιδρυτή και αναμορφωτή της Apple, Steve Jobs. Η νεαρή επιχειρηματίας υιοθέτησε τη διάσημη εμφάνισή του (του 2007), με το μαύρο ζιβάγκο, αλλά και αρκετές από τις πιο προβληματικές συνήθειες του στον τρόπο  λειτουργίας της επιχείρησης. Λέγεται μάλιστα πως επίτηδες άλλαξε τη φωνή της ώστε να ακούγεται πιο μπάσα και επιβλητική.

Η λατρεία της στην ισχύ φάνηκε και από τις επιλογές της για το ΔΣ της Theranos, το οποίο δεν έμοιαζε σε τίποτα με αυτό μιας απλής τεχνολογικής εταιρείας στον χώρο της ιατρικής, αλλά περισσότερο με πολεμικό συμβούλιο. Μεταξύ άλλων βρέθηκαν να συμμετέχουν σε αυτό προσωπικότητες όπως οι πρώην υπουργοί Εξωτερικών  Henry Kissinger  και George Shultz, καθώς και ο στρατηγός και μετέπειτα υπουργός Άμυνας James Mattis.

Τα παράξενα «τερτίπια» της Holmes δεν στάθηκαν ικανά να προκαλέσουν προβληματισμό στους επενδυτές. Αντίθετα, η φήμη της νεαρής επιχειρηματία, το πρόσωπο της οποίας πρωταγωνιστούσε παντού, μεγάλωνε συνεχώς. Μεγάλοι επενδυτές έσπευσαν στο πλευρό της, μεταξύ των οποίων ο  Rupert Murdoch, η οικογένεια Walton (ιδρυτές της Walmart), o μεγαλο-επενδυτής της Oracle Don Lucas, o Tim Draper της Draper Fisher Jurvetson, η μετέπειτα υπουργός Παιδείας Betsy DeVos και ο Μεξικανός δισεκατομμυριούχος Carlos Slim. Κάπως έτσι, η αξία της Theranos έφτασε σύντομα τα 9 δισ. δολάρια και η Elizabeth Holmes έγινε η πλουσιότερη αυτοδημιούργητη νεαρά επιχειρηματίας στον κόσμο.

Οι επενδυτές δεν προβληματίστηκαν ούτε από τα πρώτα σημάδια δυσλειτουργιών της επιχείρησης. Για παράδειγμα όταν η συμφωνία των 350 εκατ. δολαρίων της Theranos με την αλυσίδα σούπερ μάρκετ Safeway, του 2012, για την τοποθέτηση μηχανημάτων για τεστ αίματος σε 800 καταστήματά της, κατέρρευσε το 2015, καθώς τα χρονοδιαγράμματα δεν μπορούσαν να τηρηθούν ενώ και τα αποτελέσματα δεν ήταν ικανοποιητικά. Αντίθετα, τo 2013, η Theranos υπέγραψε μια παρόμοια συμφωνία με την αλυσίδα φαρμακείων Walgreens, ενώ το 2015 με την Cleveland Clinic.

Ωστόσο το τέλος είχε ήδη ξεκινήσει να φαίνεται για το «θαύμα» της Theranos.

Η πορεία προς την χρεοκοπία

Ήδη οι πρώτες φωνές κατά της Theranos άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους από το 2015. Άλλωστε, δεκάδες ασθενείς που πίστεψαν το «θαύμα» που πουλούσε η αγαπημένη των media Elizabeth Holmes, βρέθηκαν σύντομα προ δυσάρεστων εκπλήξεων όταν ανακάλυψαν πως τα αποτελέσματα των εξετάσεών τους δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα.

Οι δύο πρώτοι επικριτές της Theranos έτυχε μάλιστα να είναι δύο ελληνικής καταγωγής καθηγητές. Το 2015 ο Γιάννης Ιωαννίδης (γνωστός σήμερα από τις διαφορετικές του θέσεις για τη Covid-19) παρατηρούσε πως  δεν υπήρχαν αξιολογήσεις ανεξάρτητων ερευνητών για τα αποτελέσματα των δοκιμών της Theranos στην επιστημονική βιβλιογραφία. Λίγο αργότερα, ο Κύπριος καθηγητής του πανεπιστημίου του Τορόντο Ελευθέριος Διαμαντή ανέλυσε την τεχνολογία της Theranos, καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως οι περισσότεροι ισχυρισμοί της εταιρείας είναι υπερβολικοί.

Το μεγάλο χτύπημα, ωστόσο, ήρθε από τη δημοσιογραφική έρευνα του συντάκτη της Wall Street Journal, John Carreyrou, τον Οκτώβριο του 2015. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, τα τεστ παρήγαγε η Edison δεν ήταν αποτελεσματικά και ακριβή, με την εταιρεία να αναγκάζεται μυστικά να πραγματοποιεί συμβατικές εξετάσεις αίματος για να διορθώνει τα αποτελέσματα.

Η εταιρεία αντεπιτέθηκε άμεσα, με τον τότε νομικό της σύμβουλο και επενδυτή της εταιρείας, David Boies (o οποίος μάλιστα λέγεται πως λειτουργούσε για λογαριασμό του Harvey Weinstein). Ωστόσο, οι αποκαλύψεις είχαν μόλις ξεκινήσει, με τις FDA και CMS να ξεκινούν έρευνες.

