Ο θησαυρός της Βακτριανής στο Αφγανιστάν που συνδέεται με τον Μεγαλέξανδρο κινδυνεύει από τους Ταλιμπάν

Η Αφροδίτη με τον μικρό Έρωτα. Ο Διόνυσος και η Αριάδνη καβάλα σε λιοντάρια. Τρίτωνες πάνω σε δελφίνια και μικροί Ερωτιδείς που ιππεύουν ψάρια. Η θεά Αθηνά. Η θεά Κυβέλη. Πολεμιστές με ελληνική πανοπλία… Ανθρώπινες μορφές, δράκοι, πουλιά, μυθικά ζώα σμιλεμένα σε χρυσό και σκαλισμένα σε ελεφαντόδοντο, κοσμήματα μεγάλης τέχνης που μιλούν για μύθους πανάρχαιους και δείχνουν το αρχαίο παρελθόν, που στα βάθη της Ανατολής συνδέεται με την Ελλάδα και τον Μέγα Αλέξανδρο.

Για τον περίφημο θησαυρό της Βακτριανής ο λόγος, που έφερε στο φως ο ελληνικής καταγωγής αρχαιολόγος – θρύλος, Βίκτωρ Σαριγιαννίδης και σήμερα βρίσκεται στα θησαυροφυλάκια της Καμπούλ (όπως γνωρίζουμε τουλάχιστον), που έχει καταληφθεί από τους Ταλιμπάν. Θα τα βρουν; Θα τα πουλήσουν; Θα τα μοιράσουν μεταξύ τους; Θα τα λειώσουν για να εκμεταλλευτούν το χρυσό; Άγνωστο. Η πείρα για τον τρόπο, που οι ακραίοι ισλαμιστές μεταχειρίζονται τεχνουργήματα, που προέρχονται από άλλους πολιτισμούς, ακόμη κι αυτοί είναι αρχαίοι, δεν προοιωνίζει καλές εξελίξεις. Ποιος θα ξεχάσει την καταστροφή των δύο τεράστιων αγαλμάτων του Βούδα (του 6ου αιώνα) από τους Ταλιμπάν το 2001στο Μπαμιγάν του Αφγανιστάν. Ή την ανατίναξη το 2015 αρχαίου ναού στην Παλμύρα με τις ελληνορωμαϊκές αρχαιότητες από τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους. Όταν αποκεφάλισαν και τον 82χρονο, σεβάσμιο έφορο αρχαιοτήτων της αρχαίας πόλης…

Ο φανατισμός και η βιαιότητα των Ταλιμπάν είναι δεδομένα, ήδη οι ειδήσεις που φθάνουν από το Αφγανιστάν θυμίζουν το «ίδιο έργο» προ εικοσαετίας, όταν είχαν ξαναπάρει την εξουσία και είχαν εφαρμόσει την πιο σκληρή εκδοχή της Σαρίας για τις γυναίκες (απαγόρευση σπουδών, εργασίας, εξόδου από το σπίτι και υποχρεωτική μπούρκα) ενώ οι δημόσιες εκτελέσεις και οι διαπομπεύσεις ήταν συνηθισμένο γεγονός. Φυσικά είχαν απαγορεύσει και τα βιβλία, όπως και τον δυτικό κινηματογράφο ενώ πολλά έργα τέχνης είχαν θεωρηθεί βλάσφημα και καταστράφηκαν. Αυτό το τελευταίο απασχολεί ήδη τους διεθνείς φορείς για θέματα πολιτισμού, δεδομένου ότι η πολιτιστική κληρονομιά αυτής της χώρας στην οποία είχε αναπτυχθεί το Ελληνικό Βασίλειο της Βακτριανής διακρίνεται για τον πλούτο και το εύρος της. Θυμίζουμε ότι η Κανταχάρ που ήταν κάποτε πρωτεύουσα χτίστηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο ως η Αλεξάνδρεια η εν Αραχωσία, ενώ στη συνέχεια η χώρα ανήκε στους κληρονόμους του Σελευκίδες, για να ακολουθήσει το Ελληνοϊνδικό Βασίλειο και άλλοι κυρίαρχοι στη συνέχεια, αφήνοντας όλοι το στίγμα τους στον πολιτισμό της. Γιατί, όπως έλεγε ο ίδιος ο Σαριγιαννίδης «Ο χρυσός της Βακτριανής συγκλόνισε τον κόσμο της αρχαιολογίας. Πουθενά δεν βρέθηκαν τόσα διαφορετικά αντικείμενα από τόσους διαφορετικούς πολιτισμούς, πόρπες μπότες εμπνευσμένες από την Κίνα, ρωμαϊκά νομίσματα, στιλέτα σε σιβηρικό στιλ»…

Το χρυσό ύψωμα

Στο βόρειο Αφγανιστάν, κοντά στα σύνορα με την πρώην Σοβιετική Ένωση είχε πραγματοποιήσει ανασκαφές ο γεννημένος στην Τασκένδη από Πόντιους γονείς, Βίκτωρ Σαριγιαννίδης (1929 – 2013), επικεφαλής μεγάλης αρχαιολογικής αποστολής, που είχε φθάσει στην περιοχή σε ταραγμένες και πάλι εποχές, το 1978 συγκεκριμένα, λίγο πριν την σοβιετική εισβολή στη χώρα. Τίλια Τεπέ (Ταλαγιέ Τεπέ ή Ταλά Τεπέ) που σημαίνει «χρυσό ύψωμα» είναι η ονομασία του λόφου που ανέσκαψε, μια νεκρόπολη στην ουσία, που έγινε διάσημη έκτοτε για τον απίστευτο χρυσό σε έργα τέχνης που ήρθαν στο φως. Περί τις 21.000 χρυσά κτερίσματα, πολύ συχνά κοσμημένα με πολύτιμους λίθους βρέθηκαν σε έξι τάφους (πέντε γυναικών και ενός άνδρα) με χρονολόγηση από τον 1ο π.Χ. αιώνα ως τον 1ο μ.Χ. κι ανάμεσά τους περίτεχνα στεφάνια και σκήπτρα, περιδέραια, βραχιόλια, πόρπες, σκουλαρίκια, ζώνες, στολίδια που ήταν ραμμένα στα ρούχα, δακτυλίδια, μαχαίρια κάθε είδους. Κι ακόμη μεταλλικά και επισμαλτωμένα γυάλινα αγγεία με εντυπωσιακές παραστάσεις, χτένες από ελεφαντόδοντο…

Μόνο με την ανακάλυψη του τάφου του Τουταγχαμών στην Αίγυπτο μπορούσαν να συγκριθούν τα ευρήματα, όπως είχαν αποφανθεί οι ειδικοί της παγκόσμιας κοινότητας. Αν και η περίπτωση του Τίλια Τεπέ συνιστά ένα ανεπανάληπτο πολιτιστικό γεγονός, λόγω της συνύπαρξης και πρόσμιξης, στοιχείων ινδικών, σκυθικών, κινεζικών, αιγυπτιακών και φυσικά ελληνικών. Και είναι κρίμα που ο Σαριγιαννίδης δεν πρόλαβε, εξ αιτίας του πολέμου που είχε ξεσπάσει, να ολοκληρώσει την ανασκαφή, αφήνοντας βορά στα νύχια των αρχαιοκαπήλων τρεις ακόμη τάφους που δεν ερεύνησε.

Πράγματι κάποια πολύτιμα αντικείμενα από το Τίλια Τεπέ είχαν αρχίσει αργότερα να κυκλοφορούν σε διάφορα παζάρια του Πακιστάν… Προφανώς φθάνοντας και στη Δύση. Ως το 2012, όταν το Αρχαιολογικό Μουσείο της Καμπούλ είχε ανακοινώσει, ότι ανέκτησε 843 αρχαία έργα -και από το Τίλια Τεπέ- που είχαν κλαπεί την δεκαετία του ΄90 κυρίως, επί εποχής Ταλιμπάν δηλαδή, και διακινούνταν μέσω των αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων.

Το σταυροδρόμι των πολιτισμών

Στην πρώτη και αναμενόμενη επέλαση των Ταλιμπάν το 1989 οι υπεύθυνοι του Αρχαιολογικού Μουσείου της Καμπούλ είχαν κρύψει τον εθνικό θησαυρό τους στο υπόγειο θησαυροφυλάκιο της Κεντρικής Τράπεζας, όπου και δεν βρέθηκε ποτέ από τους φανατικούς εισβολείς. Το 2003 μάλιστα, όταν το θησαυροφυλάκιο άνοιξε, σε μια χώρα κατεστραμμένη πλέον, η ελληνική κυβέρνηση βοήθησε στην αποκατάσταση του μουσείου, με τον τότε υπουργό Πολιτισμού Ευάγγελο Βενιζέλο να φροντίζει για την αποστολή 750.000 δολαρίων μέσω της UNESCO. Ακολούθησε μία σπουδαία έκθεση που παρουσιάσθηκε στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, στην Ευρώπη και την Αμερική κάνοντας γνωστό αυτό το Αφγανιστάν ως το θαυμαστό «σταυροδρόμι του αρχαίου κόσμου.

Όπως είχε γράψει ο Μανόλης Ανδρόνικος για τον Σαριγιαννίδη «Σπάνια μπορείς να συναντήσεις Νεοέλληνα που να γνωρίζει την ιστορία που έγραψαν οι παλαιοί εκείνοι Έλληνες στη Bακτριανή κι ακόμη πιο πέρα, στη χώρα των Iνδών, ύστερα από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αρχικά οι περιοχές αυτές ανήκαν στο κράτος των Σελευκιδών. Από τα μέσα, όμως, του 3ου π.X. αιώνα άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες τοπικών ηγεμόνων για ανεξαρτησία και λίγο πριν από το 210 π.X. ο Eυθύδημος, Έλληνας από τη Mαγνησία, αναγορεύεται βασιλιάς της Bακτριανής και κόβει νομίσματα με την προτομή του από τη μια και τον καθιστό Ηρακλή από την άλλη. Το ελληνοβακτριανό βασίλειο συνεχίζει την κυριαρχία του, κάποτε με λαμπρή παρουσία, έως τον Γάγγη ποταμό μέχρι τα μέσα περίπου του 1ου π.X. αιώνα, όταν ο τελευταίος ηγεμόνας, ο Eρμαίος, αναγκάζεται να υποκύψει περί το 30 π.X. στους εισβολείς Kουσάν που θα δημιουργήσουν το δικό τους ισχυρό βασίλειο από τα μέσα του 1ου μ.X. αιώνα και ύστερα» (Βίκτωρα Σαριγιαννίδη «Βασιλικοί τάφοι στη Βακτριανή»).

Νέοι κίνδυνοι

Παθιασμένος με την επιστήμη του και διεθνώς αναγνωρισμένος για τον ανασκαφικό του έργο στο Ουζμπεκιστάν, στο Τουρκμενιστάν και ιδίως στο Αφγανιστάν ο Βίκτωρ Σαριγιαννίδης ήταν ειδικός στην Αρχαιολογία της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Επιστημών του Τουρκμενιστάν, μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Ντέι Λίντσεϊ της Ιταλίας και μέλος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας της Ελλάδας ενώ από το 1955 ως το τέλος της ζωής του εργαζόταν στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών. Κυρίως όμως για τους Έλληνες ήταν αυτός που το έργο του -και το συγγραφικό- ταυτίστηκε με την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα βάθη της Ανατολής. Το 2002 άλλωστε τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας ενώ από το 1997 είχε λάβει την ελληνική υπηκοότητα, αν και πέθανε στη Μόσχα.

Σίγουρα δεν θα ήθελε να ξέρει, ότι ο θησαυρός που έφερε στο φως κινδυνεύει για μια ακόμη φορά. Οι πληροφορίες των τελευταίων μηνών είναι συγκεχυμένες, καθώς έγινε γνωστό κάποια στιγμή, πως τα ευρήματα του Τίλια Τεπέ, μαζί με άλλα ακόμη θα μεταφέρονταν σε ξένη χώρα, προκειμένου να γλιτώσουν από πιθανή λεηλασία. Υπερβολική κίνηση για ένα κράτος αλλά πάλι κανείς δεν ξέρει. Εκτιμάται πάντως, ότι αν οι Ταλιμπάν τα ανακαλύψουν, είναι πολύ πιθανό να επιδείξουν την επιτυχία τους, όπως συνηθίζουν.

Διαβάστε επίσης:

ΟΗΕ: Το Συμβούλιο Ασφαλείας ζητά συνομιλίες για τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης στο Αφγανιστάν

Μενδώνη: Οι συνθήκες έκθεσης των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο είναι προσβλητικές και επικίνδυνες

Πανσέληνος Αυγούστου στο Μουσείο Ακρόπολης με ελεύθερη είσοδο