Το απαγορευμένο γυμνό, οι Βόρειοι και οι Νότιοι

Είναι νέος, ωραίος, ευσταλής. Το πρόσωπό του λάμπει από ευτυχία και ήρεμη αυτοπεποίθηση. Η εικόνα του αποπνέει ήθος και εσωτερική δύναμη. Και το κυριότερο: Είναι ντυμένος! Διότι, γενικά, το έχουν αυτό το… κακό τα αρχαία ελληνικά αγάλματα. Είναι γυμνά. Μα σε μάρμαρο, μα σε χαλκό, είτε θεοί είναι είτε κοινοί θνητοί, όλοι τους τσίτσιδοι. Για αιώνες αυτή η ιστορία… Αλλά ο Ηνίοχος, διότι περί αυτού πρόκειται, φοράει έναν ωραιότατο χιτώνα, μακρύ και πτυχωτό, που δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αρνητικό σχολιασμό… Έτσι  η δωρεά ενός εκμαγείου αυτού του μοναδικού αγάλματος από την ελληνική κυβέρνηση στο Κατάρ, προκειμένου να κοσμήσει το μετρό της πρωτεύουσάς του, μόνον θετικά κρίνεται. Αλλά η πολιτιστική διπλωματία έχει κι αυτή τα μυστικά της. Παρ΄ότι ο πολιτισμός χρησιμοποιείται συχνά για την σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ κρατών, οι χειρισμοί που απαιτούνται είναι κι εδώ λεπτοί…

«Προβληματιστήκαμε πολύ για την επιλογή του κατάλληλου έργου», έλεγε προχθές η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Έπρεπε να είναι μεγάλο, αφού θα τοποθετηθεί σε ανοιχτό χώρο, έπρεπε να έχει μια ιδιαίτερη σημασία αλλά και… να μην είναι γυμνό!». Γιατί κανείς δεν θα ξεχάσει την πανωλεθρία και το παρ΄ ολίγον διπλωματικό επεισόδιο, που συνέβη πριν από μερικά χρόνια, πάλι με το Κατάρ. Όταν η ελληνική κυβέρνηση είχε στείλει στην Ντόχα μια μεγάλη έκθεση για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, την οποία πήγε να εγκαινιάσει ο υπουργός Πολιτισμού τότε, Κώστας Τζαβάρας. Για να βρει ωστόσο, δύο από τα σπουδαιότερα εκθέματα, τον «Κούρο του Πτώου» και τον αθλητή από την Ελευσίνα,  κρυμμένους πίσω από ένα παραβάν και να φορούν και «φουστίτσες»!

Άμεση η αντίδρασή του βεβαίως για την προσβολή της αρχαίας ελληνικής τέχνης και αφού οι εξηγήσεις, ότι το θέαμα μπορεί να σκανδάλιζε τις γυναίκες επισκέπτριες, δεν τον έπεισαν, πήρε τα δύο αγάλματα και τα έφερε πίσω στην Ελλάδα. Και πολύ καλά έκανε. Μόνον που για το τραγελαφικό γεγονός, δεν έφταιγε μόνον η συγκεκριμένη χώρα. Με δεδομένο ότι οφείλεις να σέβεσαι τους φίλους σου, είτε πρόκειται για πρόσωπα είτε για ολόκληρα κράτη, που μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετική νοοτροπία από τη δική σου, είναι φανερό, ότι την ευθύνη τότε δεν είχε μόνον το Κατάρ. Κάποιο έλλειμμα είχαμε δείξει κι εμείς στις συνεννοήσεις… Ηνίοχος λοιπόν τώρα. Ασκανδάλιστος.

