Δημήτρης Νόλλας, Δημοσθένης Παπαμάρκος: Τιμή από το ρωσικό κοινό

Οι Έλληνες θάλλουν στο εξωτερικό: Οι πεζογράφοι Δημοσθένης Παπαμάρκος και Δημήτρης Νόλλας διακρίνονται ακριβώς στην ίδια θέση στον διεθνή διαγωνισμό Η Πετρούπολη διαβάζει: επιλέγουμε τον καλύτερο ξένο συγγραφέα. 

Η Εξημέρωση. Νεκρογραφία (εκδ. Πατάκη, 2020) του Δημοσθένη Παπαμάρκου κατέλαβε την τρίτη θέση στον διεθνή διαγωνισμό. Στην ίδια κατηγορία και θέση διακρίθηκε και ο πολυβραβευμένος μάστορας του είδους Δημήτρης Νόλλας για το διήγημα Το πάθος του συγγραφέα (συμπεριλαμβάνεται στη συγκεντρωτική έκδοση διηγημάτων του Οι ιστορίες είναι πάντα ξένες, εκδόσεις Ίκαρος).

Το βιβλίο του Παπαμάρκου αποτέλεσε τη συμμετοχή των εκδόσεων Πατάκη στην κατηγορία καλύτερου ξένου συγγραφέα που δεν έχει μεταφρασθεί στα ρωσικά.

Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας ανακοινώθηκαν σε διαδικτυακή εκδήλωση. Ο ετήσιος διαγωνισμός Η Πετρούπολη διαβάζει: επιλέγουμε τον καλύτερο ξένο συγγραφέα διοργανώνεται από την περίφημη Βιβλιοθήκη Μαγιακόφσκι της Αγίας Πετρούπολης εδώ και εννιά χρόνια. Στη φετινή διοργάνωση συμμετείχαν πάνω από είκοσι πέντε χώρες.

Η Ελλάδα συμμετείχε πέρυσι για πρώτη φορά στον διαγωνισμό. Η θέση που κατέλαβαν ο Δημοσθένης Παπαμάρκος και ο Δημήτρης Νόλλας αποδεικνύει την αγάπη του ρωσικού αναγνωστικού κοινού για την ελληνική λογοτεχνία και τις εκλεκτές συγγένειες ανάμεσα στους δύο πολιτισμούς.

Επιπλέον, ο σπουδαίος ρώσος φιλόλογος Αλεξέι Γκρίσιν νίκησε στο διαγωνισμό λογοτεχνικής μετάφρασης με την καλύτερη ρωσική μετάφραση αποσπάσματος από την Εξημέρωση. Νεκρογραφία.

Το 2020, η Εξημέρωση ανέβηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη.

Η αφήγηση διαπερνά την καταστροφή της Μιλήτου, τη σιωπή των Συβαριτών, τη μνήμη, την Ιστορία και το πένθος. Μύθοι (η Ομηρική «Οδύσσεια», η «Αινειάδα» του Βιργιλίου, ο Αισχύλος, ο Ηρόδοτος, ο λόγος της νεκρής Σίβυλλας προς τον Όντιν) και ιστορικά γεγονότα (μαρτυρίες σύγχρονων προσφύγων) φωτίζουν διαφορετικές προσεγγίσεις του «πένθους» ως υλικό αισθητικής δημιουργίας.

Λειτουργεί αφηρημένα ως σύγχρονη παραβολή γύρω από τη δύναμη του λόγου να θωπεύει τα πνεύματα.

Ο όρος «εξημέρωση» αναφέρεται στην ανθρώπινη επέμβαση σε πληθυσμό ζώων ή φυτών με στόχο την ανάδειξη χαρακτηριστικών που θα τα καταστήσουν χρήσιμα για τον άνθρωπο. Μέσω του ελέγχου, αναδεικνύεται κυρίαρχος της φύσης. Η διαδικασία όμως παραμένει πάντοτε ατελής και πέρα από τις δυνατότητες του ανθρώπου να την πραγματώσει ολοκληρωτικά.

Υποδηλώνει επίσης τη διαδικασία κατά την οποία κάποιος οικειοποιείται την αφήγηση τραυματικής εμπειρίας άλλου ατόμου ή ομάδας και τη μεταποιεί σε νέα αφήγηση. Αυτή προσφέρει σε τρίτους την ψευδαίσθηση της συμμετοχής στην ίδια εμπειρία.

Κοινά σημεία

Ο Δημοσθένης Παπαμάρκος γεννήθηκε το 1983 στη Μαλεσίνα Λοκρίδος. Έγραψε τα πρώτα του μυθιστορήματα Η αδελφότητα του πυριτίου και Ο τέταρτος ιππότης ως μαθητής Γυμνασίου και Λυκείου. ΜεταΠοίηση (εκδ.Κέδρος, 2012) ονομάστηκε η πρώτη του συλλογή διηγημάτων.

Για τη συλλογή Γκιακ (πρώτη έκδοση το 2014 από τις εκδόσεις Αντίποδας, ενώ από το 2020 κυκλοφορεί από τον Πατάκη) απέσπασε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών – Ιδρύματος Πέτρου Χάρη και το Βραβείο Διηγήματος/Νουβέλας του περιοδικού Αναγνώστης. Κυκλοφορεί και στα ρωσικά από τις εκδόσεις O.G.I.

Δημιούργησε αίσθηση στο κοινό και στην κριτική. Ο συγγραφέας άντλησε έμπνευση και πραγματολογικό υλικό από το ταξίδι του στη Μικρά Ασία, στο πλαίσιο του διδακτορικού του στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (Αρχαία Ελληνική Ιστορία).

Πολεμιστές που γύρισαν από την Μικρασιατική εκστρατεία στην πατρική Λοκρίδα ή παρέμειναν για πάντα εγκλωβισμένοι εκεί. Εννιά ιστορίες βαμμένες με το αίμα του πολέμου, του παράφορου, απαγορευμένου έρωτα, της ανελέητης εκδίκησης, της δικαιοσύνης.

Εξαιρετικά ζωντανή αφήγηση στην προφορική γλώσσα του ρουμελιώτικου ιδιώματος. Αποτυπώνει αιχμηρά τη σύγκρουση του σύγχρονου ανθρώπου με τις δυνάμεις της ειμαρμένης.

Πέρα από την Εξημέρωση, ο Παπαμάρκος εμφανίστηκε στο θέατρο και με το έργο Στον Κόρακα που ανέβηκε στο πλαίσιο του Onassis Artistic Research Fellowship.

Ο Δημήτρης Νόλλας παράλληλα τιμήθηκε με το Βραβείο Ουράνη (2004), το Β’ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για Το τρυφερό δέρμα (1983) και δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (1993, 2014), ανάμεσα σε πολλά άλλα.

Η γλώσσα του σινεμά

Υπάρχουν και άλλα κοινά σημεία ανάμεσά τους: Έχουν και οι δύο υπογράψει σενάρια για ταινίες μεγάλου μήκους σημαντικών σκηνοθέτων. Ο Παπαμάρκος με τον Γιάννη Λαγκούση και τον Γιάννη Οικονομίδη για την Μπαλάντα της τρύπιας καρδιάς (2020) του τελευταίου. Πρωταγωνιστούν ο Βασίλης Μπισμπίκης και ο Βαγγέλης Μουρίκης μεταξύ άλλων καταπληκτικών ηθοποιών.

Ο Παπαμάρκος διακρίθηκε και στο ιδιότυπο genre του καρτούν μεταποιώντας με αριστοτεχνική πυκνότητα τον Ερωτόκριτο του Κορνάρου (εκδ. Polaris).

Τέλος, έχει συνεργαστεί και με τη Faliro House του Χρήστου Κωνσταντακόπουλου για τη δημιουργία τηλεοπτικής σειράς.

Ο Νόλλας ως σεναριογράφος συνέβαλε στην ανόρθωση του Νέου ελληνικού κινηματογράφου, όπως ονομάζεται το κύμα προσωπικών σκηνοθεσιώνν της δεκαετίας του 1970-80 (εκείνος εμφανίστηκε τη δεύτερη δεκαετία). Συνεργάστηκε με τον Νίκο Παναγιωτόπουλο, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, τον Παντελή Βούλγαρη, τον Φώτο Λαμπρινό, τον Γιάννη Σμαραγδή.

Ίσως για αυτό η αφήγησή τους στηρίζεται στη λειτουργία του αιφνιδιασμού του δέκτη, στον εντυπωσιασμό του με το παράδοξο των εικόνων, όπως γίνεται και στη γλώσσα του κινηματογράφου. Και η αποστασιοποίηση, με τη λεπτή ειρωνία τους, που αφήνει ένα αισθημα αποξένωσης του συγγραφέα από τον κόσμο του βιβλίου.

Ο Παπαμάρκος έχει αναφερθεί στη δημιουργία των ηρώων του: «Καθόμουν και έγραφα με απόσταση. Απλώς, γνώριζα, ότι ανά πάσα στιγμή, αν παρεκκλίνω κατά τη διάρκεια της γραφής και προκύψει κάτι που δεν είχα σχεδιάσει, ήξερα να το χειριστώ, γιατί ήξερα τον ήρωα».

Ο Νόλλας γεννήθηκε σαράντα τρία χρόνια πριν από τον συνάδελφό του, το 1940 στην Αδριανή Δράμας από γονείς Ηπειρώτες.

Με την πτώση της οικογενειακής τους επιχείρησης, αναγκάστηκε να ασχοληθεί με διάφορες δουλειές για την επιβίωσή του. Τα έργα του είναι ζουμερά και χυμώδη, αφού στηρίζονται σε γεγονότα βγαλμένα από τη ζωή.

Καθαρόαιμος απόγονος του μεταμοντέρνου, αποτύπωσε καίρια τον κατακερματισμό της Μεταπολίτευσης σε διηγήματα που άφησαν εποχή: Από τα πρώτα αφηγήματα της Πολυξένης, στη συλλογή Ονειρεύομαι τους φίλους μου (από όπου και Το πάθος του συγγραφέως), στα Θολά τζάμια, μεταξύ άλλων.

Ο Νόλλας έδωσε φωνή στο άνθρωπο που παλεύει μόνος με τις αντιφάσεις της σύγχρονης ζωής. Στον ρευστό, ηθικά απογυμνωμένο κόσμο, ο ίδιος ο συγγραφέας έχει αποδυναμωθεί. Η περιπέτεια της γραφής, όπως και η ίδια η πραγματικότητα μοιάζει τελικά (ειρωνικά) με μια μεγάλη φάρσα.