Πραγματικότητα σε ένα εμβληματικό κτήριο του Πειραιά το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων

Μοναδικό, όχι μόνον για την Ελλάδα, αλλά ακόμη και διεθνώς, είναι το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, που πρόκειται να δημιουργηθεί στον Πειραιά (Ακτή Βασιλειάδη), στο παλιό κτήριο του SILO, που δεσπόζει στον προβλήτα της Ηετιώνειας Πύλης.

Ήδη, το Συμβούλιο Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού ενέκρινε την μουσειολογική μελέτη για την οργάνωση της έκθεσης στο νέο μουσείο, ενώ την υλοποίησή του διασφαλίζει η ένταξή του σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα, καθώς και το ενδιαφέρον επώνυμων χορηγών.

Πρόκειται, άλλωστε, για ένα από τα θέματα που έχει θέσει ως προτεραιότητα η υπουργός Πολιτισμού, κυρία Λίνα Μενδώνη, η οποία είχε συμβάλει και στην αρχική φάση του σχεδίου για την ίδρυσή του, ως γενική γραμματέας τότε.

Πριν από μία δεκαετία είχε αρχίσει ο σχεδιασμός της δημιουργίας του Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων, αλλά διακόπηκε στην πορεία, παρ’ ότι είχε γίνει ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την μετατροπή του κτηρίου (παλιές σιταποθήκες) σε μουσειακό χώρο, ενώ είχε εγκριθεί και η μουσειολογική προμελέτη.

Στη συνέχεια, το έργο κινδύνευσε να χαθεί εντελώς, λόγω της παραχώρησης του ΟΛΠ (συμπεριλαμβανομένου του SILO) στην κινεζική COSCO, αλλά εν τέλει ο δρόμος είναι ανοιχτός και σε λίγα χρόνια ο Πειραιάς θα διαθέτει ένα σπουδαίο τοπόσημο πολιτισμού, καθώς μονογραφικά μουσεία ενάλιας αρχαιολογίας στο εξωτερικό παραμένουν, ακόμη και σήμερα, ελάχιστα.

Παράλληλα, στόχος είναι η αναμόρφωση και ανάδειξη της πόλης σε πύλη τουρισμού και πολιτισμού, με πολλαπλά οφέλη για την περιοχή και τους κατοίκους της. Αρκεί να σκεφθεί κανείς τον τεράστιο αριθμό κρουαζιερόπλοιων που καταφθάνουν το καλοκαίρι στον Πειραιά, που θα διαθέτει πλέον έναν εξαιρετικό πόλο έλξης για τους τουρίστες.

Με ωφέλιμο χώρο μεγαλύτερο των 11.000 τ.μ., με ανώτατο ύψος 52,20 μέτρα, χάρη στον «πύργο» του, που φιλοξενεί το ορατό και από τη θάλασσα ρολόι του λιμανιού, το κτήριο προορίζεται να αναδείξει τα πολυάριθμα και ήδη συντηρημένα ενάλια ευρήματα, που ως σήμερα παραμένουν άγνωστα, καθώς βρίσκονται σε αποθήκες.

Κτίστηκε στη δεκαετία του 1930 και θα διατηρηθεί μερικώς, τόσο ως προς το εξωτερικό του κέλυφος όσο στο εσωτερικό του, όπου βρίσκονται οι «κυψέλες» (χώροι αποθήκευσης), ενώ θα γίνουν οι απαραίτητες επεμβάσεις για την ενίσχυση του στατικού του φορέα.

Έλληνες, εξάλλου, ήταν οι αρχιτέκτονες που είχαν κερδίσει το 2013 το πρώτο βραβείο στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και συγκεκριμένα η μελετητική ομάδα των Ευάγγελου Αντωνόπουλου, Θάλειας Βέττα, Γιώργου Γαβαλά, Μαρίας – Κυριακής Ρήγα, Αναστασίας Σταμούλη και Μαρίας Πυλαρινού. Η επιλογή είχε γίνει ανάμεσα σε 89 αρχιτεκτονικά γραφεία από όλο τον κόσμο και το αποτέλεσμα δικαίωσε τους κριτές, καθώς το αυστηρό και χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις κτήριο μετατρέπεται σε ένα δυναμικό, τολμηρό κτίσμα ανοιχτό στο μέλλον.

Βουτιά στο θαλάσσιο παρελθόν

Περισσότερα από 2.200 αρχαιολογικά και νεότερα ευρήματα πρόκειται να εκτεθούν στο μουσείο, αντικείμενα που προέρχονται από ναυάγια (δηλαδή από το φορτίο και τον τεχνικό εξοπλισμό τους), από παράκτιους οικισμούς και λιμάνια, αλλά και από κατασχέσεις και παραδόσεις ιδιωτών.

Βασικός σκοπός είναι να αναδειχθεί η σχέση της χώρας με τη θάλασσα και να φωτισθούν σημαντικές πτυχές του ελληνικού πολιτισμού στη διαχρονία του, από την προϊστορία ως σήμερα και αναφορικά με το εμπόριο, την επικοινωνία, την οικονομία και τον αγώνα για την επιβίωση, καθώς και οι σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Έτσι, ολόκληρα ναυάγια θα προσφέρουν στον επισκέπτη την εμπειρία της «καταβύθισης» στο παρελθόν, μαζί με τα φορτία εμπορικών πλοίων, τα σκαριά και τον εξοπλισμό τους, τους καταβυθισμένους οικισμούς και τα λιμάνια και φυσικά τα σπουδαία ευρήματα που έχουν ανασυρθεί από τη θάλασσα.

Όπως αγάλματα και άλλα έργα τέχνης, χρηστικά αντικείμενα, νομίσματα, εμπορικούς αμφορείς. Όλα τα αντικείμενα, άλλωστε, έχουν ήδη επιλεγεί, καθώς περιλαμβάνονται στην μουσειολογική μελέτη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και της Διεύθυνσης Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, που εγκρίθηκε.

Παράλληλα, τα εκθέματα θα πλαισιώνονται από ομοιώματα πλοίων, βιντεοπροβολές, χάρτες και διαγράμματα, όπως για παράδειγμα η ψηφιακή εφαρμογή με το ταξίδι του Οδυσσέα στην Ιθάκη, εδώ θα βρίσκονται ακόμη και τα ημερολόγια του Κουστώ, ενώ ιδιαίτερη έμφαση θα δίνεται στις συμμετοχικές δραστηριότητες παιδιών και νέων και στα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Να σημειωθεί ότι οι εκθεσιακοί χώροι στο κτήριο θα καταλαμβάνουν 5.000 τ.μ., ενώ οι χώροι περιοδικών εκθέσεων 1.500 τ.μ. Επιπλέον, οι χώροι εξυπηρέτησης των επισκεπτών (υποδοχή, αναψυκτήριο και εστιατόριο) καλύπτουν 500 τ.μ. και οι χώροι εκπαιδευτικών προγραμμάτων με βιβλιοθήκη, αμφιθέατρο κ.λπ. 800 τ.μ.

Στο μουσείο θα υπάρχουν φυσικά και τα εργαστήρια (1.400 τ.μ), οι δεξαμενές αφαλάτωσης για τα ευρήματα που ανασύρονται από τη θάλασσα (400 τ.μ.), αποθήκες (1.450 τ.μ.), χώροι διοίκησης (500 τ.μ). και οι χώροι τεχνολογικών εγκαταστάσεων (1.000 τ.μ.).

Οι Έλληνες και η θάλασσα

Το νέο εκθεσιακό αφήγημα θα αναπτυχθεί σε έξι θεματικούς άξονες:

• «Θάλασσα, Περιβάλλον, Άνθρωπος», που θα περιλαμβάνει κυρίως εποπτικό υλικό (ενημερωτικές πινακίδες, χάρτες, διαγράμματα, βιντεοπροβολές), αλλά και επιγραφές και αγγεία με παραστάσεις που σχετίζονται με τη θάλασσα.

