Υπερσυγκεντρωτισμό της βιβλιοπαραγωγής καταγράφει η πρώτη ελληνική Έρευνα χαρτογράφησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας των εκδοτικών επιχειρήσεων (ΕΧΕΕ), πρωτοβουλία του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ), που πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία ερευνών κοινής γνώμης Public Issue, ύστερα από παρότρυνση των ίδιων των εκδοτών.

Η έρευνα καλύπτει τη χρονική περίοδο 2017-2019 ενώ το ερωτηματολόγιο και οι διερευνητικοί της άξονες ορίστηκαν ύστερα από διαβούλευση με τα σωματεία εκδοτών (ΕΝ.ΕΛ.ΒΙ., Σ.Ε.Β.Α., Σ.Ε.Ε.ΒΙ. και Σ.ΕΚ.Β.). Δεν τίθεται θέμα δηλαδή ως προς την αξιοπιστία της.

Οι μεγάλοι νικητές

Οι τρεις μεγαλύτεροι εκδότες Πατάκης, Μεταίχμιο, Ψυχογιός, με συνολικό αριθμό εκδοθέντων βιβλίων 2.882, αντιπροσωπεύουν το 9,3% της συνολικής βιβλιοπαραγωγής της συγκεκριμένης τριετίας.

Το πιο σημαντικό εύρημα της έρευνας δηλαδή έγκειται στην υπερσυγκέντρωση της βιβλιοπαραγωγής. Συγκεκριμένα, το 69% της συνολικής βιβλιοπαραγωγής στην Ελλάδα προέρχεται μόλις από το 10% των εκδοτικών οίκων, οι οποίοι συγκεντρώνουν και το 78% των εσόδων της τριετίας 2017-19.

Ο μέγιστος αριθμός νέων εκδόσεων μόνο από μια εταιρία (πιθανότατα τις εκδόσεις Πατάκη) στην τριετία 2017-2019 ανέρχεται στους 1204 τίτλους. Παράλληλα, το 50% των εκδοτών εξέδωσε λιγότερους από τρεις.

Οι νέοι τίτλοι που κυκλοφόρησαν μεταξύ 2017-2019 έφτασαν τις 30.990 ενώ grosso modo κατανέμονται ισομερώς ανά έτος. Στους αριθμούς αυτούς περιλαμβάνονται μόνο τα βιβλία σε έγχαρτη μορφή.

Το τιράζ της τριετίας έφτασε τα 45,2 εκατομμύρια βιβλία ενώ φέτος αναμένεται να κινηθεί σε μικρότερα μεγέθη λόγω πανδημίας.

Έσοδα και συνεισφορά στην πολιτιστική οικονομία

Από την ανάλυση των δηλωθέντων συνολικών εσόδων των εκδοτικών επιχειρήσεων προκύπτει ότι το 10,1% των επιχειρήσεων (128 επιχειρήσεις) συγκεντρώνει το 78% των συνολικών εσόδων των επιχειρήσεων (537.696.887 ευρώ). Το 8% των εκδοτικών επιχειρήσεων εμφανίζουν έσοδα τριετίας που κυμαίνονται περίπου στο 1.000.000 ευρώ ενώ το 26% (1 στις 4) από 150.000 ευρώ έως 999.999 ευρώ.

Ωστόσο, οι μισές από τις εγχώριες εκδοτικές επιχειρήσεις εμφανίζουν έσοδα λιγότερα από 150.000 ευρώ. Σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου του ΟΣΔΕΛ Αντώνη Καρατζά σε άλλα μέσα, αυτό εγείρει προβληματισμό σύμφωνα με τη βιωσιμότητα των πιο μικρών, οικογενειοκρατούμενων επιχειρήσεων.

Τα συνολικά έσοδα των εκδοτικών επιχειρήσεων κατά την τριετία 2017-2019 εκτιμώνται στα 690 εκατομμύρια ευρώ (689.181.382 €), δηλαδή περίπου 220 εκατομμύρια ευρώ ανά έτος πράγμα που ξεπερνά παρασάγγας άλλους κλάδους από την οικονομία του πολιτισμού.

Για να δοθεί μία τάξη μεγέθους, τα έσοδα από το Ταμείο αρχαιολογικών πόρων (ΤΑΠ) το 2019 έφτασαν τα 120 εκατομμύρια ευρώ σε μία από τις πιο «πλούσιες» χρονιές του. Η ανάλυση ανά έτος ωστόσο αποκαλύπτει μείωση κατά 19.106.559 ευρώ (-8%), σε σύγκριση με το 2018.

Οι μεγαλύτερες πωλήσεις σημειώνονται στα βιβλία γενικού (τεχνικού, πρακτικού) περιεχομένου (37%), έπεται η λογοτεχνία (17%), τα σχολικά (14%), το παιδικό εφηβικό βιβλίο (9%). Το 67% των εσόδων αφορά πωλήσεις καταλόγου, έναντι του 33% που αφορά νέες κυκλοφορίες ενώ τα έσοδα από πωλήσεις βιβλίων σε ηλεκτρονική μορφή (e-books) αντιπροσωπεύουν μόλις το 2% των συνολικών εσόδων. Μεταξύ και άλλων πολύ πιο ειδικών για τον κλάδο συμπερασμάτων της έρευνας, αξίζει εν τέλει να σημειωθεί ότι μόλις το 6%-7% των επιχειρήσεων δαπανούν για διαφημιστικούς σκοπούς, ποσό που υπερβαίνει ετησίως τις 10.000 ευρώ.

Μοιάζει τέλος εντυπωσιακό ότι περισσότερες από μία στις τέσσερις σημερινές εκδοτικές επιχειρήσεις ιδρύθηκαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, δηλαδή μετά το 2008. Εν πολλοίς, επίσης, δημιουργούνται με αυτοχρηματοδότηση και παραμένουν οικογενειοκρατούμενες.

Ο Θανάσης Ψυχογιός με τον γιο του Χάρη. Έχει άλλα δύο παιδιά στην εταιρεία, τον Νίκο και την Πένια

Εθνική πολιτική βιβλίου

Αρνητικά αποτιμάται ο διττός ρόλος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) στο παρελθόν τόσο σχετικά με την προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό (από το 35% των εκδοτικών οίκων) όσο και συνολικότερα στην πολιτική βιβλίου στην Ελλάδα (σύμφωνα με το 45% των επιχειρήσεων). Το ΦΠΑ παραμένει ένα από τα ακανθώδη ζητήματα που ο χώρος περιμένει από την πολιτεία να διευθετήσει.

Τα χαρακτηριστικά της έρευνας

Οι έξι διερευνητικοί άξονες που ακολούθησε η Public Issue με επικεφαλής τον πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο Γιάννη Μαυρή, αφορούν τα βασικά χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων, τη βιβλιοπαραγωγή (όγκος, χαρακτηριστικά, χρήση ψηφιακής εκτύπωσης), τις πωλήσεις και τα έσοδα, τη διαφημιστική δαπάνη, τις διαδικασίες εκδοτικής δραστηριότητας, την παράλληλη εθνική πολιτική βιβλίου.

Ο μη κερδοσκοπικός αστικός συνεταιρισμός ΟΣΔΕΛ λειτουργεί με άδεια από το υπουργείο Πολιτισμού, ανήκει στα μέλη του (συγγραφείς και εκδότες) και διοικείται από αυτά. Το διοικητικό συμβούλιο απαρτίζεται από τον πρόεδρο Αντώνης Καρατζάς (εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη), τον αντιπρόεδρο συγγραφέα Φίλιππο Δρακονταειδή, τον γραμματέα (συγγραφέα) Κωνσταντίνο Κατσουλάρη, τον ταμία Θανάση Χ. Ψυχογιό (εκδ. Ψυχογιός) και τα μέλη (δημοσιογράφο στο Βήμα, κριτικό βιβλίων, συγγραφέα) Αναστάση Βιστωνίτη και τη συγγραφέα Τιτίκα Δημητρούλια.

Σκοπό έχει τη συλλογική διαχείριση και προστασία των πνευματικών (και συγγενικών προς τα πνευματικά) δικαιωμάτων των δημιουργών έργων του λόγου καθώς και των δικαιοδόχων τους. Επίσης και των εκδοτών έργων του λόγου και των δικαιοδόχων τους. Πρόκειται για δικαιώματα που για νομικούς ή πρακτικούς λόγους δεν μπορούν να τα διαχειριστούν ατομικά οι δικαιούχοι δημιουργοί και εκδότες.

Η εν λόγω έρευνα αποτελεί την πρώτη από τις τέσσερις μελέτες που απαρτίζουν το πρόγραμμα ερευνών για τον κλάδο του βιβλίου που οργανώνει ο ΟΣΔΕΛ στο πλαίσιο των πολιτιστικών και κοινωνικών δράσεων, που αποτελούν μέρος της αποστολής του. Θα ολοκληρωθεί με την εκπόνηση και των ερευνών για τη βιβλιοπαραγωγή, τα βιβλιοπωλεία και σημεία πώλησης, την αναγνωστική συμπεριφορά.

Εν συνόλω, το πρόγραμμα ερευνών του ΟΣΔΕΛ έρχεται να καλύψει σημαντικό ερευνητικό κενό σχετικά με τις τάσεις στην εγχώρια αγορά του βιβλίου και ευκταίο παραμένει να χρησιμεύσει ως αξιόπιστο εργαλείο για την αναγκαία χάραξη συνολικής στρατηγικής από τις ελληνικές εκδοτικές επιχειρήσεις καθώς και την πολιτεία.