ΠΥΡΚΑΛ Υμηττού: Από τα φυσίγγια του καλυκοποιείου στην αστική ανάπλαση

Τεράστιες χέρσες εκτάσεις, τι πιο ιδανικός τόπος για στηθεί ένα εργοστάσιο καλυκοποιΐας, που να είναι σχετικά κοντά στην πόλη, αλλά ταυτόχρονα σε απόσταση ασφαλείας για τους κατοίκους της.

Όλα αυτά όμως στο μακρινό το 1891, όταν άρχισε να λειτουργεί στον Υμηττό το Καλυκοποιείο των Αδελφών Μαλτσινιώτη. Όταν η Αθήνα ήταν τόσο μικρή -και η χώρα αρκετά νέα ακόμη- που δύσκολα μπορούσε να φανταστεί κανείς τις προοπτικές εξάπλωσής της πάνω στο βουνό.

Κι όμως το εργοστάσιο της ΠΥΡΚΑΛ, όπως μετονομάστηκε αργότερα, βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια σε μια καθαρά αστική περιοχή, που μάλλον δεν προσφέρεται για τέτοιου είδους βιομηχανικές δραστηριότητες. Καταλαμβάνοντας 170 στρέμματα περίπου, με κτηριακές εγκαταστάσεις άλλοτε με κάποιο ενδιαφέρον αρχιτεκτονικά και άλλοτε όχι -αφού έχουν προκύψει από πολλές επεκτάσεις- ο χώρος φαίνεται ότι τώρα αλλάζει οριστικά χρήση.

Η μεταφορά εννέα υπουργείων στην περιοχή, όπως ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός πριν από λίγες μέρες, αναμένεται να μεταμορφώσει όλο το δήμο και να ξαναγράψει την ιστορία του. Γιατί η απόδοση, βάσει αυτού του σχεδίου, 80 στρεμμάτων σε πάρκα και 40 σε κοινόχρηστους χώρους μπορεί όντως να κάνει μια θεαματική αλλαγή.

Στο μεταξύ όμως και ως σήμερα η ιστορία αυτής της βιομηχανίας ήταν συνυφασμένη σε μεγάλο βαθμό με τις εξελίξεις στην ιστορία της χώρας. Στα τέλη του 19ου αιώνα υπήρχαν δύο καλυκοποιεία στην Αττική, αυτό των Αδελφών Μαλτσινιώτη στον Υμηττό -καταγράφεται μάλιστα ως η πρώτη ανθρώπινη παρέμβαση στην περιοχή- και η Eταιρεία Eλληνικού Πυριτιδοποιείου Xημικών και Bιομηχανικών Προϊόντων -το γνωστό Μπαρουτάδικο- που είχε ιδρυθεί το 1874 στο Αιγάλεω από τον αξιωματικό του Πυροβολικού, Κ. Μωραϊτίνη.

Όπως ήταν επόμενο, μεταξύ τους είχε αναπτυχθεί μεγάλος ανταγωνισμός, αναφορικά με τις παραγγελίες που λάμβαναν από το κράτος, σύντομα όμως αυτό έληξε, με την συγχώνευσή τους. Το 1908 δημιουργήθηκε έτσι Εταιρία (Ελληνικού) Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου, με τα αρχικά ΕΕΠΚ ή ΕΠΚ ενώ αργότερα επήλθε η μετονομασία ΠΥΡ.ΚΑΛ.

Οι πόλεμοι

Πυρομαχικά παρήγαγε φυσικά η εταιρεία -η πρώτη πολεμική βιομηχανία της χώρας- δηλαδή φυσίγγια και εκρηκτικά, πυρίτιδα κυνηγιού, πυρίτιδα για φουρνέλα, δυναμίτιδα, σκάγια, με βασικό προμηθευτή τον ελληνικό στρατό, αλλά και με εξαγωγές σε Ευρώπη και Τουρκία.