Η Theranos φέρεται να είχε χρησιμοποιήσει διαφορετικές άδειες για την τεχνολογία της, που της επέτρεπαν να ξεπεράσει τα αυστηρότερα κριτήρια για την έγκρισή της, με τον FDA να έχει στην πραγματικότητα παραχωρήσει άδεια μόνο για τον έλεγχο του απλού έρπητα. Η έρευνα της CMS στο εργαστήριο της εταιρείας στην Καλιφόρνια αποκάλυψε σημαντικές παρατυπίες και οδήγησε, στις αρχές του 2016, σε διετή απαγόρευση στην Holmes να κατέχει ή να λειτουργεί πιστοποιημένο κλινικό εργαστήριο.

Τον Απρίλιο του 2016 η SEC ξεκίνησε έρευνα για την υπόθεση της Theranos, σχετικά με πιθανή παραπλάνηση των επενδυτών και των κρατικών αξιωματούχων γύρω από την τεχνολογία της εταιρείας.

Τον Οκτώβριο του 2016 η εταιρεία ανακοίνωσε πως προχωρά στην απόλυση του 40% των εργαζομένων της.  Τον Ιανουάριο του 2017 αναγκάστηκε να κλείσει και την τελευταία της εγκατάσταση κλινικών αιματολογικών ελέγχων, καθώς απέτυχε να εξασφαλίσει τις απαιτούμενες άδειες. Τον ίδιο μήνα, η Walgreens στράφηκε εναντίον της νομικά, όπως επίσης και η πολιτεία της Αριζόνα, η οποία την κατηγορούσε για 1,5 εκατ. αιματολογικά τεστ στους πολίτες της, παραπλανώντας για την αποτελεσματικότητά τους. Μια υπόθεση που οδήγησε σε διακανονισμό, με την Theranos να πληρώνει συνολικά 4,65 εκατ. δολάρια.

Τον Μάιο του 2017, το 99% των επενδυτών της εταιρείας ήρθε σε συμφωνία με την Holmes, προκειμένου να μην προχωρήσουν σε κατηγορίες εναντίον της Theranos, με αντάλλαγμα προνομιούχες μετοχές της εταιρείας. Με την εταιρεία να βρίσκεται στο χείλος της χρεοκοπίας, η Holmes προχώρησε σε δανειοδότηση από τη Fortress, ενώ απέλυσε σχεδόν το σύνολο του προσωπικού. Από τους 800 εργαζόμενους στο απόγειό της, η Theranos είχε μείνει με 25 υπαλλήλους μέχρι τον Απρίλιο του 2018.

Τον Μάρτιο του 2018 η ετυμηγορία της SEC ανακοινώθηκε. Η CEO Elizabeth Holmes και ο πρώην πρόεδρος Ramesh Balwani, κατηγορούνταν για μια «μακροχρόνια και περίτεχνη απάτη» επενδυτών, από το 2010 έως το 2015. Παράλληλα, κατηγορούνται για  ένα σχέδιο εξαπάτησης γιατρών και ασθενών, που πλήρωσαν για τις υπηρεσίες εξέτασης αίματος από το 2013 έως το 2016.

Μέχρι τις 31 Αυγούστου του 2018 το σύνολο του προσωπικού της εταιρείας είχε απολυθεί.

Η δίκη της Elizabeth Holmes – «Για όλα φταίει ο Balwani»

Ακριβώς τρία χρόνια αργότερα, η Holmes και ο Balwani βρίσκονται αντιμέτωποι με τη Δικαιοσύνη, σε μα δίκη η οποία αναμένεται να κρατήσει αρκετούς μήνες, με σχεδόν 280 μάρτυρες να καλούνται να καταθέσουν.

Κρίσιμα ερωτήματα μένουν να απαντηθούν. Η Holmes είχε παρουσιάσει μια συσκευή που δεν μπορούσε να λειτουργήσει καθόλου όπως υποσχόταν ή απλά δεν ήταν ακόμα έτοιμη; Είπε σκόπιμα ψέματα για να κοροϊδέψει τους επενδυτές και το κοινό, ή επρόκειτο απλά για υπερβολική αισιοδοξία της , η οποία αντιμετώπισε τελικά μια κατάσταση στην οποία δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει. Ήταν αυτή και ο Balwani οι μόνοι υπεύθυνοι για την εξαπάτηση των επενδυτών; Και ποιες οι ευθύνες των media που δημιούργησαν το φαινόμενο Holmes στην παραπλάνηση των επενδυτών;

Μέχρι στιγμής δεν είναι σαφής η υπερασπιστική γραμμή που θα κρατήσει η πλευρά της Elizabeth Holmes. Ωστόσο, σύμφωνα με όλες τις μέχρι τώρα ενδείξεις, η Holmes αναμένεται να δείξει ως υπεύθυνο τον  Balwani, κατηγορώντας τον για ψυχολογική, συναισθηματική και σεξουαλική κακοποίηση, κάνοντάς την έτσι ανίκανη να λαμβάνει μόνη της αποφάσεις. Κάτι που ο πρώην συνεργάτης και σύντροφός της αρνείται κατηγορηματικά.

Ramesh Balwani

Ζήτημα, επίσης, αποτελεί και το αν η ίδια η Holmes αποφασίσει να απολογηθεί απευθείας στη δίκη, ειδικά αν πράγματι επιχειρήσει να κατηγορήσει τον Balwani ως υπεύθυνο για την «κακοποίησή της».

Πάντως, οι ομοσπονδιακοί εισαγγελείς έχουν λάβει την απόφαση να υπάρχει η δυνατότητα για πιθανό ψυχολογικό έλεγχο της Holmes από δύο ειδικούς.  Παράλληλα φαίνονται διατεθειμένοι να απορρίψουν την άποψη πως οι κυβερνητικοί οργανισμοί περιπλανήθηκαν από τα μέσα και τους ανταγωνιστές της εταιρείας.