Τύραννος ή θύμα φαύλης προπαγάνδας; Με έκθεση για τον Νέρωνα ανοίγει το Βρετανικό Μουσείο

Πώς είπατε; Δεν ήταν ο δολοφόνος, που σκότωνε στις γυναίκες του, τη μία μετά την άλλη;

Δεν ήταν ο παράφρων που έκαψε τη Ρώμη και απολάμβανε από μακριά τις φλόγες, άδοντας με την λύρα του; Ή μήπως δεν ήταν ο υπεύθυνος για την πρώτη, μεγάλη καταδίωξη των Χριστιανών στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία;

Οι σύγχρονοι μελετητές και τώρα το Βρετανικό Μουσείο φαίνεται πως έχουν πλέον άλλη άποψη για ένα από πιο μισητά πρόσωπα της Ιστορίας: Τον Νέρωνα βεβαίως, καθώς η επανεξέταση των αρχαίων πηγών μπορεί να μην τον απαλλάσσει ως αθώο του αίματος, καταλήγει όμως στο συμπέρασμα ότι πολλές από τις κατηγορίες εναντίον του είναι υπερβολικές και το κυριότερο αμφισβητούμενες.

Με βάση αυτές τις τελευταίες έρευνες έχει συγκροτηθεί η μεγάλη έκθεση του Βρετανικού Μουσείου, η πρώτη μετά την πανδημία, που με τίτλο «Νέρων: Ο άνθρωπος πίσω από το μύθο» εγκαινιάζεται στις 27 Μαΐου. Να σημειωθεί μάλιστα, ότι το Βρετανικό Μουσείο είναι από τα βαρύτερα πληγέντα στην Ευρώπη από την αναστολή λειτουργίας που έχει επιβληθεί λόγω του κορονοϊού, με τεράστια απολεσθέντα έσοδα, που τώρα θα επιχειρήσει να καλύψει.

Μια τολμηρή έκθεση λοιπόν είναι ό,τι χρειάζεται. Και η συγκεκριμένη αμφισβητεί το παραδοσιακό «πορτρέτο» του Νέρωνα ως αδίστακτου τύραννου, ακόλαστου και εκκεντρικού ερμηνευτή, αποκαλύπτοντας μια διαφορετική πλευρά του: Αυτήν του ηγέτη που αγαπούσε ο λαός σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών στη ρωμαϊκή κοινωνία.

Μέσα από περίπου 200 έργα έτσι -μαρμάρινα πορτρέτα, ανάγλυφα, τοιχογραφίες, χρυσά νομίσματα, κοσμήματα και νεότερες απεικονίσεις- παρακολουθεί την άνοδο και την πτώση του νεαρού αυτοκράτορα, αφήνοντας τον επισκέπτη να αποφασίσει μόνος του: Ήταν ο Νέρων ένας νέος, άπειρος ηγέτης, που προσπαθούσε να κάνει το καλύτερο σε μια διχασμένη κοινωνία, ή μήπως ήταν πράγματι ο ανελέητος μητροκτόνος και μεγαλομανής τύραννος, όπως τον έχει παρουσιάσει η Ιστορία;

Ήταν οι ιστορικοί αμερόληπτοι;

Σύμφωνα με τα πραγματικά στοιχεία ο Νέρων ήταν ο 5ος αυτοκράτορας της Ρώμης και ο τελευταίος της πρώτης δυναστείας της Ρώμης, που ιδρύθηκε από τον Αύγουστο, υιοθετημένο γιο του Ιούλιου Καίσαρα. Ανέβηκε στην εξουσία το 54 μ.Χ. σε ηλικία μόλις 16 ετών και πέθανε στα 30 του.

Κυβέρνησε σε μια εποχή μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών ανακατατάξεων κατά τη διάρκεια των οποίων συνέβησαν πολύ σημαντικά γεγονότα, όπως η μεγάλη φωτιά της Ρώμης και η εξέγερση της Μπουντίκα στη Βρετανία. Υποτίθεται ότι σκότωσε τη μητέρα του και δύο από τις συζύγους του, ότι νοιαζόταν μόνο για την τέχνη του και ότι το ενδιαφέρον του να κυβερνήσει την αυτοκρατορία ήταν ελάχιστο.

Αλλά, όπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης του Βρετανικού Μουσείου Φραντσέσκα Μπολόνια «Τι γνωρίζουμε πραγματικά για τον Νέρωνα; Μπορούμε να διαχωρίσουμε τις σκανδαλώδεις ιστορίες, που έλεγαν αργότερα συγγραφείς από την πραγματικότητα;».

Και συνεχίζει: «Τα περισσότερα από αυτά που γνωρίζουμε, προέρχονται από τα σωζόμενα έργα τριών ιστορικών, του Τάκιτου, του Σουητώνιου και του Δίωνα του Κάσσιου. Τα κείμενά τους, γραμμένα δεκαετίες μετά τον θάνατο του Νέρωνα είναι αυτά, που έχουν διαμορφώσει την εικόνα μας για εκείνον. Ωστόσο οι τρεις τους, δεν είναι οι αμερόληπτοι αφηγητές, που παρουσιάζουν αντικειμενικά τα γεγονότα του παρελθόντος, αλλά αντίθετα είχαν στο νου τους μία πολύ σαφή ατζέντα. Γιατί την πτώση του Νέρωνα ακολούθησε περίοδος χάους και εμφυλίου πολέμου, που έληξε μόνο, όταν μια νέα δυναστεία, οι Φλάβιοι κατέλαβαν την εξουσία. Και οι συγγραφείς που έγραφαν υπό τους Φλάβους είχαν όλοι συμφέρον να νομιμοποιήσουν τη νέα άρχουσα οικογένεια, απεικονίζοντας την προηγούμενη -του Ιούλιου – Κλαύδιου- κατά τον χειρότερο τρόπο μετατρέποντας την Ιστορία σε προπαγάνδα. Αυτές οι αναφορές έγιναν στη συνέχεια οι «ιστορικές» πηγές, που χρησιμοποιήθηκαν από μετέπειτα ιστορικούς, διαιωνίζοντας μία τεχνητή εικόνα του Νέρωνα, η οποία έχει επιβιώσει ως σήμερα».

Μητροκτόνος;

Προσεγγίζοντας, λοιπόν, την ιστορία με απόσταση δύο χιλιετιών, η έκθεση αρχίζει από την γέννηση και τα παιδικά χρόνια του Νέρωνα. Πατέρας του ήταν ο Γναίος Δομίτιος Αηνόβαρβος και μητέρα του η Ιουλία Αγριππίνα δισεγγονή του Οκταβιανού Αυγούστου.

Ο ίδιος λοιπόν γεννήθηκε ως Λεύκιος Δομίτιος Αηνόβαρβος στις 15 Δεκεμβρίου του έτους 57. Ήταν μόλις δύο ετών όμως, όταν η μητέρα του εξορίστηκε και τριών όταν πέθανε ο πατέρας του. Η περιουσία του τότε δημεύθηκε και τον έστηκαν να ζήσει με τη θεία του.

Το 49 μ.Χ., όμως, όταν ο Κλαύδιος έγινε αυτοκράτορας επέστρεψε την περιουσία του αγοριού και όχι μόνο αυτό, αλλά παντρεύτηκε την μητέρα του και υιοθέτησε τον ίδιο. Σ’ αυτό το σημείο άλλαξε και το όνομά του σε Νέρων Κλαύδιος Καίσαρ Δρούσος Γερμανικός, κάτι που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή από υιοθετημένα άτομα.