Χρήσιμα όλα αυτά κατά τη διάρκεια των πολέμων του 1912-1913 και στη συνέχεια του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρ’ όλα αυτά, όμως, ατυχείς οικονομικοί χειρισμοί, αλλά και το κραχ του 1929 συνετέλεσαν έτσι, ώστε η εταιρεία να βρεθεί σε οικονομικό αδιέξοδο και να περάσει στην Eθνική Tράπεζα, που είχε γίνει ο κυριότερος μέτοχός της.

Στο μεταξύ, όμως, μια μεγάλη αλλαγή είχε γίνει στην περιοχή του Υμηττού, αφού μετά την Μικρασιατική καταστροφή αποφασίστηκε να χωροθετηθεί δίπλα στην έκταση του εργοστασίου ένας από τους προσφυγικούς οικισμούς. που δημιουργήθηκαν στην Αττική.

Ο Μποδοσάκης

Επόμενος ιδιοκτήτης, επί του οποίου η εταιρεία έγινε πραγματικά μεγάλη, ήταν ο Πρόδρομος Μποδοσάκης, που την ανέλαβε το 1934 από την Τράπεζα, με μία πρωτοφανή συμφωνία: Την εξαγορά των μετοχών της με την αξία τους σε ενέχυρο.

«Αν πετύχω, η Τράπεζα θα πάρει τα τριπλάσια. Αν αποτύχω, εγώ είμαι ο χαμένος και όχι η Τράπεζα» , όπως είχε πει ο ίδιος. Και πέτυχε, όπως είναι γνωστό, με την ΠΥΡΚΑΛ να γίνεται μέρος της βιομηχανικής του εμβέλειας που περιελάμβανε δραστηριότητες εξορύξεων, κλωστοϋφαντουργίας, χημικών και λιπασμάτων, υαλουργίας, μηχανουργίας και κατασκευών.

Ο ίδιος επέκτεινε τότε τις εγκαταστάσεις, τόσο στον Υμηττό, όπου μέχρι τότε το καλυκοποιείο καταλάμβανε έκταση 140 στρεμμάτων, αλλά και στο Αιγάλεω, ενώ παράλληλα έφερε σύγχρονα μηχανήματα από το εξωτερικό. Προς το εξωτερικό, άλλωστε, γίνονταν και μεγάλες εξαγωγές πυρομαχικών, μεταξύ άλλων προς την Ισπανία κατά τον εμφύλιο του 1936 -1939, όταν ελληνικό πολεμικό υλικό έφθανε στην Δημοκρατική Παράταξη, που μαχόταν εναντίον του Φράνκο.

Το σαμποτάζ

Περί τους 12.000 εργάτες απασχολούσε η ΠΥΡΚΑΛ πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με παραγωγή που ήταν ιδιαιτέρως ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα. Ο Μποδοσάκης είχε προβλέψει τα γεγονότα που έρχονταν και είχε κάνει μεγάλα αποθέματα για τον Ελληνικό Στρατό, ενώ, όταν η Γερμανία στράφηκε εναντίον της Ελλάδας, ο ίδιος είχε ζητήσει από την κυβέρνηση την μεταφορά του εξοπλισμού των εργοστασίων στη Μέση Ανατολή για να μην πέσει σε εχθρικά χέρια.

Δεν εισακούστηκε, έτσι οι Γερμανοί βρήκαν έτοιμες τις εγκαταστάσεις, τις οποίες και επίταξαν. Το εργοστάστιο στον Υμηττό δούλευε πια για τις κατοχικές δυνάμεις κάτω από Γερμανούς διοικητές. Στην Κατοχή, πάντως, οι Γερμανοί υπέστησαν σοβαρό σαμποτάζ και μάλιστα επί μακρόν, από Έλληνες εργάτες του καλυκοποιείου, οι οποίοι προκαλούσαν δολιοφθορά στους κινητήρες των πολεμικών αεροπλάνων.

Την εποχή εκείνη, οι Γερμανοί επισκεύαζαν στο Καλυκοποιείο Μαλτσινιώτη τα αεροπλάνα τους, αλλά οι Έλληνες, μέλη της Εθνικής Αντίστασης, είχαν βρει κάποιο τρόπο, ώστε, μετά την ολοκλήρωση της επισκευής, να ρίχνουν μέσα στη μηχανή ρινίσματα σιδήρου και μολυβιού. Το αεροπλάνο μπορούσε να απογειωθεί κανονικά, η βλάβη όμως φανερωνόταν μετά από ένα ημίωρο περίπου πτήσης, οπότε και επερχόταν η πτώση του.

Υπολογίζεται ότι περί τα 65 γερμανικά αεροπλάνα έπεσαν εξ αιτίας αυτού του σαμποτάζ, όταν όμως τυχαία ανακαλύφθηκε η αιτία, οι Γερμανοί συνέλαβαν και εκτέλεσαν στις 7 Φεβρουαριου του 1943 έξι εργάτες. Ένας ακόμη, παλικάρι μόλις 13 χρονών τότε, ο μετέπειτα λογοτέχνης και ηθοποιός Χρήστος Κατσιγιάννης γλίτωσε λόγω του νεαρού της ηλικίας του.

Η άνοδος, η πτώση και η αλλαγή

Αποχωρώντας από την Ελλάδα, ωστόσο, οι Γερμανοί πήραν μαζί τους τον εξοπλισμό και το ανατίναξαν, έτσι η Απελευθέρωση βρήκε τα εργοστάσια έρημα. Ο Μποδοσάκης, ωστόσο, έφτιαξε και πάλι την εταιρεία, που ξεκίνησε μεν δειλά, όμως, όταν στην δεκαετία του ’50 συνεργάστηκε με τους Αμερικανούς στο πλαίσιο του σχεδίου Marshall, έφθασε να στέλνει πυρομαχικά σε 17 χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ και στη Δυτική Γερμανία.

Η δεκαετία του ΄70, ωστόσο, ήταν δύσκολη, οι πωλήσεις έπεσαν, ενώ ο όμιλος Μποδοσάκη είχε επεκτείνει τις δραστηριότητές του και σε άλλα είδη, εγκαθιστώντας στο χώρο της ΠΥΡΚΑΛ το εργοστάσιο της Pepsi-Cola. Αλλά το μεγαλύτερο πλήγμα ήρθε με την δημιουργία της απολύτως ανταγωνιστικής Ελληνικής Βιομηχανίας Όπλων, με αποτέλεσμα το 1982 η ΠΥΡΚΑΛ να χρεοκοπήσει και να κρατικοποιηθεί.

Από την συγχώνευση των δύο προήλθε εν τέλει το 2004 η σημερινή εταιρεία Eλληνικά Aμυντικά Συστήματα (E.A.Σ.), που διοικείται από το υπουργείο Eθνικής Oικονομίας, με εποπτεύον υπουργείο το Eθνικής Άμυνας. Σήμερα, η προβλεπόμενη αστική ανάπλαση του πρώην καλυκοποιείου ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο για την περιοχή, με την απόδοση τεράστιας έκτασης πρασίνου στους κατοίκους της και ταυτόχρονα αναβαθμίζοντας πολλές δημόσιες υπηρεσίες που είναι διασπαρμένες σε όλη την Αθήνα.

Όπως ανέφερε ο πρωθυπουργός, η εξοικονόμηση από χρήματα των μισθωμάτων που πληρώνει το δημόσιο είναι της τάξης του 1 δισ. ευρώ σε βάθος 25ετίας. Η απομάκρυνση του εργοστασίου, άλλωστε, από τον αστικό ιστό έχει ζητηθεί ήδη από το γενικό πολεοδομικό σχέδιο του 1996.

Διαβάστε ακόμη:

Κυβερνητικό πάρκο ΠΥΡΚΑΛ: Πνεύμονας πρασίνου – Εξοικονόμηση 1 δισ. από τη μεταφορά εννέα υπουργείων

Μητσοτάκης: Σε κυβερνητικό πάρκο μετατρέπεται η έκταση του εργοστασίου της ΠΥΡΚΑΛ στο δήμο Δάφνης-Υμηττού

Στην ΠΥΡΚΑΛ σήμερα ο πρωθυπουργός – Σχέδιο μετεγκατάστασης εννέα υπουργείων στην έκταση 160.000 τμ

Ακολουθήστε το mononews.gr στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση