Ιωάννου και Κουνς: σχέση συνδημιουργίας

Το enfant terrible της σύγχρονης τέχνης Τζεφ Κουνς επανέρχεται στα Σφαγεία στην Ύδρα στο πλαίσιο της ετήσιας έκθεσης του Δάκη Ιωάννου κάθε καλοκαίρι.

Στη νέα έκδοση 2000 Words: Jeff Koons (εκδόσεις ΔΕΣΤΕ), ο Κουνς διερευνά τον τρόπο με τον οποίο κοινότοπα αντικείμενα μετατρέπονται σε έργα τέχνης όταν αντανακλούν ενδόμυχες επιθυμίες. Επιχειρεί έτσι μία καταβύθιση στη λαϊκή (ή ποπ) αισθητική όπως εκφράζεται μέσα από τη γραμματική του κιτς, της αρχαιολογίας, του αθλητισμού: πώς εκφάνσεις καθημερινής χρησιμοθηρίας και λατρείας του υλισμού ανάγονται στη σφαίρα της (απατηλής) αυτοεπλήρωσης.

Κατά κάποιο τρόπο τα δύο γεγονότα ταυτίζονται. Διότι και τα Σφαγεία όπου πρόκειται να εμφανίσει τα έργα του ο αμερικανός καλλιτέχνης φέτος τον Ιούνιο συνδέονται με την έκσταση του καταναλωτισμού: ο τόπος που κάποτε αποτελούσε σφαγείο ζώων για την εκτροφή του πληθυσμού μετατρέπεται τώρα σε ένδοξο χώρο φιλοξενίας πολύτιμων εκθεμάτων για την κλειστή οικονομική, litterati, διεθνοποιημένη ελίτ της χώρας. Ο per se καταναλωτισμός, όπως εκφράστηκε και από τη γλώσσα του Μαρσέλ Ντυσάν (Duchamp).

Πάτρονας και δημιουργός

Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η συνέχεια του Ντισάν εξασφαλίστηκε από τον Κουνς και τον Ιωάννου από κοινού.

Ακόμη περισσότερο: ο σπουδαίος μαικήνας εμπλέκεται σε τέτοιο βαθμό στη δημιουργική διαδικασία με τη στενή όσμωσή του με τους καλλιτέχνες, με την πνευματική του ιδιοφυία, που η αισθητική του εμποτίζει, καθορίζει ολοσχερώς το σύγχρονο εικαστικό ίδίωμα. Εν πολλοίς η γλώσσα της σύγχρονης τέχνης εξελίσσεται μέσα από τις αποφάσεις του.

Όχι μόνο από την άποψη τη χρηματιστηριακή, ότι ανεβάζει και καθαιρεί καλλιτέχνες και την αξία τους. Αλλά κατ’ αρχήν από αισθητικής απόψεως. Τα γούστα του μεταπλάθονται σε έργα από τους ίδιους τους καλλιτέχνες που συγκεντρώνει κάτω από την πτερούγα του. Πρόκειται για πλανητάρχη και δημιουργό.

Αυτό συμβαίνει ειδικά με τον Κουνς (πολύ περισσότερο απ’ όσο φερ΄ειπείν με τη νεουρκέζα Κίκι Σμιθ που παρουσιαστηκε πέρυσι στα Σφαγεία).

Κατά γενική ομολογία, η σχέση του με τον Κουνς σηματοδοτεί την απαρχή της περιουσίας έργων τέχνης που άρχισε να συλλέγει en masse τη δεκαετία του 1980 για να φτάσει σήμερα με χίλια πεντακόσια κομμάτια στην κατοχή του, πολλά από τα οποία θεωρούνται αριστουργήματα. Το 2004, η ArtReview τον έχρισε ισχυρότερο συλλέκτη του κόσμου.

Ένοχος

Για παράδειγμα, το γιώτ του που ονομάζει Guilty: απαύγασμα χρησιμοθηρικής λατρείας.

Ποπ καλειδοσκόπιο, εκτυφλωτικά κίτρινοι ρόμβοι, ρόζ τρίγωνα, μπλε πολύγωνα και ασαφές, αφηρημένο μοτίβο σύμφωνα με τον τύπο του razzle dazzle καμουφλάζ που χρησιμοποίησε το βρετανικό ναυτικό κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου: «όχι για να αποκρύψει ένα αντικείμενο αλλά για να προκαλέσει σύγχυση στον θεατή», εξηγεί ο ελληνοκύπριος επιχειρηματίας.

Ο Τζεφ Κουνς συνεργάστηκε με την ιταλίδα σχεδιάστρια Ιβάνα Πορφίρι που του έδωσε τις λειτουργικές παραμέτρους ώστε εκείνος ύστερα να ζωγραφίσει με ψηφιακό τρισδιάστο σχέδιο στο στούντιό του.

Και παρότι ισχυρίζεται ότι δεν ανακατεύτηκε καθόλου, μπορεί να ισχύει ως προς την εκτέλεση αλλά όχι ως προς τη σύλληψη. Το πνεύμα του Ιωάννου βρίσκεται πρόδηλα παρόν.

Πρόκειται για ένα πλωτό έργο τέχνης. «Σχεδίασαμε ένα σκάφος (…) χωρίς κανόνες, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σχέδιο» αποκάλυψε ο Ιωάννου στον Τομ Μπέτριτζ. Σύμφωνα δηλαδή με τους όρους της μεθοδολογίας του «αντι – στιλ».

