Ο «ελληνικός πυρετός για τους Αμερικανούς Φιλέλληνες – Έκθεση στη Γεννάδειο

«Γκαρδιακά χαροποιήθη / και του Βάσιγκτον η γη, / και τα σίδερα ενθυμήθη / που την έδεναν και αυτή», λέει  ο « Ύμνος στην Ελευθερία» (στροφή 22)  με τον Διονύσιο Σολωμό να τιμά τους αμερικανούς φιλέλληνες, που συγκινημένοι από την εξέγερση των Ελλήνων εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας πυροδότησαν και στην δική τους πατρίδα το δημόσιο αίσθημα και τη συμπάθεια υπέρ της Ελλάδας.

Έτσι, συγκέντρωσαν χρήματα και προμήθειες για να βοηθήσουν τον αγώνα και πίεσαν τους πολιτικούς τους εκπροσώπους να αναγνωρίσουν την ελληνική ανεξαρτησία. Τα αρχαιοελληνικά ιδεώδη της ελευθερίας και της δημοκρατίας και ο Αγώνας των Ελλήνων είχαν δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της Αμερικής και των ελλήνων επαναστατών και αυτό το θέμα, για τον Αμερικανικό Φιλελληνισμό αναδεικνύεται μέσα από την έκθεση της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών στην Αθήνα που συμμετέχει στον εορτασμό για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης.

«Γενναίοι και Ελεύθεροι. Αμερικανοί Φιλέλληνες και ο «ένδοξος Αγώνας των Ελλήνων» (1776-1866) είναι και  ο τίτλος της έκθεσης στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη), που εγκαινιάζεται στις 25 Μαΐου θέλοντας να εξερευνήσει τις σχέσεις και διασυνδέσεις μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτειών κατά τη διάρκεια του αιώνα των επαναστάσεων. Τότε, που οι Αμερικανοί Φιλέλληνες προσπάθησαν να πείσουν το αμερικανικό κοινό, ότι η Ελλάδα, ως γενέτειρα του δυτικού πολιτισμού άξιζε να αναστηθεί ως ελεύθερο και δημοκρατικό κράτος.

Παρακάμπτοντας έτσι την κυβερνητική πολιτική ουδετερότητας, που είχε καθιερωθεί από το δόγμα Monroe (Δεκέμβριος 1823), η βοήθεια προς την Ελλάδα δεν ήρθε από το κράτος αλλά από ιδιώτες που στήριξαν την Ελληνική Επανάσταση ιδρύοντας Φιλελληνικά Κομιτάτα σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ζέση μάλιστα με την οποία οι Αμερικανοί έσπευσαν να συγκεντρώσουν χρήματα, ρουχισμό και τρόφιμα για τον άμαχο Ελληνικό πληθυσμό ονομάστηκε «ελληνικός πυρετός» και προσέφερε ανακούφιση σε μεγάλο μέρος του άμαχου πληθυσμού στην Ελλάδα.

Η αμερικανική υποστήριξη

Βασισμένη σε αρχειακό υλικό από την Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, καθώς και σε πίνακες ζωγραφικής και φιλελληνικά αντικείμενα, από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα είναι η έκθεση, που παρουσιάζεται σε επιμέλεια της διευθύντριας της Βιβλιοθήκης κυρίας Μαρίας Γεωργοπούλου . Άλλωστε οι συλλογές της Γενναδείου για το ’21 περιέχουν εξαιρετικά σπάνιες εκδόσεις, φυλλάδια, απομνημονεύματα, εφημερίδες και αρχειακό υλικό, χαρακτικά, ταξιδιωτικά έργα, χάρτες, ποιήματα και σχολικά βιβλία, γνωστές δηλαδή πηγές για την Ελληνική Επανάσταση και τον Φιλελληνισμό.

Η έκθεση ωστόσο εμπλουτίστηκε και με δάνεια από τη Συλλογή του Μιχάλη και της Δήμητρας Βαρκαράκη,  από τα Αρχεία της Σχολής Χιλλ, τα Αρχεία της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα Διπλωματικά και Ιστορικά Αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών και τον κύριο Κωνσταντίνο Αρνιακό.

Η ανάδειξη του εύρους της αμερικανικής υποστήριξης του Αγώνα των Ελλήνων αλλά και των εκτενών επιπτώσεων του κινήματος του Φιλελληνισμού στο νέο Ελληνικό κράτος γίνεται στην έκθεση μέσα από την δράση μεμονωμένων ατόμων, που έβαλαν την σφραγίδα στους σ΄αυτήν την εποχή.

Ανάμεσά τους ο σημαντικός  έλληνας διανοούμενος Αδαμάντιος Κοραής, που οραματιζόταν μια δημοκρατική Ελλάδα, η οποία θα ανακτούσε τη δόξα της Χρυσής Εποχής του Περικλή και προκειμένου να αποκρυσταλλώσει τα πολιτικά του σχέδια αντάλλαξε, το 1823, απόψεις για την Ελληνική Επανάσταση και το Σύνταγμα με τον πατέρα του Αμερικανικού έθνους, τον Thomas Jefferson, βαθύ γνώστη των κλασικών σπουδών. Γιατί η κλασική παιδεία και η μελέτη του Ελληνισμού, που άκμασε το 18^ο αιώνα στην Ευρώπη και στην Αμερική και εκφράστηκε κυρίως μέσω της λογοτεχνίας, της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, είχε δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για την υποστήριξη των Ελλήνων επαναστατών.

Επίσης, στις 25 Μαΐου 1821 ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, εξ ονόματος της Μεσσηνιακής Γερουσίας, απηύθυνε επιστολή στον τότε υπουργό Εξωτερικών John Quincy Adams, η οποία δημοσιεύθηκε σε αμερικανικές εφημερίδες, ζητώντας του ηθική υποστήριξη. Απευθύνοντας αυτή την έκκληση προς τους «πολίτες της Αμερικής» να βοηθήσουν τους Έλληνες για να «απαλλάξουν την Ελλάδα από τους βάρβαρους», ο Μαυρομιχάλης είχε επικαλεστεί μάλιστα επιδέξια τη συγγένεια της αμερικανικής και της αρχαίας ελληνικής ελευθερίας γράφοντας: «εις τον τόπον σας εδιάλεξε να κατοική η ελευθερία, από μόνους εσάς λατρευομένη, καθώς ελατρεύετο από τους πατέρας μας».

Ακολουθώντας εξάλλου, την συμβουλή του Κοραή, η πρώτη αυτή έκκληση προς την Αμερική για αναγνώριση και υποστήριξη είχε απευθυνθεί προς τον νεαρό καθηγητή Edward Everett (1794-1865), ο οποίος ήταν ο πρώτος κάτοχος της έδρας Ελληνικής Λογοτεχνίας Έλιοτ  στο Χάρβαρντ και είχε περάσει δύο χρόνια στην Ελλάδα πριν αναλάβει τη θέση του.

Αμερικανοί πολεμιστές

Η σκληρότητα του πολέμου, ειδικά η σφαγή της Χίου, και ο θάνατος αργότερα του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι ενέπνευσαν στη συνέχεια και πολλούς νέους Αμερικανούς να συνταχθούν με τους έλληνες επαναστάτες. Παρά την πολιτική της ουδετερότητας των Ηνωμένων Πολιτειών, πολλοί ιδιώτες Αμερικανοί εργάστηκαν για την αποστολή πόρων – χρημάτων, οπλισμού και φαρμάκων – στην Ελλάδα ενώ μια χούφτα αμερικανοί φιλέλληνες ταξίδεψαν κιόλας, προκειμένου να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων. Έτσι ο Νεοϋορκέζος George Jarvis έγινε αντιστράτηγος στις ελληνικές δυνάμεις, γνωστός ως «Καπετάν Ζέρβης» και στο σύνταγμά του υπηρετούσε επίσης ο Jonathan Pekham Miller από το Βερμόντ.

Ο πιο σημαντικός όμως από τους αμερικανούς φιλέλληνες ήταν ο Samuel Gridley Howe, ένας γιατρός από τη Βοστώνη που ήρθε στην Ελλάδα μετά την αποφοίτησή του από το Χάρβαρντ το 1824. Ο Howe υπηρέτησε ως επικεφαλής χειρουργός του ελληνικού στρατού πριν επιστρέψει στη Βοστώνη για να αναλάβει τη διοίκηση της Σχολής Τυφλών Perkins, αλλά έμεινε για πάντα αφοσιωμένος στην Ελλάδα και μάλιστα επέστρεψε το 1866 για να συνδράμει την εξέγερση των Κρητικών – το σημείο  ακριβώς, όπου κλείνει η έκθεση. Και οι τρεις τους άλλωστε  έχουν αφήσει εκτενείς αναφορές για τις δραστηριότητές τους στην Ελλάδα. Έτσι τα ημερολόγια του Jarvis και επιστολές του Howe στον Άγγλο George Finlay (από τα αρχεία της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής) περιλαμβάνονται στην έκθεση.

Οι Έλληνες στην Αμερική

Εκτός από τον καίριο ρόλο που έπαιξαν αυτοί οι Φιλέλληνες στη διανομή της σημαντικής ανθρωπιστικής βοήθειας που έστειλαν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα,  διέσωσαν επίσης ορφανά ελληνόπουλα στις ΗΠΑ, τα λεγόμενα «ορφανά του Αγώνα». Πολλά από αυτά τα παιδιά εκπαιδεύτηκαν στο Κολλέγιο Amherst και ακολούθησαν στη συνέχεια σημαντική σταδιοδρομία στις ΗΠΑ ή πίσω στην Ελλάδα.

Μερικοί από τους Έλληνες εξάλλου, που έφθασαν στις ΗΠΑ φρόντισαν να μοιραστούν τα δεινά τους και την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης με το αμερικανικό κοινό μέσω διαλέξεων, ενώ άλλοι, όπως ο Σοφοκλής Ευαγγελινός Αποστολίδης πυροδότησαν τη μελέτη της μεσαιωνικής και νεοελληνικής γλώσσας στην Αμερική με δημοσιεύσεις και πανεπιστημιακά μαθήματα.

Ιδιαίτερο τμήμα της έκθεσης ωστόσο αναδεικνύει και την εκπαιδευτική δράση προτεσταντών ιεραποστόλων στην Ελλάδα μέσα από  σπάνια σχολικά εγχειρίδια, που μετέφρασαν και δημοσίευσαν στη Μάλτα, στη Χίο και στη Σύρο.  ΄Ενα από τα σχολεία, που ίδρυσαν στην Ελλάδα ήταν αυτό του αιδεσιμότατου John J. Hill και της συζύγου του Frances στην Αθήνα, που εξακολουθεί να λειτουργεί ως σήμερα (Σχολή Χιλλ), καθώς και το όμορο διδασκαλείο, που βασίστηκε στις αρχές του «Ινστιτούτου Τροία» της Emma Willard.

Η έκθεση διερευνά, επίσης, το ρόλο που έπαιξε το δουλεμπόριο, όπως το βίωσαν οι Αμερικανοί Φιλέλληνες στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, στη διαμόρφωση της συζήτησης για την χειραφέτηση των σκλάβων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αναδεικνύοντας τον αντίκτυπο ενός διάσημου γλυπτού, της «Ελληνίδας σκλάβας» του αμερικανού γλύπτη Hiram Power, στο διάλογο μεταξύ Βορείων και Νοτίων σχετικά με την δουλεία, η έκθεση επιδιώκει να διαφωτίσει τον τρόπο με τον οποίο η ενσυναίσθηση μεταξύ των Ελλήνων θυμάτων της οθωμανικής καταπίεσης και των αφρικανών σκλάβων στην Αμερική βοήθησε στην αποκρυστάλλωση των ιδεών, που οδήγησαν στην κατάργηση της δουλείας.

Η έκθεση, που θα είναι διαθέσιμη και στο διαδίκτυο συνοδεύεται από δίγλωσση έκδοση (ελληνικά, αγγλικά), από την Μαρία Γεωργοπούλου, με κείμενα των Περικλή Βαλλιάνου, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Curtis Runnels, Φωτεινής Τομαή και Peter Wirzbicki. Το στήσιμο και τη σκηνογραφία υπογράφουν οι Παρασκευή Γερολυμάτου και Ανδρέας Γεωργιάδης. Η χρηματοδότησή της έγινε από την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ελλάδα, στο πλαίσιο των προγραμμάτων της για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση με τίτλο «ΗΠΑ & Ελλάδα: Γιορτάζοντας 200 χρόνια φιλίας», από επιτρόπους της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και άλλους υποστηρικτές του έργου της.

Info

Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη – Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννης: Σουηδίας 54, Tηλ.: 210-72.10.536

«Γενναίοι και Ελεύθεροι. Αμερικανοί Φιλέλληνες και ο «ένδοξος Αγώνας των Ελλήνων» (1776-1866)

Διάρκεια: 25 Μαΐου – 12 Δεκεμβρίου