Περί ιματίων

Γίνεται να ζητάμε την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα –κατά καιρούς και άλλων ελληνικών αρχαιοτήτων από ξένα μουσεία – και να μην έχουμε λύσει ακόμη τα του οίκου μας; Η ιστορία πάει πολλά χρόνια πίσω, τόσα ώστε να έχει γίνει καθεστώς η νοοτροπία του «δικού μου» και «δικού σου». Κτητικές αντωνυμίες για έργα τέχνης, που δεν μπορεί να ανήκουν σε κανέναν είτε είναι άνθρωπος είτε κάποια υπηρεσία. Γιατί η πολιτιστική κληρονομιά στην Ελλάδα δεν έχει ιδιοκτησιακό χαρακτήρα, το λέει και το Σύνταγμα αυτό. Παρ΄όλα αυτά αρχαία έργα μπορεί να είναι διασπασμένα και διαμοιρασμένα ως ιμάτια – το ένα κομμάτι τους εδώ, το άλλο εκεί – και να μην υπάρχει καμία πρόθεση, το αντίθετο, για την συνένωσή τους. Κι άλλοτε έργα, που μπορεί να βρίσκονται σ΄ένα μουσείο ενώ η καλλιτεχνική και ιστορική τους αξία θα μπορούσε να αναδειχθεί καλύτερα σε ένα άλλο.  Και δεν είναι μόνον αυτά… Ούτε για εκθέσεις, αν και εντός της χώρας, δίνουν τα έργα τους κάποιοι, φέρνοντας διάφορα προσκόμματα, κάποτε σοβαρά αλλά συχνά απλώς προφάσεις. Η συνηθέστερη για παράδειγμα, ότι τα έργα κινδυνεύουν από τις μετακινήσεις ηχεί γελοία, όταν η απόσταση που θα διανύσουν μπορεί να είναι… δύο τετράγωνα μέσα στη ίδια πόλη. Ενώ ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα για μια έκθεση στο εξωτερικό. Παρωχημένες αντιλήψεις, ιδεοληψίες που κληρονομήθηκαν από περασμένες εποχές είναι όλα αυτά, που υπερπήδησε πάντως με την τελευταία του απόφαση το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο παραχωρώντας στο Μουσείο της Ακρόπολης  ένα μαρμάρινο κεφαλάκι από τη ζωφόρο του Παρθενώνα. Γιατί εκεί είναι η θέση του. Μικρό το βήμα αλλά τουλάχιστον έγινε.

Βόρειοι και Νότιοι

Μόνον «εθνικό» δεν είναι ωστόσο το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Παρ΄ότι κιβωτός του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και ασφαλώς ένα από τα σπουδαιότερα του κόσμου, έχει σαφώς ένα έλλειμμα.  Όχι σε αριστουργήματα, γιατί τέτοια είναι αμέτρητα σ΄αυτό το μουσείο, αλλά σε εκπροσώπηση όλης της Ελλάδας. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς δηλαδή, ότι για το Εθνικό Αρχαιολογικό η Ελλάδα σταματάει στη Λάρισα. Από εκεί και πάνω, όλη η Μακεδονία και η Θράκη είναι απούσες. Σπουδαίες ανακαλύψεις των τελευταίων ετών, όπως στην Βεργίνα ή στο Δίον, σημαντικά στοιχεία για την ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό παραμένουν άγνωστα για τον επισκέπτη, που όμως, όταν βρίσκεται σε ένα εθνικό μουσείο, δικαίως περιμένει να λάβει πλήρη γνώση της χώρας. Βέβαια αυτό δεν έγινε επίτηδες, είναι προφανές, ότι η αρχή του βρίσκεται στην καθυστέρηση απελευθέρωσης της Βόρειας Ελλάδας και στη συνέχεια όμως στην απουσία ανασκαφών για πολλά χρόνια. Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού όμως, γιατί ενώ οι συνθήκες έχουν αλλάξει προ πολλού, δεν έχει συμβεί το ίδιο με τις απαρχαιωμένες αντιλήψεις περί «ιδιοκτησιακού». Ακόμη μία προβληματική κατάσταση, που ως τώρα το υπουργείο Πολιτισμού, καθ΄ύλην αρμόδιο φυσικά, δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει, καθώς η «αντίσταση» των βορείων στην παραχώρηση αρχαιοτήτων, προκειμένου να εκτεθούν στο Εθνικό Αρχαιολογικό είχε πάντα μικροκομματική ή και πολιτική υποστήριξη. Σαν να πρόκειται για δύο διαφορετικές χώρες… Η εξέλιξη πάντως δύσκολα σταματά.  Σε λίγα χρόνια το νέο, διπλάσιο σε μέγεθος Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ύστερα από την επέκταση που δρομολογείται, θα έχει τις δικές του απαιτήσεις.