Τουρίστες στον τόπο μας: Η αρχαία γειτονιά της Αθήνας μέσα στο Μουσείο Ακρόπολης

Πετάτε κι εσείς κέρματα σ΄αυτή την κυκλική κατασκευή, που όλοι οι τουρίστες νομίζουν ότι είναι πηγάδι;

Ελπίζω πως όχι. Και γιατί δεν πρόκειται για πηγάδι, αλλά και γιατί μάλλον προβλήματα δημιουργεί αυτή η συνήθεια των επισκεπτών του Μουσείου Ακρόπολης στους υπεύθυνους για την λειτουργία του.

Κατεβαίνοντας τις σκάλες από την Διονυσίου Αρεοπαγίτου, η προσμονή όσων επισκέπτονται για πρώτη φορά το Μουσείο ελάχιστα περιθώρια αφήνει για να σκύψουν με προσοχή πάνω από την αρχαία γειτονιά, που απλώνεται στα πόδια μας.

Άλλωστε, είναι και δύσκολα ερμηνεύσιμη. Στην αρχή τουλάχιστον. Γιατί εδώ δεν έχουμε τους λαμπρούς ναούς, τα μνημειώδη οικοδομήματα και τα εντυπωσιακά κατάλοιπά τους. Μόνο στρώσεις της μιας εποχής πάνω στην άλλη, με την χρήση των παλαιότερων κτισμάτων, για να θεμελιωθούν τα νεότερα κάθε φορά και τους αιώνες να συσσωρεύονται σε μερικά στρέμματα γης.

Εδώ, όμως, ήταν που έζησαν οι κάτοικοι αυτής της πόλης, από την 4η π.Χ. χιλιετία ως και τον 12 ο μ.Χ. αιώνα. Εδώ έκτιζαν τα σπίτια τους, έφτιαχναν οικογένειες, εδώ ζούσαν χαρές και λύπες, όπως σε όλες τις εποχές, σε όλα τα μέρη του κόσμου.

Οδοιπορικό, λοιπόν, σήμερα σ΄αυτήν την αθηναϊκή γειτονιά μερικών …χιλιετιών, που βρίσκεται κάτω από το Μουσείο Ακρόπολης και ήρθε στο φως μόνον χάρις στις ανασκαφές για την οικοδόμησή του. Για να τη δούμε με άλλο μάτι, καθώς αποτελεί πλέον ένα επισκέψιμο τμήμα του Μουσείου Ακρόπολης, ως ένα τεράστιο, ενιαίο έκθεμα.

Η είσοδος γίνεται μέσα από το μουσείο, στα αριστερά μας. Ένας εσωτερικός μεταλλικός διάδρομος που περιτρέχει την ανασκαφή μας φέρνει μέσα στην αρχαία πόλη. Και η ιστορία ξετυλίγεται.

«Η αρχαία γειτονιά που ενσωματώθηκε στο Μουσείο με την αμφιθεατρική χωροθέτησή της στην πλαγιά της Ακρόπολης έβλεπε προς την κατάφυτη περιοχή του Ιλισού, που τα νερά του έρρεαν σε λίγες εκατοντάδες μέτρα. Ο κεντρικός δρόμος της, στον άξονα Βορρά – Νότου, οδηγούσε από τις Φαληρικές πύλες στον βράχο της Ακρόπολης. Τα μεγάλα κτηριακά συγκροτήματα, οι περίτεχνες δεξαμενές νερού, τα εντυπωσιακά λουτρά, τα καλλιτεχνικά εργαστήρια και τα ιδιωτικά σπίτια σε αλλεπάλληλες οικοδομικές φάσεις συνθέτουν σήμερα την εικόνα της», όπως σημειώνει ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής.

Παρ΄ότι βρισκόταν, μάλιστα, μακριά από το κέντρο της πόλης, που ήταν η Αγορά της φυσικά, δεν μπορεί να μην επισημάνει κανείς, ότι ήταν από την «καλή» μεριά της Ακρόπολης, δηλαδή κοντά στο δρόμο που ανηφόριζε προς τα Προπύλαια, πολύ κοντά επίσης στο Ασκληπιείο και στο θέατρο του Διονύσου, αργότερα και στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, ενώ στις πλαγιές του ιερού βράχου απέναντί της σκαρφάλωναν μικρά ιερά, χώρια βέβαια τα μνημειώδη κτίσματα, όπως το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου.

Από τα ευρήματα, έτσι, οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι από την εποχή που άρχισε να κατοικείται πιο συστηματικά, τον 8ο π.Χ. αιώνα, αλλά κυρίως από τα Κλασικά χρόνια, η γειτονιά αυτή φιλοξενούσε κυρίως τους εύπορους κατοίκους της πόλης.

Είχε δρόμους, κρήνες, πηγάδια, λουτρά -δημόσια και ιδιωτικά- σπίτια στα οποία ξεχωρίζουν οι ανδρώνες με την πιο επιμελημένη κατασκευή τους, είχε αποχετεύσεις και αποχωρητήρια, καθώς, από τον 2ο μ.Χ. αιώνα και μετά, σχεδόν κάθε σπίτι είχε το δικό του, καταστήματα, ακόμη και τάφους.

Ενώ από τις ανασκαφές ήρθαν στο φως κάθε είδους αντικείμενα. Από μαγειρικά σκεύη, αγγεία κάθε είδους και λυχνάρια ως σφοντύλια και υφαντικά βάρη για τον αργαλειό, γιατί, όπως ξέρουμε, οι Αθηναίες ύφαιναν συστηματικά και σε όλες τις εποχές, τα είδη καλλωπισμού τους επίσης, τα παιχνίδια των παιδιών, αλλά και μικρά αγάλματα για την οικιακή λατρεία.

Τέτοια αγάλματα, που απεικονίζουν θεότητες, όπως τον Ασκληπιό, την Υγεία, την Αφροδίτη, τον Έρωτα, την Κυβέλη, τον Ερμή, αλλά και τον Δία Ηλιουπολίτη (με τη μορφή δηλαδή, που λατρευόταν στην Ηλιούπολη της αρχαίας Συρίας), ένα σπάνιο εύρημα, εντοπίσθηκαν μέσα σ΄ένα πηγάδι. Μαζί, βρέθηκαν και «κατάδεσμοι», δηλαδή μικρά μολύβδινα ελάσματα, τυλιγμένα σε ρολό, με χαραγμένες κατάρες ή μαγικά λόγια (τα έριχναν κυρίως σε υπόγεια νερά, επικαλούμενοι την βοήθεια χθόνιων θεών, όπως η Εκάτη, η Περσεφόνη, ο Ερμής) εναντίον των ερωτικών ή επαγγελματικών αντιζήλων τους.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον εύρημα, εξάλλου, είναι τα λεγόμενα «εγκαίνια» των σπιτιών, μια πρακτική που διέσχισε τους αιώνες και έφθασε ως τα νεώτερα, ελληνικά χρόνια. Αρκεί να θυμηθούμε το σφάξιμο του κόκορα στα θεμέλια των σπιτιών σ΄όλη την Ελλάδα ή και τα μπουκαλάκια με αγιασμό. Για θυσίες θεμελίωσης πρόκειται, που στην αρχαιότητα βρίσκονταν κάτω από τα δάπεδα των σπιτιών.

Στην πράξη, ήταν ένας ρηχός λάκκος, στον οποίο τοποθετούσαν κομμάτια από ζώα, συνήθως αιγοπρόβατα και πουλερικά, λυχνάρια, αγγεία πόσης, λαδιού και μύρου, μικρογραφίες από επιτραπέζια και μαγειρικά σκεύη, αλλά και καρπούς, όπως σύκα, σταφίδες, αμύγδαλα, καρύδια κ.ά.

Στις ανασκαφές του οικοπέδου Μακρυγιάννη βρέθηκαν τριάντα τέτοια «εγκαίνια», αν και, όπως λένε οι αρχαιολόγοι, θα πρέπει να ήταν πολύ περισσότερα. Για άγνωστο λόγο, το έθιμο δεν συνεχίστηκε στα σπίτια αυτής της γειτονιάς που χρονολογούνται στην Βυζαντινή εποχή. Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι, κατά την κατεδάφιση ενός σπιτιού της δεκαετίας του 1960, βρέθηκε ένα σύγχρονο «εγκαίνιο», που ήταν μια πλάκα με χαραγμένο σταυρό και ένα μπουκαλάκι, μάλλον με αγιασμό. Αυτό το σπίτι, μάλιστα, βρισκόταν πάνω από μία αρχαία οικία, στην οποία είχαν βρεθεί τρία αρχαία «εγκαίνια», διαφορετικής εποχής το καθένα.

Και φθάνουμε στο δια ταύτα: Στην πραγματικότητα, τα ερείπια ενός αρχοντικού που κτίσθηκε αρχικά τον 5ο μ.Χ. αιώνα και επεκτάθηκε σημαντικά στον 6ο αιώνα είναι αυτά που βλέπουμε στην αυλή του μουσείου, καθώς κατευθυνόμαστε προς την είσοδό του. Το κτήριο είχε μεγάλη αψιδωτή αίθουσα υποδοχής, ένα μικρό τρίκογχο διαμέρισμα, ένα μικρότερο τρικλίνιο για τους στενότερους συνεργάτες του οικοδεσπότη (ή παρεκκλήσι για άσκηση ιδιωτικής λατρείας) και έναν ψηλό κυκλικό πύργο, που πολλοί θεωρούν σήμερα ότι ήταν πηγάδι.

Μάλιστα, όπως σημειώνει η Σταματία Ελευθεράτου, διευθύντρια Συλλογών και Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης, αυτό το αρχιτεκτονικό στοιχείο συνηθιζόταν στις επαύλεις εκείνης της εποχής, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο χαρακτήρας του ήταν αμυντικός. Η ίδια μάλιστα προσθέτει ότι θα πρέπει να ανήκε σε διακεκριμένο μέλος της κοινωνίας της εποχής του, με μεγάλη οικονομική επιφάνεια.

Καθώς οι εποχές αλλάζουν, γύρω στο 10ο – 11ο αιώνα, η περιοχή έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί και πάνω στα χαλάσματα δημιουργούνται διάφορα εργαστήρια, αγγειοπλαστικής, μεταλλουργίας, ακόμη και ένα βυρσοδεψείο. Η ζωή της πόλης έχει μεταφερθεί αλλού, κάτι που ισχύει και για όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, έτσι οι περιοχές κάτω από την Ακρόπολη μένουν χέρσες ή έστω με κάποιες καλλιέργειες.

Εδώ, λοιπόν, ο στρατηγός Μακρυγιάννης θα αγοράσει, μετά την Επανάσταση, πολλά κτήματα, σε ένα μέρος των οποίων θα κτισθεί το 1835, ύστερα από απόφαση του Όθωνα, το Πρώτο Στρατιωτικό Νοσοκομείο της χώρας. Πρόκειται για το γνωστό σήμερα κτήριο Weiler (από το όνομα του Γερµανού µηχανικού που το έκτισε), το οποίο «πατάει», κατά ένα τμήμα του, πάνω στα ερείπια του αρχοντικού με τον πύργο.

Κάποια αρχαία εντοπίσθηκαν τότε και διατηρήθηκαν καταχωσμένα, κάποια άλλα καταστράφηκαν. Στο νοσοκομείο, πάντως, νοσηλεύονταν οι αγωνιστές, μεταξύ των οποίων ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο ίδιος ο Μακρυγιάννης. Από τις ανασκαφές στο οικόπεδο, μάλιστα, έχουν βρεθεί πήλινοι λουλάδες της περιόδου αυτής, δεδομένου, ότι τότε στα νοσοκομεία δεν απαγορευόταν το κάπνισμα.

Έναν αιώνα σχεδόν μετά, στις αρχές του 2ου, η εγκατάσταση της Χωροφυλακής στο κτήριο θα δώσει στους αρχαιολόγους ευρήματα, τύπου μπουκαλάκια κολόνιας και μπριγιαντίνης, μελανοδοχεία και φάρμακα, ενώ οι σκληρές μάχες του Εμφυλίου το ΄44 θα αφήσουν πίσω τους σφαίρες και χειροβομβίδες.

Η Ιστορία δεν σταματά. Από την τεράστια ανασκαφή που έγινε για την ανέγερση του Μουσείου Ακρόπολης στο οικόπεδο Μακρυγιάννη είναι σήμερα ορατό ένα μέρος μόνον. Ένα άλλο διατηρείται σε κατάχωση, ενώ υπήρξαν και αρχαιότητες που απομακρύνθηκαν για κατασκευαστούν τα υπόγεια του Μουσείου και του σταθμού του μετρό. Η γεύση της αρχαίας πόλης, που είναι όμως κάτω από τα πόδια μας, παραμένει έντονη και σημαντική.

Η γενική είσοδος στο Μουσείο Ακρόπολης είναι, ως τις 31 Οκτωβρίου, 10 ευρώ (μειωμένο 5 ευρώ).