Διπλή εικαστική απόλαυση στον Πόρο: Αρχαιολογικό μουσείο και γκαλερί Citronne

Ας τονώσει η Τέχνη τα νησιά. Έως τα πρωτοβρόχια θα διαρκέσουν τα δύο εικαστικά γεγονότα που πραγματοποιούνται στον Πόρο: το αρχαιολογικό μουσείο παρουσιάζει την έκθεση Ελλάδα και κώδικες γραφής αφιερωμένη στον προσφάτως εκλιπόντα Κωνσταντίνο Ξενάκη ενώ η γκαλερί σύγχρονης τέχνης Citronne (με εξαιρετικά ζωηρή παρουσία στο νησί εδώ και χρόνια) οργανώνει τη φωτογραφική έκθεση Topos του Νίκου Μάρκου. Αμφότερες τις εκθέσεις έχει επιμεληθεί η ιδιοκτήτρια της γκαλερί και ιστορικός τέχνης Τατιάνα Σπινάρη Πολλάλη.

Η έκθεση περιλαμβάνει κολάζ, χάρτες και βιβλία-αντικείμενα, σημεία και σύμβολα που ξεκινούν από τον αρχαίο κόσμο της Αιγύπτου και της Ελλάδας και φτάνουν έως τη σύγχρονη πραγματικότητα: αστικές δομές, συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, χαοτικό διαδίκτυο. Ο Ξενάκης χαρτογραφεί και κωδικοποιεί, καταγράφει και καταγγέλλει τις χαράδρες της ανθρώπινης επικοινωνίας.

Τα έργα του Ξενάκη έχουν εμφιλοχωρήσει ανάμεσα στα εκθέματα του κομψού Μουσείου δημιουργώντας μία παράδοξη πλην όμως εξόχως γοητευτική εικόνα. Τα ζωγραφικά έργα, οι εγκαταστάσεις και τα γλυπτά του καλλιτέχνη, εντάσσονται αρμονικά (σχεδόν εμπεδώνονται) στο περιβάλλον ωσάν να βρίσκονται ανέκαθεν στο χώρο με τα μόνιμα εκθέματα, τις επιτύμβιες στήλες με τους στίχους του Πινδάρου και του Παυσανία, τα δωρικά κιονόκρανα από κόκκινο τραχύτη, τα βάθρα για τους πάλαι ποτέ χάλκινους ανδριάντες των ρωμαίων αυτοκρατόρων, μεταξύ άλλων.

Δώδεκα φυλακτά τοποθετούνται σε μια προθήκη σαν αρχαιολογικά ευρήματα, θραύσματα μικρογλυπτικής που λειτουργούν ως κώδικες ή αλληγορίες, μία μικρή Βαβέλ, ένας κόσμος ακατανόητος, εκρηκτικός, δυσοίωνος, που ωστόσο μαγνητίζει και καθηλώνει.

Η γνωριμία και η αρχή της συνεργασίας της Τατιάνας Σπινάρη Πολλάλη με τον Κωνσταντίνο Ξενάκη δεν είχε ως αφετηρία τον οικείο καλλιτεχνικό χώρο. Αφορμή για τη συγκεκριμένη έκθεση το Παρίσι όπου εδράζεται ο διεθνής Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Αναπτύξεως (ΟΟΣΑ). Το 2014 με την εισήγηση και την υποστήριξη του τότε μόνιμου αντιπροσώπου της Ελλάδας και καθηγητή Γιώργου Πρεβελάκη κλήθηκε ο Κωνσταντίνος Ξενάκης να εκπροσωπήσει την ελληνική θέση στο ετήσιο ερώτημα του ΟΟΣΑ που εκείνη τη χρονιά αφορούσε την έννοια του resilience, της ανθεκτικότητας των κοινωνιών μετά μεγάλες καταστροφές.

Ο ογδοντάχρονος τότε καλλιτέχνης έδωσε την απάντησή του με τον προφητικό τίτλο No Way Out ή Αδιέξοδο στο σύνολο των έργων που δημιούργησε για τους χώρους του ιστορικού κτιρίου της μόνιμης ελληνικής αντιπροσωπείας στο Παρίσι, παλιά πρωθυπουργική κατοικία. Οι πίνακες τοποθετήθηκαν από τον ίδιο με το σκεπτικό ότι δεν πρόκειται για έκθεση αλλά για πολιτική παρέμβαση.

Η έκθεση δεν απευθύνθηκε στο ευρύ κοινό. Οι αντιπρόσωποι όμως από τις τριάντα τέσσερις διαφορετικές χώρες του ΟΟΣΑ θαμπώθηκαν από τα έργα του κοσμοπολίτη δημιουργού (γεννήθηκε στο Κάιρο, σπούδασε και εργάστηκε στο Παρίσι, στην Αθήνα αλλά και στη Γερμανία), που δεν είχε διστάσει να χρησιμοποιήσει τα σχέδιά του ακαδράριστα, στερεωμένα με πινέζες και σελοτέιπ δημιουργώντας μία εικόνα χάους μέσα

Ως κοσμοπολίτης καλλιτέχνης με μακρά και πολυεπίπεδη θητεία στο Παρίσι ξαναβρέθηκε στο στοιχείο του προκαλώντας ζωηρό διάλογο που εισχωρούσε στο χώρο της πολιτικής φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας, της Ιστορίας. Η πρωτοβουλία και η προσωπικότητα του δημιουργού, άφησε ισχυρές εντυπώσεις. Το ίδιο καλοκαίρι τα έργα μεταφέρθηκαν στο χώρο της γκαλερί Citronne, με τον ίδιο τίτλο, όπου η διεθνής προβληματική του ΟΟΣΑ συναντήθηκε με την τοπική κοινωνία και το ελληνικό πλέον αδιέξοδο.

Η συγκεκριμένη, τελευταία τους συνεργασία στο αρχαιολογικό μουσείο του Πόρου (με το οποίο η γκαλερί Citronne έχει ετήσια σύμπραξη) παρουσιάζεται λίγο μετά το θάνατο του περίφημου καλλιτέχνη στις 5 Ιουνίου. Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης είχε προλάβει να επιλέξει μόνος του την ενότητα των έργων που παρουσιάζονται ώστε να συνομιλούν με τα μνημεία της αρχαιότητας με τρόπο κωδικοποιημένο και οντολογικό, εξ ου και τιτλοφόρησε την έκθεση Ελλάδα, Κώδικες Γραφής.

Η έκθεση και πάλι διαπνέεται από το στοιχείο της ανείπωτης στεναχώριας. Ο χάρτης της Ελλάδας, η καταγραφή της ελληνικής θάλασσας, la mer grecque, η οποία λειτουργεί αφενός ως διαπολιτισμική κοιτίδα και αφετέρου ως εστία της ελληνικής τραγωδίας. Η αντικειμενική καταγραφή συγχέεται χαοτικά με σύμβολα και αναφορές  προσωπικές αλλά και ευρύτερα πολιτισμικές. Η κόκκινη Ελλάδα σε αυτόν τον χάρτη επιπλέει αγωνιωδώς σε μια θάλασσα συμβόλων. Το χαρτογραφημένο Αιγαίο παρουσιάζεται ως μωσαϊκό ναυαγίων. Το Αιγαίο αποτελεί κατεξοχήν θαλασσινή αναφορά για την ελληνική Ιστορία και πολιτική, διαχρονικό στοιχείο ελληνικής ταυτότητας. Ο κωδικοποιημένος τρόπος των συμβόλων, της απαισιοδοξίας και της κριτικής που δημιουργεί ο Ξενάκης εξακολουθεί απαρασάλευτα να λειτουργεί καθαρτικά.

Η έκθεση Topos με δέκα πέντε φωτογραφίες του βραβευμένου Νίκου Μάρκου στην γκαλερί Citronne, εκατοντάδες μέτρα μακριά, αναζωπυρώνει και εκείνη με τη σειρά της το αίνιγμα της ύπαρξης αλλά από εντελώς διαφορετική σκοπιά. Ο μαθηματικός και φωτογράφος στα έγχρωμα καρέ του στήνει αστικά τοπία όπου η ανθρώπινη παρουσία απουσιάζει ή υπάρχει υπαινικτικά. Η αίσθηση της ανθρώπινης αλλοτρίωσης επικρατεί παντού καθώς και της φθοράς που εκμαυλίζει -τόσο στις εικόνες της Αθήνας όσο και στη θάλασσα της Ελευσίνας.

Η έκθεση Ελλάδα και κώδικες γραφής στο αρχαιολογικό μουσείο Πάρου διαρκεί ως τις 4 Οκτωβρίου.

Η έκθεση Topos του Νίκου Μάρκου ως τις 13 Σεπτεμβρίου στην Citronne στον Πόρο.