Τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής και τα Φαμπερζέ των τσάρων

Από τα αυγά που γέννησε η Λήδα, ύστερα από την συνεύρεσή της με τον κύκνο – Δία, στα αυγά των Ορφιστών, για τους οποίους συμβόλιζαν το μυστήριο της ζωής.

Από τα διακοσμημένα με τέχνη αυγά στρουθοκαμήλου της αρχαιότητας στα χρυσοποίκιλτα Φαμπερζέ των τσάρων. Και, ανάμεσα σ΄ όλα αυτά, τα κόκκινα αυγά της ελληνικής Λαμπρής.

Γιατί, εκτός από εκλεκτό διατροφικό είδος, από την Προϊστορική εποχή κιόλας, το αυγό υιοθετήθηκε από όλες τις θρησκείες και όλους τους λαούς ως σύμβολο δημιουργίας, συνδεδεμένο επί χιλιετίες με τις γιορτές της άνοιξης, με την αναγέννηση και με την αναζωογόνηση.

Κι ο λόγος, το τέλειο σχήμα του, σφαιρικό ή ελλειπτικό και βέβαια το περιεχόμενό του, αφού κρύβει ένα ζωντανό πλάσμα. Το αυγό, έτσι, προσφέρεται για τη νοερή απεικόνιση του κύκλου της ζωής, η οποία για πολλά φυτά και ζώα αρχίζει την άνοιξη.

Κι αυτός ο ίδιος ο συμβολισμός της ζωής, που βγαίνει μέσα από ένα αυγό, βρίσκεται και στη βάση του εθίμου της χριστιανικής εκκλησίας, που γιορτάζει την Ανάσταση του Χριστού με αυγά, τα οποία οι πιστοί σπάζουν, τσουγκρίζοντάς τα.

Αυτονόητη, επομένως, σήμερα η σύνδεση του αυγού με το Πάσχα, πριν όμως αποκτήσει αυτή την άμεση σχέση με τον Χριστιανισμό, ήταν σύμβολο ζωής για τουλάχιστον 2.600 χρόνια.

Το ερώτημα αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα δεν φαίνεται, πάντως, να είχε απασχολήσει τους ανθρώπους πριν από …7500 χρόνια, όταν οι όρνιθες εξημερώθηκαν κάπου στην Νοτιοανατολική Ασία και στην Ινδία (το ερώτημα άλλωστε εσχάτως απαντήθηκε, υπέρ της πρώτης).

Στον ελλαδικό χώρο έφθασαν περί το 800 π.Χ. και η εκτροφή τους γινόταν κυρίως για τα αυγά τους. Ιστορικά, όμως, οι πρώτες μαρτυρίες για τον συμβολισμό του αυγού στη θρησκεία αναφέρονται στους Πέρσες και χρονολογούνται γύρω στα 500 π.Χ.

Ήταν στην περίοδο των Αχαιμενιδών και του Ζωροαστρισμού, όταν γιόρταζαν την εαρινή ισημερία βάφοντας και τρώγοντας αυγά. Υπάρχει, μάλιστα, ένα ανάγλυφο από την Περσέπολη αυτής της εποχής που δείχνει ευγενείς σε πομπή κρατώντας στα χέρια τους αυγά.

Στην Ελλάδα, ωστόσο, οι Ορφιστές είχαν ήδη διατυπώσει τη θεωρία περί «κοσμικού αυγού», που σχετιζόταν με την δημιουργία του σύμπαντος και την αρχή της ζωής. Ειδικά, όμως, τα αυγά της στρουθοκαμήλου είχαν μία ακόμη χρήση, καθώς το κέλυφός τους χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή πολύτιμων αντικειμένων με εξαιρετική διακόσμηση και την προσθήκη ευγενών μετάλλων.

Μ΄ αυτή τη μορφή, έτσι, αποτελούσαν διπλωματικά δώρα, που αντάλλασσαν οι ηγεμόνες των λαών της Μεσογείου.

Όπως το αυγό στρουθοκαμήλου της Μυκηναϊκής εποχής, που βρέθηκε στη Μιδέα της Αργολίδας -σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο- ένα ιδιαίτερο αντικείμενο, που είχε μετατραπεί σε ρυτό (τελετουργικό σκεύος), με ασημένιο στόμιο και διακοσμητικές χρυσές και χάλκινες ταινίες.

Η προέλευσή του, από την Αίγυπτο ή την Συροπαλαιστινιακή ακτή. Σήμερα, πάντως, αυγά στρουθοκαμήλου κρέμονται στις εκκλησίες των Κοπτών και στα τζαμιά, απεικονίζοντας τη ζωή και την ανάσταση, ενώ καμιά φορά βρίσκονται και σε τάφους.

Πολύ αργότερα, οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα αυγά της κότας στις διάφορες παγανιστικές γιορτές τους, στα βακχικά και τα διονυσιακά μυστήρια, αλλά πιθανώς να τους χρησίμευαν και σε κατάρες!

Από τον 1ο μ.Χ. αιώνα, όμως, υπάρχουν και δύο πολύ ιδιαίτερες μαρτυρίες, συγκεκριμένα από ταφές παιδιών στη Ρώμη -η μία στην νεκρόπολη του Βατικανού- στις οποίες υπήρχαν και αυγά. Κι όπως πιστεύουν οι αρχαιολόγοι, μάλλον είχαν τοποθετηθεί στις ταφές ως σύμβολα αναγέννησης μιας νέας ζωής απέναντι στο άδικο πρόωρο τέλος.

Και, κάπως έτσι, φθάνουμε στα «χριστιανικά» αυγά, για τα οποία πάντως δεν υπάρχει κάποια ιστορική μαρτυρία ότι συνδέονται με τον Χριστό. Απλώς η ορθόδοξη παράδοση λέει, σε μία από τις εκδοχές της, ότι η Μαρία η Μαγδαληνή πήγε αυγά βρασμένα στον τάφο του Ιησού και, μόλις είδε ότι είχε αναστηθεί, τα αυγά έγιναν κόκκινα σαν το χρώμα του αίματος.

Αν μία ταπεινή, κόκκινη βαφή, ωστόσο, είναι αρκετή για τους ορθόδοξους χριστιανούς, ώστε να δοθεί η χαρούμενη και παραδοσιακή νότα του Πάσχα, για κάποιους άλλους, ελάχιστους, χρειάζονταν και χρυσός και ασήμι και διαμάντια και ρουμπίνια και μαργαριτάρια και όποιο άλλο πολύτιμο υλικό βρίσκεται στον πλανήτη.

Ο λόγος, φυσικά, για τα αυγά Φαμπερζέ.

Σύμβολα πλούτου πρωτίστως, αλλά και μεγαλοπρέπειας, ομορφιάς και τέχνης, αυτά τα αριστουργήματα, που φιλοτεχνήθηκαν στην τσαρική Ρωσία από το 1881 ως το 1916, αποτελούν ένα μοναδικό στο είδος τους σύνολο, που δεν παύει, παρ΄ όλα αυτά, να συμβολίζει το Πάσχα!

Γιατί, ως πασχαλιάτικα δώρα, δημιουργήθηκαν από τον περίφημο χρυσοχόο Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ και μάλιστα αυτοκρατορικά δώρα!

Η αρχή είχε γίνει όταν ο Φαμπερζέ δώρισε στον τσάρο Αλέξανδρο Γ΄ ένα αυγό από λευκό σμάλτο με χρυσό. Μέσα σ΄αυτό βρισκόταν ένας χρυσός κρόκος και μέσα σ΄αυτόν μία κοτούλα από πλατίνα, πάνω στην οποία υπήρχε αντίγραφο του αυτοκρατορικού στέμματος, με διαμάντια και μια αλυσίδα με ένα μενταγιόν από ρουμπίνι!

Η ίδια λογική μινιατούρας, πάντα με πολύτιμα μέταλλα και λίθους, επαναλαμβάνεται σε όλα τα αυγά, παραγγελίες των τσάρων για δώρα σε τσαρίνες και σε άλλα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, που έφτιαξε στη συνέχεια ο Φαμπερζέ.

Ως την Οκτωβριανή Επανάσταση, όμως, όταν Οίκος Φαμπερζέ, που είχε έδρα στην Αγία Πετρούπολη, έκλεισε και ο ίδιος φυγαδεύτηκε από τη Ρωσία.

Συνολικά 54 αυγά θεωρείται ότι είχαν δημιουργηθεί τότε, το καθένα εντελώς διαφορετικό από το άλλο, με θέματα που είχαν σχέση πάντα με την ιστορία της οικογένειας των τσάρων.

Πολλά, όμως, έχουν χαθεί, μαζί με άλλα κοσμήματα του Οίκου Φαμπερζέ. Σήμερα, τα περισσότερα βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, κάποια επέστρεψαν στη Ρωσία, ενώ δέκα από αυτά είχαν πουληθεί το 2004 σε δημοπρασία των Sotheby’s από τους κληρονόμους του Μάλκολμ Φορμπς, ο οποίος και είχε συλλέξει όχι μόνον αυγά, αλλά 250 άλλα κοσμήματα Φαμπερζέ.

Την συλλογή αγόρασε, τότε, ο Ρώσος δισεκατομμυριούχος Βίκτορ Βέκσελμπεργκ, ο οποίος και δημιούργησε ιδιωτικό μουσείο στην Αγία Πετρούπολη.

Σε δημοπρασία είχε βγει και ένα άλλο Φαμπερζέ, το «Αυγό ρολόι», με έναν πετεινό από πολύτιμους λίθους στο εσωτερικό του, ο οποίος κινείται και τραγουδάει, ενώ μία καμπανούλα χτυπάει την ώρα. Το συγκεκριμένο βρισκόταν στην οικογένεια Ρότσιλντ για έναν αιώνα, ώσπου δημοπρατήθηκε από τους Christie’s και αγοράσθηκε από τον Ρώσο συλλέκτη Αλεξάντρ Ιβάνοφ, που το 2014 το δώρισε στο Ερμιτάζ.

Ιδιαίτερη, τέλος, είναι η ιστορία ενός άλλου αυγού, που τα δύο μέρη του είχαν χωριστεί από τη δεκαετία του ΄20 και το μεν εξωτερικό ανήκει στην περίφημη συλλογή McFerrin Fabergé Collection, ενώ το εσωτερικό του, ένα λιλιπούτειο φιλτισένιο ελεφαντάκι, είχε αγοραστεί από τον βασιλιά Γεώργιο Ε΄της Αγγλίας.