Το Ίδρυμα Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου με τη δράση του ως σύγχρονος πνευματικός φάρος

Η περίπτωση του Ιδρύματος Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου, συμπυκνώνει πνευματικότητα υψηλής στάθμης. Εκπορεύεται από την αφοσίωση του σπουδαίου ιδρυτή του (το 1999) Παύλου Κανελλόπουλου (1906-2003), με το «ωραίο». Απόρροια της εξαιρετικής παιδείας με την οποία γαλουχούνται ελάχιστοι οικονομικά ισχυροί άνδρες της χώρας, ώστε να ενσωματώσουν ό,τι πιο κοντινό υπάρχει στην ελληνική εκδοχή της «αριστοκρατίας» -οικονομικής  και (κυρίως) πνευματικής. Όπως και ο νυν πρόεδρος του Ιδρύματος κ. Νέλλος Κανελλόπουλος που συνεχίζει το ευαγές έργο των προκατόχων του.

Ένας σπουδαίος άνδρας που δεν μνημονεύεται όσο θα έπρεπε, έρχεται το πλήρωμα του χρόνου να επανέλθει στο προσκήνιο μέσω του καταπληκτικού του Ιδρύματος και της μοναδικής δράσης του. Στην κρίσιμη αυτή συγκυρία της χώρας, το Ίδρυμα Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου προχώρησε σε δωρεά 1.000.000 ευρώ (και όχι μόνο) για την προμήθεια αναγκαίου εξοπλισμού σε νοσοκομεία και δομές δημόσιας υγείας με σκοπό την καταπολέμηση της διάδοσης του κορωνοϊού (σε πλήρη συντονισμό με το υπουργείο Υγείας, θα διατεθεί στο Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας ΑΕ -ΙΦΕΤ ΑΕ).

Επιπλέον, το Ίδρυμα συμβάλλει στις εργασίες για την επανέκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας με χορηγία ύψους πεντακοσίων χιλιάδων ευρώ ώστε να αποκτήσει έκθεση σύμφωνη με τα σύγχρονα μουσειολογικά δεδομένα. Υπήρχε πρόθεση να ολοκληρωθεί πριν την έναρξη της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ελευσίνα 2021, τον επόμενο Μάρτιο, αλλά υποχρεωτικά η χρονολογία μετακυλίεται για αργότερα λόγω της υγειονομικής κρίσης. Ας σημειωθεί ότι τα θεμέλια της γιγαντιαίας τσιμεντοβιομηχανίας δημιουργήθηκαν με την εγκατάσταση του πρώτου εργοστασίου στην Ελευσίνα το 1902 (η πρώτη ελληνική μονάδα παραγωγής τσιμέντου).

Όπως χαρακτηριστικά σημείωσε η υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη στην ευχαριστήρια επιστολή της προς τον πρόεδρο του Ιδρύματος, «χάρη στην καθοριστική βοήθειά σας, η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής θα μπορέσει να ολοκληρώσει την επανέκθεση του Μουσείου ως την έναρξη της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2021. Σε άλλη περίπτωση οι διαδικασίες του Δημοσίου για τις σχετικές προμήθειες καθιστούν το εγχείρημα απολύτως απαγορευτικό».

Στην ίδια λογική, το Ίδρυμα Παύλου & Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου ενέκρινε ανάλογη χορηγία ύψους πεντακοσίων πενήντα χιλιάδων ευρώ προς την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων για την εκτέλεση του έργου της μερικής αναστήλωσης της στοάς του Φιλίππου Ε’ στη Δήλο «με το συλλογισμό ότι η Δήλος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και η εφαρμογή ενός προγράμματος αναστηλωτικών έργων θα μπορούσε να αλλάξει το δηλιακό τοπίο διασώζοντας την πολύτιμη κληρονομιά του από τη φθορά του χρόνου επιτυγχάνοντας να καταστήσει το νησί κορυφαίο προορισμό παγκοσμίως». Κατά την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, η πρόσφατη εγκατάσταση ικριώματος που διατρέχει όλο το μήκος του υπό αναστήλωση κτιρίου, «αποτελεί το βασικό “εργαλείο” για την ασφαλή και ταχεία εκτέλεση των εν εξελίξει αναστηλωτικών εργασιών».

Η δράση του Ιδρύματος Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου αποδεικνύεται ιδιαίτερα επίκαιρη και για άλλους λόγους: Όχι μόνο επειδή η τσιμεντοβιομηχανία ΤΙΤΑΝ πλησιάζει τα εκατόν είκοσι χρόνια απαρέγκλιτα επιτυχημένης πορείας στην ελληνική οικονομία. Αλλά και επειδή το πνευματικό σκέλος των ενδιαφερόντων του ιδρυτή της, αποκτά ιδιαίτερο βάρος σήμερα: όταν η ελληνική ταυτότητα μέσα από διαδοχικές κρίσεις, εκφράζει το αίτημα να επιβεβαιωθεί και να σφυρηλατηθεί. Πράγμα που μπορεί να επιτευχθεί πιθανότατα μόνο μέσα από την αναθεώρηση και την επιστροφή στην αυθεντική ελληνική έκφραση, ήτοι την αρχαία και χριστιανική – βυζαντινή και μεταβυζαντινή Τέχνη, τους δύο πυλώνες του ελληνικού Πολιτισμού.

Το Ίδρυμα εξάλλου ιδρύθηκε με σκοπό τη διάδοσή του, την προαγωγή της εκπαίδευσης και τη δημιουργία ευκαιριών για την εξάπλωση του ελληνικού πνεύματος. Με αυτήν τη λογική, υποστηρίζει κοινωφελείς φορείς οι οποίοι προσφέρουν στους μη προνομιούχους. Εν ολίγοις, η δράση του επικεντρώνεται στο τρίπτυχο Πολιτισμός, Εκπαίδευση, κοινωνική προσφορά. Ο ρόλος του σήμερα αποδεικνύεται πολύ πιο καίριος για την ελληνική κοινωνία από την ενασχόληση με τη δυτική καλλιτεχνική έκφραση και παιδεία.

Ο πεφωτισμένος ιδρυτής 

«Πολλοί στα κατοπινά χρόνια, με ρώτησαν, πώς μου ήλθε η ιδέα να γίνω συλλέκτης έργων ελληνικής τέχνης. Ποτέ δεν σκέφθηκα ότι θα γίνω˙ συνέβη χωρίς να το καταλάβω… δεν ήτο κάτι που επεδίωξα, ο έρως όμως προς το ωραίο με έφερε εκεί σχεδόν αυτόματα», σημείωνε στην αυτοβιογραφία του ο Παύλος Κανελλόπουλος.

Ο μικρότερος γιος του Άγγελου και της Ελένης Κανελλοπούλου σπούδασε χημεία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Η αγάπη του για την ελληνικότητα (γράμματα και τέχνες) την οποία του εμφύσησε ο πατέρας του, καθόρισε τη ζωή του. Οι ευρείες δυνατότητες για γνώση που του παρείχε ακόμη η μεσοπολεμική Γερμανία τον οδήγησαν στη μελέτη ανθρωπιστικών, κλασικών σπουδών, τις οποίες μελέτησε με προσήλωση. Εμποτίστηκε με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα της φιλοσοφίας την οποία εναρμόνισε δημιουργικά με τη θρησκευτικότητα του ελληνοχριστιανικού στοιχείου, όπως αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο (την πλευρά που συνδέθηκε με τον Διαφωτισμό και την εξωστρέφεια προς τη Δύση και άρα συγγενές με την αρχαιότητα, όχι το πιο σκοταδιστικό του κομμάτι).

Ο έρωτας για το ωραίο μοιραία τον οδήγησε στο δρόμο του «συλλέκτη έργων ελληνικής τέχνης» (το 1925 αποκτά άδεια συλλέκτη), που ξεκίνησε με την αγορά δύο εικόνων βυζαντινής τεχνοτροπίας του 16ου αιώνα, μια Παναγία και έναν Άγιο Νικόλαο. Έκτοτε, ο πεφωτισμένος αυτός άνδρας ταξίδευε, αναζητούσε και διέσωσε από την αφάνεια πληθώρα αντικειμένων τέχνης που σχετιζόταν με αυτές τις δύο παραδόσεις. Παράλληλα, είχε εντρυφήσει στην ελληνική γλώσσα. Εν καιρώ αποδείχθηκε άξιος «ξεναγός» της συλλογής του, της μεγαλύτερης ιδιωτικής συλλογής ελληνικής τέχνης στον κόσμο.

Η σύγχρονη εποχή

Κρίσιμη συνοδοιπόρος του στάθηκε πάντα η περίφημη Αλεξάνδρα Κανελλοπούλου το γένος Λόντου (1921-2008). Το 1976 δώρισαν τη συλλογή του στο ελληνικό δημόσιο με τη δημιουργία του Μουσείου Π. & Α. Κανελλοπούλου στο πλακιώτικο αρχοντικό Μιχαλέα κάτω από το βλέμμα της Ακρόπολης, στο οποίο αρχικά στεγάστηκαν 6500 μνημεία από τους προϊστορικούς ως τους νεώτερους χρόνους (18ος -0 19ος αιώνας). Μαζί το έστησαν με υποδειγματική οργάνωση και προσοχή, ώστε τα εκθέματα να βοηθούν τον επισκέπτη να κατανοήσει την εξέλιξη της ελληνικής τέχνης. Δωρίζοντας τη συλλογή του, ο Παύλος Κανελλόπουλος αποκτούσε φοροαπαλλαγή είκοσι πέντε εκατομμυρίων δραχμών, την οποία όμως απέρριψε. Μετά του Ολυμπιακούς Αγώνες, με πρωτοβουλία της Αλεξάνδρας, το Μουσείο απέκτησε και το διπλανό οικόπεδο όπου ένα κτίριο τετρακοσίων τετραγωνικών ενώθηκε με το παλιό αρχοντικό ώστε να φιλοξενήσει «ξεχωριστά τα βυζαντινά, δηλαδή το βαρύ πυροβολικό της συλλογής του άνδρα μου», όπως εκείνη δήλωσε.

Οι ίδιοι δεν απέκτησαν ποτέ παιδιά. Έτσι, η δράση τους πέρασε στους σημερινούς διαχειριστές του Ιδρύματος και κυρίως στον αναγεννησιακό Νέλλο Κανελλόπουλο, ο παππούς του οποίου υπήρξε αδελφός του Παύλου. Η περιουσία του Ιδρύματος συνίσταται στο 10% του Τιτάνα που κληρονόμησε από τους ιδρυτές. Και σήμερα, όπως δηλώνει ο σημερινός πρόεδρος του ΔΣ, «έχουμε καθήκον από το καταστατικό του ιδρύματος, ό,τι αποδόσεις έχουμε ανά έτος να τις μοιράζουμε δια τρία στους τρεις πυλώνες του Ιδρύματος και παράλληλα να εμπλουτίζουμε την περιουσία του, πράγμα που κάνουμε».

Στο πνεύμα της στήριξης των ευπαθών ομάδων, εντάσσεται και η δωρεά για τον κορωνοϊό. Η οποία μόλις συμπληρώθηκε από μία ακόμη: την αγορά ενός διαγνωστικού μηχανήματος για τον κορωνοϊό αξίας σαράντα χιλιάδων ευρώ, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακοπούλου και τον Θανάση Μαρτίνο με το ομώνυμο Ίδρυμά του, το οποίο δόθηκε στην επικεφαλής της επιτροπής για τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας Αναστασία Κοτανίδου.

«Η ίδια δεν το διαδίδει. Και εμείς απλώς εκτελούμε το καθήκον μας -όχι της φοροαπαλλαγής, αλλά της στήριξης ευπαθών ομάδων εκεί που δεν μπορεί το κράτος. Μακάρι να μπορούσαμε περισσότερο. Τους τελευταίους εννιά μήνες επικρατεί πλέον η αίσθηση ότι υπάρχει κράτος. Λίγες μέρες χρειάζονται πλέον για να δρομολογηθεί η οποιαδήποτε δωρεά από τον ιδιωτικό τομέα. Στο παρελθόν ένιωθε κανείς ότι θα δώσει σε έναν κουβά χωρίς πάτο. Τώρα υπάρχει πάλι ένα κράτος ικανό να αποδέχεται δωρεές. Όπως με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, έτσι και με τον Μητσοτάκη: πολιτικούς που δεν αναζητούν το συμφέρον τους αλλά αγωνίζονται για την αποτελεσματικότητα του κράτους» διευκρινίζει ο πρόεδρος.

Παρομοίως, το τυροκομείο στην Αλεξανδρούπολη που ανήκε στη θεία του νυν προέδρου, περνάει στα χέρια της Ιεράς Μητρόπολης Αλεξανδρόπουλης και του εκσυγχρονιστή Μητροπολίτη Άνθιμου για να το θέσει στην υπηρεσία των ευπαθών ομάδων της περιοχής.

Όσον αφορά το Μουσείο, μόλις πέρυσι εκδόθηκε το προεδρικό διάταγμα με το οποίο διαμορφώθηκε ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και αυτό «πάλι με τη δράση της Μενδώνη, που προσφέρει και βοηθάει πολύ όπου μπορεί», επισημαίνει. Εξαιρετικά χαμηλών τόνων ίδιος αλλά με ιδιαίτερη ακτινοβολία, όσο και τα αριστουργήματα της ελληνικής και παγκόσμιας κληρονομιάς που το Ίδρυμα διαθέτει προς τέρψιν του ελληνικού κοινού.