• «Ενάλια Αρχαιολογία». Εδώ θα παρουσιασθούν οι έρευνες και οι ανασκαφές με αρχαιολογικά ευρήματα (όπως κεραμική, γλυπτική, αρχιτεκτονικά μέλη, νομίσματα, εξοπλισμός και σκαριά πλοίων, όπλα κλπ.), αλλά και με στοιχεία του καταδυτικού εξοπλισμού των καταδυόμενων αρχαιολόγων. Επίσης, χρονολόγιο με τα σημαντικότερα ορόσημα των ενάλιων ερευνών στην Ελλάδα, τα βασικά στάδια μιας πραγματικής υποβρύχιας ανασκαφής, σήμανση των σημαντικότερων ενάλιων ερευνών και ναυαγίων σε όλες τις θάλασσες της Μεσογείου, φωτογραφίες βυθού, ηχητικά ντοκουμέντα με την εξιστόρηση των προσωπικών μαρτυριών και εμπειριών καταδυόμενων αρχαιολόγων και ψαράδων –σφουγγαράδων.

• «Χρονοκάψουλες στο βυθό…σταθμοί στο χρόνο». Αυτή θα είναι η μεγαλύτερη σε έκταση εκθεσιακή ενότητα, αλλά και η πιο πρωτότυπη ως προς την παρουσίαση των αντικειμένων, καθώς θα περιλαμβάνει κλειστά σύνολα από ναυάγια, οικισμούς κ.λ.π., τα οποία ως «χρονοκάψουλες» έχουν διασωθεί ως σήμερα.

Η ιστορία εδώ αρχίζει από το 10.000 π.Χ. περίπου, με τα πρώτα ταξίδια στο Αιγαίο και τους δρόμους του οψιανού από τη Μήλο σε διάφορες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδος, αλλά και τα πρώτα πλωτά μέσα, την παπυρέλα. Μινωίτες, Μυκηναίοι και οι Προϊστορικοί πολιτισμοί του Αιγαίου ακολουθούν με την παρουσίαση ναυαγίων, καταβυθισμένων οικισμών και ομοιωμάτων πλοίων.

Μεγάλο βάρος δίνεται στην Ελλάδα της Κλασικής εποχής και τη θάλασσα σε εποχές ειρήνης και πολέμου. Παρουσιάζονται έτσι η ναυτική δύναμη της Αθήνας, η εκστρατεία του Κίμωνα για την εκδίωξη των Περσών από τη Θράκη μέσα από το ναυάγιο στην Κυρά Παναγιά Φαγκρού στις Βόρειες Σποράδες (μέσα 5ου αι. π.Χ.), η αθηναϊκή κυριαρχία στην περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου με το ναυάγιο της Περιστέρας Αλοννήσου (425 – 415 π.Χ.), η ναυπηγική και η τεχνολογία της εποχής με το ομοίωμα μιας αρχαίας τριήρους, οι θαλάσσιοι δρόμοι με το ναυάγιο στη νησίδα Σκάντζουρα Β. Σποράδων (4ος αι.π.Χ), φορτία πλοίων και εμπόριο με σπόρους σίτου από το ναυάγιο της Αντιδραγονέρας στα ΝΔ Κυθήρων (τέλη 4ου αι.π.Χ.).

Ακολουθούν ενότητες για το Βυζάντιο, αλλά και για τις περιόδους της Τουρκοκρατίας-Ενετοκρατίας και την πορεία των Ελλήνων προς εθνική ανεξαρτησία. Εδώ παρουσιάζονται το ναυάγιο ξύλινου εμπορικού πλοίου έξω από το λιμάνι της Ζακύνθου (σώζεται μεγάλο τμήμα του σκαριού, φορτίο φουντουκιών, 100 ασημένια ισπανικά νομίσματα εποχής Φιλίππου Β’), επίσης το ναυάγιο της υποναυαρχίδας του γαλλικού στόλου «La Thérèse», που βυθίστηκε έξω από το λιμάνι του Χάνδακα στη διάρκεια της πολιορκίας του, ακόμη πέντε ναυάγια και ισάριθμα ιστορικά συμβάντα της προεπαναστατικής και πρώτης επαναστατικής περιόδου, αλλά και το ναυάγιο του πλοίου «Μέντωρ» (1802) στα Κύθηρα με το οποίο ο Λόρδος Έλγιν μετέφερε τα γλυπτά που απέσπασε από την Ακρόπολη για την Αγγλία.

