Ο κορυφαίος αρχιτέκτοντας Ρεμ Κούλχαας με τη νέα του έκθεση Countryside, The Future στο Γκουγκενχάιμ της Νέας Υόρκης πηγαίνει πάλι κόντρα στο κύμα και όπως οι κυριότεροι οραματιστές και σκαπανείς της ιστορίας, δικαιώνεται πανηγυρικά εκ νέου.

Ιδιοφυής στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, ο ολλανδός Κούλχαας ξεκίνησε ως μάχιμος δημοσιογράφος και σεναριογράφος και στην πορεία εξελίχθηκε σε αρχιτέκτονα. Τα θεωρητικά γραπτά του άσκησαν παρόμοια επιρροή όσο και η ανατρεπτική αρχιτεκτονική του προσέγγιση. Από το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Delirious New York το 1978 (σε ελεύθερη μετάφραση, η Νέα Υόρκη σε ντελίριο), ταρακούνησε τους συναδέλφους του που εφησύχαζαν στις βολικές Eams πολυθρόνες τους προσκαλώντας τους σε μία προοδευτική ενατένιση του μέλλοντος. «Δεν μπορεί να επιβιώσει κανείς σε αυτούς τους καιρούς εάν δεν έχει αίσθηση πολλών αντιφατικών παραμέτρων», είχε δηλώσει.

Διορατικός στα όρια του προκλητικού, συντριπτικά ευφυής, με την πέννα του να έχει μετατοπίσει τον τρόπο με τον οποίο οι ειδικοί θεωρούν τις σύγχρονες πόλεις ενώ με τις αρχιτεκτονικές του δημιουργίες έχει οδηγήσει στην αναθεώρηση του τι εστί αστικό κτίριο και πώς αυτό μπορεί να ενσωματώσει ριζοσπαστικές ιδέες.

Σε αντίθεση με προκατόχους του ίδιου βεληνεκούς όπως ο Φρανκ Γκέχρι ή η Ζάχα Χαντίντ που εργάστηκαν τελεολογικά προς το απόλυτο ραφινάρισμα του ειδικού ύφους τους, ο Κούλχαας έμοιαζε ικανός να αναθεωρεί και να επανεφεύρει διαρκώς τον ίδιο του τον εαυτό. «Δεν απολαμβάνουν πολλοί αρχιτέκτονες το προνόμιο να απορρίπτουν σημαντικά πράγματα», εξήγησε χαρακτηριστικά.

Το έργο του Πόττερ Ο ταύρος, με φόντο χίλιες ερωτήσεις του Κουλχάας Κάρστεν Μόραν για τους New York Times)

Τη δεκαετία του 1978 όταν η Νέα Υόρκη έμοιαζε να πνίγεται στη βρωμιά και στο γκραφίτι, με την ύφεση να πιέζει ασφυκτικά τη μεσαία αστική τάξη, εκείνος εμφανιζόταν ως απολογητής για την κουλτούρα της συμφόρησης υπογραμμίζοντας τη δυναμική των κάθετων δομών. Όταν είκοσι τόσα χρόνια αργότερα οι πιο ευηπόλυπτοι εκπρόσωποι του πολιτισμού κατέκριναν την κουλτούρα των εμπορικών κέντρων, εκείνος σημείωνε παιάνες μαζί με τους φοιτητές του στο Χάρβαρντ (διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα αρχιτεκτονικής του) για αυτήν την τελευταία πνοή μαζικής δράσης. Θεώρησε τη χαοτική δημιουργικότητα  του Λάγος ως παράδειγμα για τις μελλοντικές πόλεις ενώ όταν ο υπόλοιπος κόσμος περιφρονούσε τους ταχύτατα αναπτυσσόμενους ουρανοξύστες του Κόλπου, εκείνος είχε ήδη συμβάλλει στη δημιουργία του βορειότερου από τα κράτη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Ρας Αλ Καϊμά.

Έτσι στην έκθεση Countryside, The Future προτείνει τον ολοσχερή επαναπροσδιορισμό αυτής της terra incognita που ονομάζεται εξοχή ή παραμελημένη επαρχία έναντι των μεγάλων αστικών κέντρων -θεμελιώδη ανισορροπία και πόλωση η οποία αποτυπώθηκε ούτως ή άλλως έντονα και στο αποτέλεσμα στις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές.

OMA.eu

Ο 75χρονος σήμερα Ρεμ Κούλχαας την προετοίμαζε πέντε ολόκληρα χρόνια. Άνοιξε τον φετινό Φεβρουάριο μόνο για να κλείσει αμέσως τρεις εβδομάδες αργότερα εξαιτίας των υγειονομικών εξελίξεων. Άνοιξε ξανά τις πύλες της στις αρχές του Νοεμβρίου προκαλώντας και ουκ ολίγη κριτική: Σε αυτήν την συναρπαστική αναδρομή και ανάλυση που ανατέμνει το σχεδιασμό των μη αστικών κέντρων σε όλο τον κόσμο συγκεντρώνοντας στοιχεία από τη σοβιετική προπαγάνδα και το καπιταλιστικό επιχειρηματικό λόμπι, απουσιάζει ανερυθρίαστα οποιαδήποτε μνεία στον γηγενή πολιτισμό της Αμερικής και άλλων χωρών. Και εξάλλου γιατί μία εμβριθής διερεύνηση της επαρχιακής αναπτυξιακής πορείας να παρουσιάζεται στον πυρήνα της μητροπολιτικής Νέας Υόρκης;

Ωστόσο, λίγοι μπορούν να αρνηθούν τη διορατικότητα της έκθεσης σε μία εποχή όπου ολόκληρες οικογένειες εκριζώνονται από τη Νέα Υόρκη για να μετοικήσουν και να επαναπατριστούν με τις οικογένειές τους και τη βοήθεια της τηλεργασίας στην ασφάλεια της εξοχής, μακριά από τη μάστιγα του κορονοϊού που πλήττει κυρίως τις μεγαλουπόλεις.

Όλοι οι ενδιαφερόμενοι ανεξαιρέτως (από τους μεγαλομεσίτες των αστικών κέντρων έως τους κυριότερους αγροτοπαραγωγούς στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού) έχουν παρατηρήσει ότι η εξάπλωση δικτύου γρηγορότερου ίντερνετ στην ενδοχώρα αλλά και η ανάπτυξη τεχνολογίας για αποστολές μέσω μη επανδρωμένων συστημάτων (drones) συμβάλλουν ουσιαστικά στη θόλωση των ορίων ανάμεσα στο άστυ και στην επαρχία. «Ποια ευφυΐα επινόησε την ορολογία Κέντρο Εκπλήρωσης;», αναρωτιέται ο ολλανδός αρχιτέκτονας και θεωρητικός.

Άποψη της έκθεσης, OMA.eu

Εκτός από τους κύριους επαγγελματικούς του συνεργάτες, ο Κούλχαας ζήτησε και από τους φοιτητές του να συνεισφέρουν στην έκθεση. Επόπτευσαν τις εξελίξεις από τη Σιβηρία και την Κένυα, από την Έρημο Μοχάβι ως τα αχαρτογράφητα, εξωτικά βουνά της Ιαπωνίας μέσα στην επιθυμία τους να μειώσουν την ένταση της αρχιτεκτονικής εμμονής με τη μεγαλούπολη. Επαναφέρουν τον ενδιαφέρον τους για την τεράστια κλίμακα στα ολοκληρωτικά ναζιστικά, σοβετικά και μαοϊκά σχέδια αγροτικής ανάπτυξης χωρίς να αποσιωπούν βέβαια τα φρικιαστικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που συνόδευαν το κάθε πρόγραμμα.

Υπάρχουν αναφορές και στα σοσιαλιστικά σχέδια του Τσαρλς Φουριέ που οραματίζονταν αυτόνομες ουτοπίες εργασίας, αγροτικής ανάπτυξης, εκπαίδευσης και σεξουαλικής ζωής. Μνείες τόσο αντιθετικές όσο οι ρωμαϊκές βίλες και οι κινέζοι διανοούμενοι που πάντα κοιτούν προς τη φύση, ο στιλπνός και ραφιναρισμένος χιπισμός του συγγραφέα Κέν Κέισι, τα σύγχρονα σπα και θέρετρα της ευζωίας, τη χρηματοπιστωτική οικολογική εποποιία των εκατομμυριούχων.

Το πιο πρωτόγνωρο τμήμα της έκθεσης αφορά ίσως την Κίνα όπου σε συνεργασία με τους φοιτητές της Ακαδημίας Καλών Τεχνών στο πανεπιστήμιο του Πεκίνου, ο Κούλχαας αποκαλύπτει επί παραδείγματι πως μία μικρή κωμόπολη αύξησε το βιοτικό της επίπεδο πουλώντας οργανικές κολοκύθες σε ένοικους ανακαινισμένων πέτρινων σπιτιών. Αλλού, κινέζοι αγρότες πουλούν μήλα κατευθείαν από το δέντρο μέσω του κοινωνικού δικτύου Kuaishou, που συγγενεύει με το τικ τοκ και πολλά άλλα παραδείγματα τεχνολογίας που επιτρέπει στην κινεζική επαρχία να θάλλει μέσα από την άνθηση του ψηφιακού εμπορίου.

Αριστερά τα αγροτεμάχια και δεξιά το εργοστάσιο Gigafactory I της Tesla που αναδιαμορφώνει το τοπίο της αμερικανικής ενδοχώρας -Karsten Moran για τους New York Times

Προς το τέλος της έκθεσης Countryside βρίσκει κανείς τον αμφιλεγόμενο παιάνα στο μεγαλύτερο ίσως («μεταμοντέρνο» και δυστοπικό) βιομηχανικό κέντρο του κόσμο με τίτλο Tahoe Reno Industrial Center στην έρημα της Νεβάδας όπου μέσα σε γιγαντιαίες αποθήκες κουτιά χωρίς παράθυρα φιλοξενούνται τα επιχειρησιακά κέντρα εφοδιασμού και υλικοτεχνικής διαχείρησης κολοσσών όπως οι Walmart, Google, FedEx, Tesla Electric Avenue και Pioneer Nut Company.

Μέσα σε αυτόν τον απορρυθμισμένο, ελεύθερο παράδεισο στη μέση του πουθενά, που επανδρώνεται με ρομπότ και τελειοποιείται με αλγόριθμους, ο Κούλχαας εντοπίζει την υπόσχεση για τα πιο καινοφανή δείγματα μεταφυσικής και μετά-ανθρώπινης αρχιτεκτονικής στον κόσμο. Εν κατακλείδι, μοιάζει να υποστηρίζει ότι το εργοστάσιο της ερήμου προσφέρει πλέον την καλύτερη θέαση για τη μελλοντική έκφραση του καπιταλιστικού ονείρου.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 14 Φεβρουαρίου 2021.