Ο Κλαύδιος πέθανε το 54 μ.Χ. -φήμες θέλουν να τον είχε δηλητηριάσει η Αγριππίνα- κι ο Νέρων, χάρις στις δολοπλοκίες της μητέρας του έγινε ο νεαρότερος ως τότε αυτοκράτορας της Ρώμης, μη έχοντας κλείσει ακόμη τα 17 του χρόνια. Καθώς υποστηρίχθηκε όμως, τόσο από τον στρατό όσο και από τη γερουσία, η άνοδος του στην εξουσία ήταν ομαλή.

Οι Ρωμαίοι ιστορικοί Τάκιτος, Σουητώνιος και Δίων Κάσσιος ισχυρίζονται, ότι ο Νέρωνας, αποφάσισε να τη σκοτώσει τη μητέρα του, επειδή είχε βαρεθεί από τις παρεμβάσεις της στη διακυβέρνηση της χώρας. Κυρίως μάλιστα γιατί η Αγριππίνα άρχισε να προωθεί στην εξουσία τον γιο του Κλαύδιου, Βρετανικό.

Όπως λέει ωστόσο η Φραντσέσκα Μπολόνια «Δεδομένης της έλλειψης αυτοπτών μαρτύρων, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε εάν ή πώς συνέβη αυτό. Παρ’ όλα αυτά οι ιστορικοί έσπευσαν κατασκευάσουν δραματικές ιστορίες για τη δολοφονία της, βέβαιοι ότι την είχε διατάξει ο Νέρωνας. Είναι απολύτως δυνατό όμως, αυτό που ισχυρίσθηκε ο ίδιος ο Νέρων, ότι δηλαδή η Αγριππίνα επέλεξε ή πιθανότατα αναγκάστηκε να αυτοκτονήσει μετά την ανακάλυψη της συνωμοσίας της εναντίον του γιου της.

Σκότωσε τις γυναίκες του;

Από τα 15 του χρόνια ο Νέρωνας ήταν παντρεμένος. Η Οκταβία ήταν ένα-δυο χρόνια μικρότερη και ο γάμος φυσικά είχε αποφασισθεί από τους γονείς τους για περαιτέρω αξίωση του Νέρωνα στο θρόνο. (Η Οκταβία ήταν κόρη του Κλαύδιου από προηγούμενο γάμο).

Ο γάμος τους όμως δεν ήταν ευτυχισμένος, άλλωστε ο Νέρωνας, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς είχε διάφορες ερωμένες, ώσπου μία από αυτές η Ποππαία Σαβίνα τον έπεισε να χωρίσει τη γυναίκα του και να παντρευτούν. Και έτσι έγινε.

Όσο για την Οκταβία βρέθηκε αρχικά στην εξορία και στη συνέχεια εκτελέστηκε με κατηγορίες για μοιχεία. Κάτι, που προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στο κοινό, που την συμπαθούσε. Το γεγονός ότι δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει ενώ η Ποππαία ήταν ήδη έγκυος πιθανότατα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μοίρα της Οκταβίας.

Και ο θάνατος της Ποππαίας;

Σύμφωνα με την επιμελήτρια του Βρετανικού Μουσείου «Οι τρείς αρχαίοι συγγραφείς περιγράφουν τον Νέρωνα ως έναν άνθρωπο τυφλωμένο από το πάθος για τη σύζυγό του Ποππαία, ωστόσο τον κατηγορούν ότι τη σκότωσε και μάλιστα κλωτσώντας την με οργή ενώ ήταν έγκυος.

Είναι ενδιαφέρον όμως, ότι οι έγκυες γυναίκες που οδηγούνται στο θάνατο από εξοργισμένους συζύγους, που τις κλωστούν, είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στην αρχαία βιβλιογραφία, που χρησιμοποιείται για να διερευνήσει τις (αυτο) καταστροφικές τάσεις των αυτοκρατόρων».

Και η ίδια θυμίζει τον Ηρόδοτο που έγραψε, ότι ο πέρσης βασιλιάς Καμβύσης κλωτσούσε την έγκυο σύζυγό του στο στομάχι, προκαλώντας το θάνατό της, ενώ ένα παρόμοιο επεισόδιο αναφέρεται για τον Περίανδρο, τύραννο της Κορίνθου. «Ο Νέρωνας είναι ένας από τους πολλούς φερόμενους «τρελούς» τυράννους, για τους οποίους χρησιμοποιήθηκε αυτή η λογοτεχνική σύμβαση.