Η νεότερη Ελλάδα τέλος αναδεικνύεται με ευρήματα και ντοκουμέντα από το ναυάγιο του «Πατρίς», που ήταν ένα τροχοκίνητο ατμόπλοιο, το οποίο είχε βυθιστεί το 1868 στα ανοικτά της Κέας, ενώ καταγράφονται οι δύο μεγάλοι παγκόσμιοι πόλεμοι με ευρήματα και ντοκουμέντα από ναυάγια.

• Στις δύο επόμενες ενότητες «Προσεγγίζοντας αποσπασματικά το παρελθόν. Ένα ανοικτό ζήτημα προς διαχείριση» και «Eνάλια πολιτιστική κληρονομιά ανοικτή στην κοινωνία», παρουσιάζονται θέματα γύρω από την προστασία, διαχείριση και ανάδειξη της εναλίας πολιτιστικής κληρονομιάς και τις δυνατότητες γνωριμίας της από το κοινό.

•  «Σιλό και Πειραιάς, ιστορίες αλληλένδετες» είναι, εξάλλου, η τελευταία ενότητα, στην οποία παρουσιάζεται το κτήριο με αναφορά όμως στο εμπόριο του σίτου και τη σημασία του για την ελληνική οικονομία, από τους αρχαίους χρόνους έως σήμερα.

Η Οδύσσεια ενός μουσείου και οι Κινέζοι

Γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού το 2010, όταν τέθηκε για πρώτη φορά το ζήτημα της ίδρυσης Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων, υπουργός Πολιτισμού σήμερα, η κυρία Λίνα Μενδώνη έχει παρακολουθήσει όλη την περιπέτειά του, αλλά από την πρώτη στιγμή.

Το ζήτημα της ίδρυσης Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων τέθηκε για πρώτη φορά ολοκληρωμένο το 2010, στο πλαίσιο συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού με τον ΟΛΠ και εξ αρχής είχε σημείο αναφοράς το κτήριο του SILO.

Σύντομα, τον επόμενο χρόνο εκπονήθηκαν το κτηριολογικό πρόγραμμα και η μουσειολογική προμελέτη, ενώ το 2013 ολοκληρώθηκε, όπως προειπώθηκε, και ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός. Με την ανάληψη, όμως, της διοίκησης του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς από την Cosco, το 2014, και την κύρωση της Σύμβασης παραχώρησης μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και ΟΛΠΑΕ, το 2016, το κτήριο πέρασε στη δικαιοδοσία της κινεζικής εταιρείας και το ζήτημα της δημιουργίας του Μουσείου έμεινε μετέωρο.

Φθάσαμε έτσι στις αρχές του 2019, όταν το αρχικό αναπτυξιακό πρόγραμμα και η μελέτη διαχείρισης του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς Α.Ε. για τη χερσαία και θαλάσσια λιμενική ζώνη του Πειραιά κατατέθηκε στο ΥΠΠΟ. Ήταν η ευκαιρία για να διασωθεί το κτήριο, έτσι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων αποφάσισαν τον Μάιο του 2019 υπέρ της μουσειακής του χρήσης.

Τον ίδιο μήνα, εξάλλου, κηρύχθηκε ως αρχαιολογικός χώρος και όλη η περιοχή, μεταξύ των ακτών Ηετιώνειας και Ποσειδώνος, όπου βρίσκεται και το SILO. Τέλος την 1 η Ιουλίου 2019, η Επιτροπή Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Λιμένων (ΕΣΑΛ) έκανε δεκτό το αίτημα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για μετατροπή του εμβληματικού κτηρίου SILO στον Πειραιά σε δημόσιο Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Η επανεκκίνηση του θέματος έγινε τον περασμένο Απρίλιο, οπότε και ζητήθηκε από την υπουργό Πολιτισμού η νέα μουσειολογική μελέτη, η οποία και εγκρίθηκε στον Δεκέμβριο από το Συμβούλιο Μουσείων, έχοντας ως οδηγό της την παλαιότερη προμελέτη, με την προσθήκη και νέων δεδομένων.

Το κτήριο έμβλημα

Στην διετία 1934-1936 είχε κατασκευαστεί το κτήριο ως μονάδα φορτοεκφόρτωσης και αποθήκευσης των σιτηρών, που έφταναν με τα πλοία και έως τότε «αποθηκεύονταν» ως σωροί στο λιμάνι. Την κατασκευή είχαν αναλάβει, κατόπιν διαγωνισμού, οι εταιρείες Siemens και Hartman Offenbach, αντί ποσού 27 εκατομμυρίων δραχμών, ενώ τα εγκαίνια είχαν γίνει τον Μάρτιο του 1937 από τον Ιωάννη Μεταξά.

Στον Τύπο της εποχής, μάλιστα, περιγράφεται το εορταστικό κλίμα που επικρατούσε με τα σημαιοστολισμένα σκάφη που είχαν φθάσει στο λιμάνι. Ανάμεσά τους, πλευρισμένο στην προβλήτα ήταν το το ατμόπλοιο «Διώνη» του εφοπλιστή Ανδρεάδη, που μετάφερε σιτάρι και ήταν το πρώτο από το οποίο έγινε αναρρόφηση του φορτίου με μηχανικό τρόπο.

Αμέσως το κτήριο έγινε σημείο αναφοράς για τον Πειραιά, λόγω της θέσης του, αλλά και λόγω του μεγάλου όγκου του, θεωρήθηκε εξάλλου ως επίτευγμα της εκβιομηχάνισης, που ζητούσε η χώρα. Να σημειωθεί ότι, ως τότε, η εκφόρτωση του σίτου από τα πλοία γινόταν από εργάτες, έως και 250 καθημερινά, που σχηματίζοντας αλυσίδα κατόρθωναν να μεταφέρουν το πολύ 500 τόνους την ημέρα, ενώ με τη λειτουργία του SILO επιτυγχανόταν αναρρόφηση έως και 4000 τόνων.

Το αποτέλεσμα ήταν η μεγάλη αύξηση της κίνησης στο λιμάνι, με τα σιτοφόρα πλοία να προτιμούν πλέον τον Πειραιά για την εκφόρτωσή τους, ενώ έγινε και επέκταση των σιδηροδρομικών γραμμών Λαρίσης και Πελοποννήσου για να φθάνουν ως εκεί.

Από την άλλη, βέβαια, σήμανε και την απώλεια εργασίας για μέρος του πληθυσμού που ζούσε από αυτή τη δύσκολη δουλειά. Μετά από μερικά χρόνια πάντως, στην διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, όταν βομβαρδίστηκε ο Πειραιάς, ένα τμήμα του κτηρίου καταστράφηκε, ενώ τα ναυάγια στο λιμάνι δεν επέτρεπαν σε πλοία να το προσεγγίσουν. Όταν, με την ανοικοδόμηση της χώρας, έφθανε η βοήθεια της ΟΥΝΡΑ και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, η εκφόρτωση των πλοίων γινόταν και πάλι με τα χέρια.

Μετά τον πόλεμο, στην δεκαετία του ΄60, το κτήριο επεκτάθηκε, ενώ το 1965 τοποθετήθηκε στην κορυφή του το τεράστιο ρολόι με διάμετρο έξι μέτρων. Η λειτουργία του έπαυσε οριστικά το 2000. Σήμερα είναι γεμάτο γκράφιτι, αναμένοντας τη νέα εποχή.

Διαβάστε ακόμη:

Μουσικά όργανα και εξοπλισμός του Athenaeum αντικαθίστανται με έκτακτη ενίσχυση

Κινδυνεύουν τα μνημεία από τα αιολικά πάρκα; Αυστηρές και χρονοβόρες οι διαδικασίες

Σάντρα Μαρινοπούλου: Ψηφιακές δράσεις για όλους από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Ακολουθήστε το mononews.gr στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση