Η νύχτα των ηρώων: Ογδόντα χρόνια από το κατέβασμα της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη

Στις 27 Απριλίου του 1941, μια μέρα μουντή και συννεφιασμένη οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα. Ο κόσμος είχε κλειστεί στα σπίτια του κι η πόλη είχε ερημώσει.

«Κλειδωμένοι στα σπίτια, πίσω από τα παράθυρα ακούσαμε την μπότα των Γερμανών να χτυπά στον δρόμο. Αυτή ήταν η πρώτη ανάμνηση της Κατοχής», θα θυμόταν πολύ αργότερα ο αείμνηστος Λεωνίδας Κύρκος. Γύρω στις 8 το πρωί μια στρατιωτική μοτοσικλέτα, που στο πίσω κάθισμα είχε διπλωμένη την κόκκινη σημαία με την μαύρη σβάστικα περνούσε από το Σύνταγμα. Αυτή ή άλλη σημαία, αλλά πάντα μια σβάστικα θα αναρτιόταν στις 3 το μεσημέρι στην Ακρόπολη, σημάδι ότι η πόλη βρισκόταν στα χέρια του εχθρού. Οι θλιβερές μέρες άρχιζαν αλλά τότε, ήταν μόλις η αρχή. Μια αρχή που έμελλε ωστόσο να μείνει στην ιστορία και για την πρώτη πράξη αντίστασης στη γερμανική κατοχή από δύο 19χρονους φίλους, που θα αποφάσιζαν να μηνύσουν στους Γερμανούς, ότι τίποτε ακόμη δεν είχε τελειώσει.

Ογδόντα χρόνια έχουν περάσει από την νύχτα της 30ής προς την 31ή Μαΐου, όταν ο Λάκης Σάντας και ο Μανώλης Γλέζος θα εκτελούσαν το παράτολμο και ηρωικό τους σχέδιο να κατεβάσουν τη γερμανική σημαία, σύμβολο της ναζιστικής κατάκτησης, από την Ακρόπολη.

Οι Αθηναίοι θα έβλεπαν το πρωί της επομένης τον ιστό της σημαίας κενό κι από στόμα σε στόμα η είδηση θα έφθανε παντού, γεμίζοντας με ενθουσιασμό και υπερηφάνεια όλους τους Έλληνες. Το ίδιο συναίσθημα υπερηφάνειας, που προκαλεί και σήμερα η πινακίδα της «Ενωμένης Εθνικής Αντίστασης 1941-1944», που έχει τοποθετηθεί στο χώρο της σημαίας, στο φυλάκιο Μπελβεντέρε της Ακρόπολης για να τιμά τους δύο πατριώτες και να υπενθυμίζει την γενναία τους πράξη.

Από πού και πώς όμως είχαν ανεβεί ο Γλέζος και ο Σάντας στον ιερό βράχο; Την απάντηση είχαν δώσει οι ίδιοι πριν από χρόνια, υποδεικνύοντας το άνοιγμα – σπηλιά στην βόρεια κλιτύ της Ακρόπολης. Εκεί όπου, μία ακόμη πινακίδα θα τοποθετηθεί σε λίγες μέρες από το υπουργείο Πολιτισμού ως φόρος τιμής στους δύο σπουδαίους άνδρες. Γνωρίζοντας άλλωστε σήμερα, όχι μόνον από τη δική τους μαρτυρία αλλά και από τις αρχαιολογικές μελέτες την επικινδυνότητα του βράχου γίνεται αντιληπτή η δυσκολία του εγχειρήματος, χωρίς κανένα εφόδιο, παρά μόνον τη θέληση και τη νεανική τόλμη.

Η αθέατη δίοδος

«Πρόκειται για μία άνοδο κρυμμένη στο εσωτερικό του βράχου», έλεγε πριν από τρεις μέρες σε ομιλία του ο καθηγητής κ. Μανόλης Κορρές, πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, αναφερόμενος σ΄αυτήν την κάθετη δίοδο, που βρίσκεται ακριβώς κάτω από το δυτικό τείχους (αυτό που είναι κτισμένο με επιστήλια και τρίγλυφα του κατεστραμμένου ναού της Αθηνάς Πολιάδος). Στην ουσία πρόκειται για μια ρωγμή, ένα χάσμα ύψους 40 μέτρων. Με εκκίνηση από την κορυφή του βράχου και κατάληξη σε ένα τυφλό σημείο, ένα φρέαρ όπου υπήρχε νερό.

Την φυσική αυτή σχισμή είχαν εκμεταλλευθεί οι άνθρωποι της Μυκηναϊκής εποχής και είχαν κατασκευάσει _ εσωτερικά πάντα_ μία σκάλα, μέσω της οποίας κατέβαιναν στον πάτο του βράχου, απ΄ όπου ανέβαζαν νερό. Η κλίμακα αποτελούνταν από οκτώ επιμέρους τμήματα, από τα οποία τα δύο ανώτερα είχαν ξύλινα σκαλοπάτια ενώ τα υπόλοιπα είχαν κατασκευαστεί από λίθινες πλάκες. Το τελευταίο από αυτά κατέληγε σε ένα λαξευμένο όρυγμα με βάθος 8 μέτρα και διάμετρο 2 μέτρα στο άνω μέρος και 4 στον πυθμένα. Η άντληση του νερού γινόταν φυσικά με χρήση δοχείων. Πρόκειται για την λεγόμενη σήμερα Μυκηναϊκή κρήνη, καθώς από την ανασκαφή που έχει γίνει, προέκυψε ότι η κατασκευή της τοποθετείται χρονολογικά στα τέλη του 13ου π.Χ. αιώνα.

Ο κίνδυνος όμως ήταν μεγάλος, γι’ αυτό, όπως εξήγησε ο κ. Κορρές αυτό το φρέαρ δεν χρησιμοποιήθηκε για περισσότερα από πενήντα ή εκατό χρόνια, καθώς στη συνέχεια αναζητήθηκαν ευκολότερες λύσεις. Παρουσιάζοντας άλλωστε επακριβώς το σχέδιο αυτής της κλίμακας γίνεται πράγματι φανερή η μεγάλη επικινδυνότητά της, όπως κατέβαινε μέσα στον βράχο. Όλος ο βράχος εξάλλου, κομμένος με διαμπερείς ρωγμές σ’ αυτήν την περιοχή είναι επίφοβος. «Είναι και ο λόγος για τον οποίο τον 1936 -40 ο Μπαλάνος -αναστηλωτής της Ακρόπολης- έκτισε συμπαγείς λίθινες κατασκευές για να αποτρέψει τα χειρότερα», όπως είπε ο Μανώλης Κορρές.

Τα μυστικά περάσματα

Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο ωστόσο, που μας φέρνει και κοντά στην ιστορία των δύο αγωνιστών, του Μανώλη Γλέζου και του Λάκη Σάντα βρίσκεται στην ύπαρξη δύο ανοιγμάτων αυτής της διόδου -εξόδους για την ακρίβεια- ένα στα ανατολικά και ένα στα δυτικά της. «Έτσι από τα δύο αυτά ανοίγματα μπορεί κάποιος να εισέλθει σ΄ αυτήν την δίοδο από ενδιάμεσο ύψος. Όχι δηλαδή από ψηλά από την Ακρόπολη, ούτε από το βάθος του ορύγματος, που ούτως ή άλλως είναι τελείως τυφλό, αλλά από ενδιάμεσα», εξηγεί ο κ. Κορρές.

Θυμίζοντας επίσης, ότι αυτήν τη διαδρομή ακολουθούσαν στην Κλασική εποχή και οι Αρρηφόροι, τα νεαρά κορίτσια της Αθήνας κατά την εορτή των Αρρηφορίων: Κατέβαιναν από τον βράχο μέσω αυτής της αθέατης κλίμακας, αλλά μόνον ως ένα σημείο, ως μία έξοδο δηλαδή. Από εκεί έβγαιναν και συνέχιζαν ως το ιερό της Αφροδίτης και του Έρωτα, που ήταν ιδρυμένο σ΄αυτήν την πλευρά της Ακρόπολης, εκατό μέτρα ανατολικά και ύστερα, ακολουθώντας πάντα την προδιαγεγραμμένη τελετουργία, επέστρεφαν από το ίδιο σημείο και ανέβαιναν στην κορυφή.

«Αυτή η δίοδος χρησιμοποιήθηκε για τελευταία φορά από τους δύο ήρωες τον Σάντα και τον Γλέζο, όταν το 1941 κατέβασαν τη σημαία των Γερμανών από το Μπελβεντέρε. Μάλιστα επιστρέφοντας πέταξαν τη σημαία στο βάθος και έτσι δεν υπήρχαν τεκμήρια της πράξης τους», επισήμανε εν τέλει ο κ. Κορρές.

Επιχείρηση σημαία

Φοιτητές τότε, ο Γλέζος στην Ανωτάτη Εμπορική και ο Σάντας στη Νομική ήξεραν λίγα πράγματα για τον ιερό βράχο, έμαθαν όμως πολύ περισσότερα όταν κατέφυγαν στην βιβλιοθήκη για πληροφορίες. Κι αυτή η σχισμή στην πλαγιά του, που μάλιστα είχε χρησιμοποιηθεί από τους αρχαίους, γιατί να μην λειτουργούσε ακόμη… Άλλωστε ήταν ο μόνος τρόπος εισόδου, όπως αμέσως διαπίστωσαν, χωρίς να τους αντιληφθούν οι Γερμανοί.

Γύρω στις 9:30 το βράδυ κι έχοντας μαζί τους μόνον ένα φανάρι κι ένα μαχαιράκι μπήκαν στον περίβολο της Ακρόπολης κι ανέβηκαν ως τις σπηλιές της.

«Είχε ένα τέταρτο της σελήνης και επικρατούσε ησυχία εκεί όπου ήμασταν. Στο βάθος ακούγαμε χάχανα, καθώς οι στρατιώτες γιόρταζαν για τη νίκη της Κρήτης», αφηγούνταν αργότερα ο Σάντας. Προχώρησαν ως την δίοδο και αναρριχήθηκαν προς την κορυφή, έχοντας ως βοηθητικό μέσον τις σκαλωσιές, που ήταν τοποθετημένες εκεί, πριν από τον πόλεμο για ανασκαφές. Κατάλοιπά τους μάλιστα βρέθηκαν το 1982, όταν με παρότρυνση της ενθουσιώδους Μελίνας επισκέφθηκαν και οι δύο το χώρο.

Ψηλά στον βράχο φρουρά δεν υπήρχε, δυσκολεύθηκαν όμως να τραβήξουν τη σημαία, γιατί ήταν τεράστια, 4Χ2 μέτρα, ενώ επιπλέον μπλέχτηκε στο συρματόσκοινο. Τελικά τα κατάφεραν. «Κόψαμε από ένα κομμάτι ο καθένας μας και το υπόλοιπο το ρίξαμε στο σπήλαιο της Αγραύλου όπως ήταν ως τότε γνωστό. Σήμερα οι αρχαιολόγοι το χαρακτηρίζουν ως Μυκηναϊκή Κρήνη», είχε πει ο Μανώλης Γλέζος (μπερδεύοντας πάντως τη συγκεκριμένη σπηλιά).

«Κάτω μας το βάραθρο άνοιγε το μαύρο του στόμα να μας καταπιεί στο πρώτο ξεγλίστρημα. Σαράντα μέτρα κάτω κατέβαινε η σπηλιά και κατόπιν ανοιγότανε το χείλος ενός ξεροπήγαδου, άλλα καμιά δεκαριά μέτρα», έλεγε και ο Λάκης Σάντας ενθυμούμενος εκείνη τη νύχτα.

Ο επίλογος

«Κατά την νύκτα της 30ής προς 31ην Μαΐου υπεξηρέθη η επί της Ακροπόλεως κυματίζουσα γερμανική πολεμική σημαία παρ΄ αγνώστων δραστών. Διενεργούνται αυστηραί ανακρίσεις. Οι ένοχοι και συνεργοί αυτών θα τιμωρηθούν διά της ποινής του θανάτου» έλεγε, μεταξύ άλλων, η οργισμένη ανακοίνωση του Γερμανού φρουράρχου, που δημοσιεύθηκε στις επιταγμένες εφημερίδες.

Όμως τα ονόματα των ηρώων θα χρειαζόταν να περάσουν χρόνια, ως το 1945 συγκεκριμένα, όταν με ταυτόχρονες δηλώσεις τους ο Σάντας και ο Γλέζος, στις 5 Μαρτίου εκείνης της χρονιάς, θα μιλούσαν για το γεγονός.

Αρκετά χρόνια αργότερα επίσης, η ανασκαφή που άρχισε με εντολή της Μελίνας, προκειμένου να εντοπισθεί εκείνη η μάλλινη γερμανική σημαία δεν ολοκληρώθηκε, λόγω της μεγάλης επικινδυνότητας της διόδου. Υπάρχει άραγε ακόμη; Άγνωστο. Ο ίδιος ο Γλέζος πάντως θεωρούσε ότι είναι αδύνατον να την είχαν αφήσει εκεί οι Γερμανοί, για να μην υπάρχει τεκμήριο της ήττας τους.

Όσο για εκείνον:

«Όταν γυρίσαμε σπίτια μας ήταν περασμένα μεσάνυχτα. Η μάνα μου με περίμενε καθισμένη στα σκαλοπάτια. Είχε αγωνία και μόλις με είδε, με βούτηξε και ρώτησε επιτακτικά που ήμουν. Τότε άνοιξα το σακάκι μου και της έδειξα ένα κομμάτι από την ναζιστική σημαία που είχαμε κόψει»…