Η Ποππαία πέθανε πιθανώς από επιπλοκές που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη της και όχι στα χέρια του Νέρωνα. Άλλωστε η κηδεία της ήταν ιδιαίτερα πλούσια ενώ η ίδια θεοποιήθηκε», προσθέτει.

Οι μεγάλες νίκες

Νέος ακόμη στην εξουσία, 23 ετών, ο Νέρων χρειάσθηκε να αντιμετωπίσει μια μεγάλη εξέγερση στην πρόσφατα κατακτημένη επαρχία της Βρετανίας, όπου η βασίλισσα Μπουντίκα (ή Βοαδίκεια), επικεφαλής του κελτικού φύλου των Ικενίων προκαλούσε μεγάλες καταστροφές σε σημαντικούς ρωμαϊκούς οικισμούς.

Μεταξύ άλλων, οι εξεγερμένοι είχαν καταστρέψει το σημερινό Κόλτσεστερ (Καμουλόντουνουμ ), το Λονδίνο (Λονδίνιουμ) και το Βερουλάμιουμ κοντά στο σημερινό Σεντ Άλμπανς. Η απληστία των Ρωμαίων που εκμεταλλεύτηκαν τα νέα κατακτηθέντα εδάφη, η ανάκληση δανείων που είχαν δοθεί σε τοπικούς ηγέτες, η συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουαλία και, πάνω απ΄ όλα, η βία κατά της οικογένειας του Πρασούταγου, που ήταν ο βασιλιάς και σύζυγος της Μπουντίκα ήταν οι αιτίες.

Η εξέγερση βέβαια καταπνίγηκε στο αίμα, όπως γινόταν σ΄ αυτές τις περιπτώσεις, αν και στη συνέχεια ο Νέρωνας διόρισε έναν κάπως συμβιβαστικό κυβερνήτη της Βρετανίας. Μερικά χρόνια αργότερα ο Νέρωνας θα έδινε οριστική λύση και στον πόλεμο με την Παρθία, μια αυτοκρατορία με σημαντική πολιτική και πολιτιστική δύναμη, μακροχρόνιο εχθρό της Ρώμης.

Κι αυτό γιατί και οι δύο διεκδικούσαν τον έλεγχο της παρακείμενης Αρμενίας. Ο Παρθικός Πόλεμος ξεκίνησε το 58 μ.Χ. και μετά από αρχικές νίκες αλλά στη συνέχεια αποτυχίες, έληξε το 63 μ.Χ. όταν επιτεύχθηκε μια διπλωματική λύση μεταξύ του Νέρωνα και του βασιλιά Βολογάση. Σύμφωνα μ΄αυτήν ο Τιριδάτης Α΄ αδελφός βασιλιά, θα κυβερνούσε την Αρμενία, αλλά μόνον αφού είχε ταξιδέψει ως τη Ρώμη για να στεφθεί από τον Νέρωνα. Και έτσι έγινε.

Η πυρκαγιά της Ρώμης

Την επόμενη χρονιά όμως, συγκεκριμένα στις 19 Ιουλίου 64 μ.Χ., μια πυρκαγιά άρχισε κοντά στο Circus Maximus. Οι φλόγες σύντομα κάλυψαν ολόκληρη την πόλη της Ρώμης και η φωτιά μαινόταν για εννέα ημέρες. Μόνο τέσσερις από τις 14 περιοχές της πρωτεύουσας σώθηκαν, ενώ τρεις καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Ήταν η Μεγάλη Πυρκαγιά της Ρώμης, όπως πέρασε στην Ιστορία και η αφορμή για τις κατηγορίες εναντίον του Νέρωνα. «Αργότερα κάποιοι ιστορικοί τον έβαλε φωτιά στην πρωτεύουσα για να καθαρίσει τη γη, προκειμένου να κατασκευάσει ένα τεράστιου νέο παλάτι.

Και σύμφωνα με τον Σουητώνιο και τοβ Δίωνα Κάσσιο, ο Νέρωνας έβλεπε τη θέα της καιόμενης πόλης από την αυτοκρατορική κατοικία του παίζοντας τη λύρα και τραγουδώντας για την πτώση της Τροίας. Αυτή η ιστορία, ωστόσο, είναι φανταστική», καταλήγει η Φραντσέσκα Μπολόνια. Μαζί της συμφωνεί και ο Κρίστιαν Βίτσελ του Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, που υποστηρίζει, ότι «ο Νέρωνας δεν είχε σχέση με αυτή την πυρκαγιά. Εκείνη την εποχή υπήρξαν πολλές πυρκαγιές στην πόλη και η φωτιά εξαπλωνόταν γρήγορα.

Επιπλέον ο Νέρων δεν βρισκόταν εκείνο το διάστημα στη Ρώμη ενώ έχασε και μια πολύ αγαπημένη του συλλογή τέχνης στη συγκεκριμένη φωτιά». Η πτώση για τον ίδιο θα ερχόταν το 68 μ.Χ., όταν επαναστατικά στρατεύματα με αρχηγό τον Γάλβα, διοικητή της Ισπανίας βάδισαν κατά της Ρώμης και καθώς μαζί τους συντάχθηκαν και οι σωματοφύλακες του αυτοκράτορα, ο Νέρωνας έχασε την υποστήριξη του λαού λόγω έλλειψης σιτηρών, που προκλήθηκε από έναν επαναστατικό διοικητή που έκοψε την κρίσιμη προμήθεια τροφίμων από την Αίγυπτο.

Εγκαταλειμμένος από τον λαό και κηρυγμένος εχθρός του κράτους από τη σύγκλητο, ο Νέρωνας προσπάθησε να φύγει από τη Ρώμη και τελικά αυτοκτόνησε. Του επιφυλάχθηκε μία πλούσια κηδεία και για μεγάλο χρονικό διάστημα οι άνθρωποι διακοσμούσαν τον τάφο του με λουλούδια, καθώς μάλιστα μερικοί πίστευαν ακόμη και ότι ήταν ακόμα ζωντανός. Παρ’ όλα αυτά οι αρχές καταδίκασαν τη μνήμη του (μια πρακτική που ονομάζεται damnatio memoriae) και οι εικόνες του αυτοκράτορα καταστράφηκαν ή αφαιρέθηκαν.

Ένας τύραννος;

«Ο Νέρωνας ήταν ένας νεαρός ηγέτης που προσπαθούσε να διαπραγματευτεί τη θέση του σε ένα σχετικά νέο και ασταθές πολιτικό σύστημα, εκεί όπου τα μοναρχικά στοιχεία (ο αυτοκράτορας) και τα δημοκρατικά (η γερουσία) κάθονταν δίπλα-δίπλα. Η σύγκλητος, αυτό το παραδοσιακό συμβούλιο, στο οποίο ανήκαν μόνο τα μέλη της αριστοκρατίας είχε από καιρό παίξει σημαντικό ρόλο στην κυβέρνηση της Ρώμης, ωστόσο, με τον εμφύλιο πόλεμο και το τέλος της Δημοκρατίας, είχε αποδυναμωθεί σοβαρά. Ο Νέρωνας συγκρούστηκε λοιπόν με τη Γερουσία, όπως και άλλοι αυτοκράτορες, γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε ως τρελός τύραννος από αρχαίους ιστορικούς που ανήκαν σ’ αυτήν την ελίτ», λέει η Μπολόνια.

«Αλλά πρέπει να έχουμε κατά νου, ότι απέχουν πολύ από το να είναι αμερόληπτοι», όπως επισημαίνει η ίδια, προτρέποντας να δει κανείς και την άλλη πλευρά: «Όταν εξετάζουμε τις κατώτερες τάξεις, προκύπτει μια πολύ διαφορετική εικόνα. Ένας αριθμός γκράφιτι, που βρέθηκε στη Ρώμη χαιρετίζει τον Νέρωνα ενώ το όνομά του είναι αυτό που συναντάται πιο συχνά που βρίσκεται στα τείχη της πόλης, περισσότερο μάλιστα από οποιονδήποτε άλλο αυτοκράτορα, που τον ακολούθησαν».

Γιατί από την άλλη μεριά τα έργα του Νέρωνα θεωρούνται σπουδαία: Έκτισε λαμπρά δημόσια λουτρά και, μέσω της κατασκευής μιας μεγάλης σκεπαστής αγοράς και της βελτίωσης των συνδέσεων μεταξύ της Ρώμης και του λιμανιού της, εξασφάλισε ότι ο λαός του θα είχε πρόσβαση σε τρόφιμα. Έφτιαξε νέους χώρους ψυχαγωγίας, όπως ένα τεράστιο ξύλινο αμφιθέατρο ενώ οι νέοι οικοδομικοί κανονισμοί που εισήγαγε μετά τη Μεγάλη Πυρκαγιά βελτίωσαν δραστικά τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της πόλης.

«Κακοί» αυτοκράτορες στη ρωμαϊκή ιστορία

«Βάσει των ιστορικών αρχαίων ιστορικών, θα δυσκολευόμασταν να αποφασίσουμε ποιος ήταν ο χειρότερος Ρωμαίος αυτοκράτορας», λέει η Μπολόνια. «Ήταν ο Καλιγούλας, ο οποίος φέρεται να ήθελε να κάνει το άλογό του πρόξενο και να θεωρεί τον εαυτό του θεό; Ή ο αυταρχικός Δομιτιανός, που φοβόταν συνωμοσίες εναντίον του και εκτέλεσε ή εξόρισε πολλούς κορυφαίους πολίτες της εποχής; Ίσως ο σκληρός Κόμμοδος, ο οποίος φαντάστηκε τον εαυτό του ως νέο Ηρακλή και πολεμούσε ως μονομάχος στην αρένα; Αλλά και ο Καρακάλλα είναι καλός υποψήφιος: δολοφόνησε τον αδερφό του για να μπορεί να κυβερνήσει μόνος του και εξάλειψε όλους τους αντιπάλους του.

Ακόμη και ο Αύγουστος, η επιτομή του καλού αυτοκράτορα, δεν είχε πεντακάθαρη φήμη. Η άνοδος του στην εξουσία ήταν αιματηρή, όπως μαρτυρείται από τον κατάλογο των προγραφών που υπέγραψε με τον Μάρκο Αντόνιο και τον Λέπιδο με τους οποίους κυβερνούσε τότε τη Ρώμη…

Εν τέλει ο Νέρωνας μπορεί να ήταν μόνο ένας από τους πολλούς «κακούς» αυτοκράτορες που περιγράφονταν ως τυραννικοί, αδίστακτοι και φιλοδοξούσαν να θεωρηθούν θεοί…». Κατόπιν όλων αυτών η ίδια προσκαλεί το κοινό να αποφασίσει αν ο Νέρωνας ήταν τύραννος ή θύμα μιας φαύλης προπαγάνδας. Πέρα από μία έκθεση ωστόσο απαιτούνται προφανώς περισσότερα στοιχεία και μεγαλύτερος χρόνος, ώσπου η Ιστορία να καταλήξει εκ νέου.

Διαβάστε ακόμη:

Κλοπές, λεηλασίες, βανδαλισμοί και αμαρτίες προγόνων

Διεθνής υποστήριξη για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Απάντηση στον Μπόρις Τζόνσον

Τουρίστες στον τόπο μας: Ραμνούντας, εδώ που κατοικούσε η Νέμεση

Ακολουθήστε το mononews.gr στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση