Κλεμμένο από Βούλγαρους, χειρόγραφο Ευαγγέλιο του 10ου αιώνα επιστρέφει στη Μονή Εικοσιφοίνισσας

Ηλικίας δέκα αιώνων είναι το χειρόγραφο Ευαγγελιστάριο,  που είχε κλαπεί από τη Μονή της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας  στο όρος Παγγαίο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου από Βουλγάρους στρατιώτες αλλά τώρα επιστρέφει στον τόπο του.

Δεν ήταν το μόνο που εκλάπη  τότε από τη σπουδαία βιβλιοθήκη της Μονής, το αντίθετο, αφού συνολικά εξαφανίστηκαν 430 χειρόγραφα και 470 εκκλησιαστικά κειμήλια. Το συγκεκριμένο Ευαγγέλιο όμως εντοπίσθηκε, μετά από μεγάλη διαδρομή, που προφανώς είχε κάνει, στο Μουσείο της Βίβλου στην Ουάσινγκτον  και χάρις στην καλή συνεργασία που υπάρχει με το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποφασίστηκε η επιστροφή του.

Ο εντοπισμός του έγινε από έναν επιμελητή του μουσείου, που καθώς τακτοποιούσε τα νέα αποκτήματα διαπίστωσε, ότι πέραν πάσης αμφιβολίας το χειρόγραφο προερχόταν από την πατριαρχική Μονή της Εικοσιφοίνισσας και ήταν μέρος των κλεμμένων αντικειμένων από τους Βούλγαρους το 1917.

Στη συνέχεια ήταν πρωτοβουλία του ίδιου του Μουσείου της Βίβλου να επικοινωνήσει με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και να το πληροφορήσει για την ύπαρξη του χειρογράφου, μαζί και την πρόθεση για την επιστροφή του εκεί όπου ανήκει.  Για το σκοπό αυτό μάλιστα αντιπροσωπεία του Μουσείου είχε επισκεφθεί στις αρχές του χρόνου τον Οικουμενικό Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη όπου υπεγράφη μνημόνιο συνεργασίας με τον Οικουμενικό Θρόνο.

Σύμφωνα με το μνημόνιο προβλέπεται η δημιουργία μόνιμης έκθεσης  του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον τέταρτο όροφο του Μουσείου, που είναι αφιερωμένος στην Ιστορία της Βίβλου, όπως επίσης η από κοινού διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων.

Επίσκεψη Βαρθολομαίου

Η παράδοση του Ευαγγελίου θα γίνει στον ίδιο τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο σε επίσημη τελετή, κατά την διάρκεια της επίσκεψής του στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Οκτώβριο του 2021.  Ως τότε το Ευαγγέλιο της Εικοσιφοίνισσας  θα εκτίθεται σε περιοδική έκθεση του Μουσείου της Βίβλου, σε ειδική προθήκη μαζί με τρία ακόμη βιβλικά χειρόγραφα, τα οποία προσέφερε ως δανεισμό ο Οικουμενικός Πατριάρχης, προκειμένου να επαινέσει την πράξη του μουσείου.  Είναι ένα Ψαλτήριο 11ου αιώνα, ένα  Ευαγγελιστάριο και ένα Πραξαπόστολο του 12ου αιώνα και τα δύο, προερχόμενα από την Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγίου Νικάνορος Ζάβορδας.

Το πολύτιμο περγαμηνό Ευαγγέλιο είναι ένα από τα αρχαιότερα στον κόσμο, σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα. Είχε κλαπεί από τη Μονή την Μεγάλη Δευτέρα  του 1917 όταν στρατιώτες του βουλγαρικού κατοχικού στρατού άρπαξαν όλο το περιεχόμενο του σκευοφυλακίου και της βιβλιοθήκης. Μερικούς μήνες αργότερα μάλιστα πήραν ομήρους και τους μοναχούς, από τους οποίους όσοι επέζησαν, κατόρθωσαν να επιστρέψουν τον Οκτώβρη του ΄18 μετά από την ήττα Βουλγάρων και Γερμανών.

Η διαρπαγή από τους Βούλγαρους

Οι διαμαρτυρίες για την διαρπαγή  και οι προσπάθειες των Ελλήνων για την επιστροφή των κειμηλίων είχαν αρχίσει αμέσως,  μάλιστα η ελληνική κυβέρνηση απαίτησε την εφαρμογή της Συνθήκης του Νεϊγύ σχετικά με τα κλεμμένα. Ωστόσο, όταν ο καθηγητής Γεώργιος Σωτηρίου διευθυντής τότε του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου επισκέφθηκε τη Σόφια για να τα ζητήσει, ελάχιστα βρέθηκαν. Έτσι τελικά επιστράφηκαν μόνον επτά.

Για το συγκεκριμένο Ευαγγελιστάριο όμως υπήρχαν και ειδικές αναφορές από παλαιότερα και συγκεκριμένα από τον Αθανάσιο  Παπαδόπουλο-Κεραμέα, που είχε επισκεφθεί τη Μονή τον Οκτώβριο του 1885 και είχε σημειώσει, ότι είναι μικρογραφημένο και ότι έχει  «λειογραφίες των Ευαγγελιστών». Επίσης στις αρχές του 20^ου αιώνα, λίγο προ της κλοπής, άλλοι ερευνητές είχαν επισημάνει τον «μεμβράνινο Τετραευάγγελο κώδικα, γραμμένο σε δύο στήλες, με 27 γραμμένες σειρές σε κάθε στήλη, διαστάσεων 18,1 x14 εκ.»

Όλα αυτά αποτελούν αδιάσειστα στοιχεία για την ταύτιση του χειρογράφου που βρέθηκε στο αμερικανικό Μουσείο της Βίβλου. Παρ΄όλα αυτά είχε ακολουθήσει τη διαδρομή πολλών από τα υπόλοιπα κλεμμένα: Συγκεκριμένα ο συντονιστής της λεηλασίας εκείνης, Βλαδίμηρος Σις τα είχε πουλήσει σε ιδιώτες και σήμερα βρίσκονται σε βιβλιοθήκες εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ιδιωτικές συλλογές. Το συγκεκριμένο Ευαγγέλιο αφού άλλαξε διάφορους κατόχους, τελικά εμφανίσθηκε στον Οίκο Δημοπρασιών Christie᾽ς . Εκεί απ΄ όπου αγοράσθηκε τον Ιούνιο του 2011 από το Μουσείο της Βίβλου.  Όσον αφορά για την πλειοψηφία των κλεμμένων κατακρατούνται ακόμη και σήμερα στη Βουλγαρία

Το Μουσείο της Βίβλου

Όσον αφορά το Μουσείο της Βίβλου εγκαινιάσθηκε μόλις το 2017 και όπως αναφέρεται, έχει ήδη ένα εκατομμύριο επισκέπτες το χρόνο.

Άλλωστε η είσοδός του είναι ελεύθερη για το κοινό. Το κτήριο βρίσκεται σε έκταση 130 στρεμμάτων,  είναι επενδεδυμένο με μάρμαρο και πέτρα, έχει θέατρο 470 θέσεων αλλά και ένα ιδιαίτερο αίθριο που έχει θέα στο Καπιτώλιο. Επιβλητική είναι η χρυσαφένια είσοδός του πάνω στην οποία είναι χαραγμένοι στίχοι από την Βίβλο του Γουτεμβέργιου.  Κι όσο για το περιεχόμενό του δεν περιλαμβάνει μόνον αρχαία αντικείμενα, όπως την μεγαλύτερη συλλογή παπύρων Τορά παγκοσμίως, αλλά ακόμη και την προσωπική Βίβλο του Ελβις Πρίσλεϊ ή δημιουργίες σχεδιαστών μόδας, των Dolce & Gabbana  αίφνης, με θρησκευτικά μοτίβα. Πρόσφατα πάντως αποδείχθηκε πως πέντε χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας που διαθέτει, είναι πλαστά.

Το υψηλό κόστος ανέγερσής του όμως,  περίπου 500 εκατ. δολάρια, καθώς και το γεγονός ότι ένας από τους βασικούς χρηματοδότες του είναι ο βαθιά συντηρητικός, ευαγγελιστής εκατομμυριούχος Ντέιβιντ Γκριν, εχθρός του Ομπάμα γιατί είχε εντάξει στο σύστημα υγείας τα αντισυλληπτικά,  είχε προκαλέσει μεγάλη καχυποψία στους δημοκρατικούς Αμερικανούς . Όλα αυτά έγιναν άλλωστε επί Τραμπ. Ενώ παράλληλα ο Ντέιβιντ Γκριν απασχόλησε πρόσφατα τη δημοσιότητα όταν αποκαλύφθηκε πως η εταιρεία του εισήγαγε στις Ηνωμένες Πολιτείες χιλιάδες αρχαιότητες από το Ιράκ, οι οποίες  είναι προϊόντα λεηλασίας.