Ο Νιζαμί γεννήθηκε στη Γκάντζα, την πόλη των Αταμπέγκ του Αζερμπαϊτζάν, την Αυτοκρατορία του Μεγάλου Σελτζούκ. Μεγάλωσε, έζησε μόνιμα και πέθανε σε αυτήν την πόλη. Το όνομα του ποιητή ήταν Ιλιάς, αλλά υιοθέτησε το ψευδώνυμο «Νιζαμί» που σημαίνει κυριολεκτικά «αυτός που τοποθετεί, χορδίζει τις λέξεις σε σειρά». Σχεδόν όλα τα αριστουργήματά του γράφτηκαν στα περσικά, μαζί με τα αραβικά, τη λογοτεχνική γλώσσα της εποχής.
Η συγγραφή του σε θέματα που αγγίζουν όλη την ανθρώπινη ζωή, σε στίχους με μαγική ποιητική ποιότητα, εμπλούτισε την καλλιτεχνική, φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη του κόσμου της Ανατολής, ανεβάζοντας την ποίηση σε προηγουμένως άγνωστα ύψη. Το σημαντικότερο έργο του, το Quinary, γνωστό ως “Khamsa”, σηματοδοτεί μια κορυφή στην αναζήτηση της ανθρωπότητας για πνευματική διαφώτιση, κερδίζοντας τη θέση του ανάμεσα στα μεγαλύτερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τα έργα του Νιζαμί κοσμούν τις πλουσιότερες και διάσημες βιβλιοθήκες του κόσμου, δίνοντας παράλληλα την ώθηση στην ανάπτυξη των εικονογραφικών τεχνών της Ανατολής, κυρίως στον τομέα της μινιατούρας της Ανατολής.
Ο Νιζαμί ήταν μια ιδιοφυΐα που προέβαλε τον ανθρωπισμό του πέρα από τα εθνικά σύνορα, όπως αποδεικνύεται σαφώς από την επιλογή των κύριων χαρακτήρων των ποιημάτων του. Ο ήρωάς του μπορεί να είναι οποιοσδήποτε ξένος, Πέρσης, Άραβας, Έλληνας και άλλοι.
Ο σκοπός του Nιζαμί δεν αντανακλάται στην εθνικότητα του ήρωα ή του χαρακτήρα. Ο σκοπός είναι να βρεθεί η ανώτατη λογοτεχνική λύση της ιδέας. Ωστόσο, ούτε η επιλογή των κύριων χαρακτήρων, ούτε η αναπαράσταση δεκάδων εθνικοτήτων σε όλα τα ποιήματά του είναι τυχαίες. Ο Νιζαμί κάνει τις επιλογές του σκόπιμα. Έτσι, αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι γράφει σχετικά και προς όφελος των ανθρώπινων όντων και ότι οι αναγνώστες του έργου του δεν πρέπει να είναι ένα έθνος αλλά πολλά έθνη. Κατά συνέπεια, συνέβη ακριβώς αυτό. Ο Νιζαμί είναι ένας από τους πιο ευρέως μεταφρασμένους κλασικούς στον κόσμο.
Τα ιδανικά που διαδόθηκαν από τον Νιζαμί πριν από οκτώ αιώνες παραμένουν επιθυμητά και σήμερα. Η ανθρωπότητα αγωνίζεται επί του παρόντος για την κυριαρχία των χαρακτηριστικών που ο Νιζαμί επιθυμούσε να δει στους ανθρώπους και στην κοινωνία.
Μαζί με την παγκόσμια ιδιοφυΐα που υπηρέτησε ένα είδος παγκόσμιου σχολείου, ο Νιζαμί έχει ένα ξεκάθαρο μερίδιο στη συνολική πρόοδο που έχει επιτύχει η ανθρωπότητα από την εποχή του μέχρι τώρα.
Το αποκορύφωμα του καλλιτεχνικού επιτεύγματος του ποιητή είναι το επικό ποίημα «Iskandername» (Το βιβλίο του Αλεξάνδρου). Ο Nιζαμί δημιούργησε ένα έργο εγκυκλοπαιδικού πεδίου, σε στυλ συγκρητισμού. Συνέθεσε ζωροαστρικές παραδόσεις, μουσουλμανικές πεποιθήσεις, χρονικά Σασσανιδών και αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Η πολύπλευρη ιστορική του επισκόπηση συγχωνεύεται με το θέμα της αγάπης και με μια περιγραφή της φιλοσοφικής έννοιας της ύπαρξης και των σκέψεων για το νόημα της ζωής. Το ποίημα χωρίζεται σε δύο ενότητες, το «Sharaf-Name», (το Βιβλίο της Δόξας) και το «Iqbal-Name» (το Βιβλίο της Ευτυχίας).
Το «Iskandername» είναι η πληρέστερη και βαθύτερη αντανάκλαση των κοινωνικών ιδεών και των φιλοσοφικών επαγωγών του Νιζαμί. Ξεκίνησε να γράφει αυτό το βιβλίο όταν ήταν ήδη εξήντα, μια μεγάλη ηλικία για εκείνη την εποχή. Είναι ένα ποίημα που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο ευρύ δημιουργικό πεδίο των καλλιτεχνικών του σκέψεων.
Ο χαρακτήρας του Νιζαμί, ο Ισκαντέρ (ο Μέγας Αλέξανδρος) είναι ένας εξιδανικευμένος μονάρχης και στρατιωτικός ηγέτης, είναι σοφός και δίκαιος, φέρνει τάξη σε όλο το βασίλειό του, ελευθερώνει τον λαό του από τη φτώχεια και την καταπίεση, αναλαμβάνει δημόσια οικοδομικά έργα, παίρνει συμβουλές από τους μορφωμένους και συλλογίζεται βαθιά. Μετατρέποντας το ιστορικό πρότυπο στην εικόνα του Ισκαντέρ, του ιδανικού μονάρχη, ο Νιζαμί καταφέρνει να παραμείνει πιστός στην ιστορία με πολλούς τρόπους.
Η ιστορία της Βασίλισσας Νουσάμπα είναι ένα από τα πιο αξιοσημείωτα τμήματα αυτού του επικού ποιήματος. Γνωρίζουμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος επισκέφτηκε τον Καύκασο και διηγούμενος την ιστορία μιας συνάντησης μεταξύ του Ισκαντέρ και της Βασίλισσας Νουσάμπα στη Μπαρντά (Αζερμπαϊτζάν), ο Νιζαμί υμνεί την ομορφιά και το μεγαλείο της φυσικής ομορφιάς της πατρίδας του.
Η Βασίλισσα Νουσάμπα είναι μια έξυπνη και δίκαια μονάρχης. Είναι μια ισχυρή βασίλισσα που διαχειρίζεται τις υποθέσεις της χώρας της με επιδεξιότητα. Οι κάτοικοι της Μπαρντά ζουν σε ειρήνη και ευημερία υπό την κυριαρχία της. Οι μέρες τους είναι χαρούμενες, γιατί η μονάρχης τους τους προστατεύει από τη φτώχεια και τις επιθέσεις των εχθρών. Ο Νιζάμι ήταν απρόσβλητος από τη μισαλλοδοξία και τον ασκητισμό, ο ήρωάς του είναι το ανθρώπινο είδος και η έντονη αγάπη του ανθρώπινου είδους για τη ζωή.
Η σκηνή της γιορτής, στην οποία η Βασίλισσα Νουσάμπα τιμά τον Ισκαντέρ, είναι συμβολική και διδακτική. Αντί για φαγητό, η Βασίλισσα επιλέγει να σερβιριστούν πολύτιμοι λίθοι. Όταν ο μπερδεμένος και έκπληκτος Ισκαντέρ ρωτά το νόημα αυτού, λαμβάνει την εξής απάντηση:
Το φεγγάρι γέλασε έντονα, με χιουμοριστικό τόνο,
Λέγοντας: Γιατί αρνείστε να φάτε πολύτιμους λίθους;
Θα προτιμούσατε να γεμίσετε άσκοπα τα αποθέματα σας,
Από πράγματα που δεν χρειάζεστε, που κερδίσατε στους πολέμους σας;
Τα λόγια της Nουσάμπα μεταφέρουν τις σκέψεις του Nιζαμί σχετικά με τη σκληρότητα των πολεμοχαρών, που ζουν μόνο για να εισβάλλουν και να λεηλατούν ξένα εδάφη και λαούς. Ο Iσκαντέρ καθιέρωσε νέα τάξη και νέους νόμους στις χώρες όπου ήρθε. Βοήθησε τους κατοίκους, τους έσωσε από την καταστροφή, την κατάρρευση και τη φτώχεια, και τους προστάτευσε από τις επιθέσεις των επιδρομέων. Μόνο στη Μπαρντά, όπου κυβερνούσε η Βασίλισσα Νουσάμπα, δεν χρειαζόταν η βοήθειά του. Ήταν στην Μπαρντά, όπου ο Νιζάμι γνώρισε δικαιοσύνη, ευημερία, άνθηση πολιτισμού, ειρήνη και ήρεμη ζωή. Η απεικόνιση της Βασίλισσας Νουσάμπα δείχνει το υψηλότερο επίτευγμα της γυναίκας, ευφυής, ελεύθερη, και απελευθερωμένη από προκαταλήψεις.
Το δεύτερο τμήμα του βιβλίου ονομάζεται «Iqbal-Name», στο οποίο ο Nιζαμί απεικονίζει τον ήρωα του Ισκαντέρ ως μορφωμένο και φιλοσημένο προφήτη. Στο «Iqbal-Name», ο Νιζαμί αναπτύσσει έναν πλούτο λαογραφικών και λογοτεχνικών πηγών για να δημιουργήσει συναρπαστικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς μύθους που χαρακτηρίζονται από τη βαθιά φιλοσοφική τους έννοια. Βλέπουμε μεγάλο μέρος της προσωπικής ζωής του Νιζαμί και την κατανόησή του για την ιστορία.
Τα βασικά θέματα αυτών των ιστοριών είναι η ιδέα της δικαιοσύνης και το κάλεσμα του ανθρώπου σε εμπνευσμένα έργα τέχνης στο όνομα της ευτυχίας και της ευημερίας. Και εδώ τονίζεται η σημασία της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της μουσικής και των διαφόρων μορφών τέχνης στη ζωή μας. Ο Νιζαμί εξυμνεί την ευφυΐα, τη σοφία και την αξιοπρέπεια του εργαζόμενου ανθρώπου.
Ο συγγραφέας δείχνει τη βαθιά γνώση του ήρωά του στις βασικές μορφές της επιστήμης και της φιλοσοφίας.
Ο Ισκαντέρ οργανώνει συζητήσεις στο παλάτι του, στις οποίες επικρατεί έναντι διάσημων ανδρών των γραμμάτων. Επτά σπουδαίες ελληνικές προσωπικότητες συμμετέχουν στη συζήτηση με τον Ισκαντέρ. Είναι οι Aristatalis (Αριστοτέλης), Valis (Θάλης της Μιλήτου), Bulinas (Απολλώνιος Τυάνας), Shoucrates (Σωκράτης), Furfurius (Πορφύριος του Τύρου), Hormus (Ερμής Τρισμέγιστος) και Aflatun (Πλάτωνας).
Ο Nιζαμί εμφυσά στον ήρωα του Ισκαντέρ το τεράστιο οικοδόμημα γνώσεων της ελληνικής φιλοσοφίας. Η αναχρονιστική τάξη (αυτοί οι άνδρες των γραμμάτων έζησαν σε πολύ διαφορετικές περιόδους) επιτρέπει στον Nιζαμί να μυήσει τους αναγνώστες του στις κύριες ιδέες της αρχαίας φιλοσοφίας, προσθέτοντας ταυτόχρονα τη δική του άποψη.
Η εξαιρετική ικανότητα του Ισκαντέρ ως φωτισμένου μονάρχη τον τοποθετεί πολύ ψηλά. Ένας θεϊκός αγγελιοφόρος του φέρνει την είδηση ότι έχει αναδειχθεί προφήτης. Ο Ισκαντέρ ξεκινά ένα υπέροχο ταξίδι, αλλά αυτή τη φορά για να καλέσει τον κόσμο να ακολουθήσει τον πραγματικό δρόμο της επιστήμης και της ανθρώπινης σοφίας.
Ο Νιζαμί αγγίζει τα χαρακτηριστικά ενός ιδανικού μονάρχη σε όλα σχεδόν τα έργα του. Δημιούργησε τελικά ένα τέτοιο πρότυπο στον Ισκαντέρ.
Ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει εμπλουτιστεί με αλληλεπίδραση διαφορετικών πολιτισμών σε όλη την παγκόσμια ιστορία. Η ελληνική επιστήμη, η φιλοσοφία και ο πολιτισμός ήταν πάντα σε στενή επαφή με την Ανατολή, και οι δύο πλευρές επωφελήθηκαν από αυτό.
Ταυτόχρονα, ο ελληνικός πολιτισμός ήταν μια γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Το «Iskendername» εξακολουθεί να είναι επίκαιρο, τουλάχιστον για το Αζερμπαϊτζάν, όσον αφορά τον διάλογο, την ανοχή και την κατανόηση μεταξύ διαφορετικών θρησκειών, πολιτισμών και λαών.
Η προώθηση των διεθνών σχέσεων με βάση τη φιλοσοφία και τις σκέψεις του Νιζαμί θα ήταν μια μεγάλη συμβολή στην ανθρωπότητα, την ειρήνη και την ανάπτυξη.
Άρθρο του Anar Huseynov, Πρέσβη του Αζερμπαϊτζάν στην Ελλάδα
Διαβάστε επίσης:
Ελληνική Επανάσταση: Οι ήρωες του ξίφους και της γραφίδας, έκθεση στη Βουλή
Πάνος Καζάκος: Τέλος των ψευδαισθήσεων μετά την κρίση χρέους;
Οριστική λύση για το Θεατρικό Μουσείο από το υπουργείο Πολιτισμού
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