Εξάλλου, ο ίδιος ο Δάκης ξεκίνησε ο καλλιτέχνης. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός και αρχιτεκτονική στη Νέα Υόρκη και ύστερα μεταφέρθηκε στη Ρώμη όπου φιλοτέχνησε ένα χαρακτηριστικό γλυπτό, μία πίπα Ντάνχιλ (Dunhill, κατά Μαγκρίτ) πάνω σε μπουκάλι Κόκας (κατά Γουόρχολ) κάτω από το στρώμα λευκής μπογιάς: αμάλγαμα σουρεαλισμού, μεταφυσικής, ποπ και αποθέωσης της κοινοτοπίας, προοίμιο της πορείας του στο εικαστικό γίγνεσθαι. Στην καρδιά παραμένει πάντα καλλιτέχνης.

Η μπάλα που αιωρείται

Το ΔΕΣΤΕ δημιουργήθηκε είκοσι χρόνια αργότερα το 1983, ύστερα από παρότρυνση του περίφημου κριτικός Πιέρ Ρεστάνι. Η επιμελήτρια Αντελίνα φον Φίρστενμπεργκ στη Γενεύη τον σύστησε σε μία πλειάδα διεθνών καλλιτεχνών όπως ο Γιόζεφ Κοσούθ και η Αμπράμοβιτς και βαθμιαία τον βοήθησε να δημιουργήσει το Ιδρυμα που αποτελεί πυρήνα της ιδιωτικής (αλλά και δημόσιας) συλλογής του.

«Δεν καταλάβαινα τη διαδικασία της συλλογής», ομολογεί ο Ιωάννου. «Θεωρούσα ότι έμοιαζε με την συγκέντρωση τρόπαιων και δεν επιθυμούσα κάτι τέτοιο σε καμία περίπτωση. Ωστόσο εξακολουθούσα να θέλω να εμπλακώ με την τέχνη».

Η απογείωσή του μοχλεύτηκε με τον σημαντικό επιμελητή, συγγραφέα, αισθητικό της τέχνης Τζέφρι Ντάιτς (Jeffrey Deitch) που στις αρχές της δεκαετίας του 1980 εργαζόταν ως σύμβουλος για τη συλλογή της Citibank στη Γενεύη.

Το 1985 στη Νέα Υόρκη ο Ντάιτς οδήγησε τον Ιωάννου σε μία σειρά από γκαλερί στην (καλλιτεχνίζουσα, νεοφυή τότε downtown) Νέα Υόρκη.

Στην International With Monument ο Τζεφ Κουνς παρουσίαζε το φορμαλιστικό, εννοιολογικό έργο One Ball Total Equilibrium Tank, μία μπάλα του μπάσκετ που αιωρείται στο κενό, το πρώτο μεγάλο έργο αυτής της νέας συλλογής το οποίο καθόρισε και τον χαρακτήρα της με τις εξαιρετικά έντονες συνδηλώσεις εικονικής κουλτούρας που απέπνεε. Επηρέασε εν συνεχεία ολόκληρη την εικαστική σκηνή, τον Ντέμιαν Χιρστ και πλειάδα νεώτερων καλλιτεχνών. Η ρευστότητα της εποχής ευνόησε τους εννοιολογικούς πειραματισμούς με τη φόρμα, την αναγωγή του ευτελούς και λαϊκού φετίχ στο βάθρο της υψηλής τέχνης. Κάτι παρόμοιο με τη μόδα και κάθε έκφανση της καθημερινής αισθητικής.

Συνδημιουργός

Ο ογδοντάχρονος σήμερα κατασκευαστής συγχρωτίζεται περισσοτερο με τον Κουνς και τους καλλιτέχνες του παρά με επιχειρηματίες. Ούτε καν στο εξωτερικό, στη Νέα Υόρκη, στον πύργο του Τραμπ όπου διατηρεί με τη σύζυγό του Λιέττα διαμέρισμα εδώ και τριάντα τόσα χρόνια. Το όνομά του δεν εμφανίζεται σε κανένα από τα έξι ξενοδοχεία που έχει κατασκευάσει. Ούτε καν στο ΔΕΣΤΕ. Δεν ανακατεύεται με την πολιτική ζωή της χώρας. Ούτε καν ως ψηφοφόρος.

Αγόρασε από κάθε έκθεση του Κουνς. Μέσα από την τριαντάχρονη φιλία τους αναπτύχτηκε ένα κοινό λεξιλόγιο, μία κοινή ψυχική και αισθητική παρακαταθήκη, το έργο του Κουνς μεταπλάθεται, προχωράει σύμφυτο μέσα από αυτή τη σχέση. Ο ρόλος του Ιωάννου ξεπερνάει τα όρια του παραδοσιακού πατρόνα. Αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στη μακραίωνη σχέση συλλέκτη και καλλιτέχνη. Πρόκειται για συνδημιουργό.

Ανάμεσα στα εξακόσια τόσα έργα που ανακυκλώνει στην οικία του μέσα από την ολοένα αυξανόμενης συλλογής του συγκαταλέγονται πέρα από τον Κουνς, η Άσλεϊ Μπίκερτον (Ashley Bickerton), ο Ουρς Φίσερ (Urs Fischer), ο Κρις Όφιλι (Chris Ofili), ο Τσαρλς Ρέι (Charles Ray), ο Τιμ Νόμπλ (Tim Noble) με τη Σου Γουέμπστερ (Sue Webster), ο Μαουρίτσιο Κατελάν (Maurizio Cattelan),η Καάρι Άπσον (Kaari Upson) inter allia.

Όπως εξήγησε στο Interview: «Όλο αυτό πραγματοποιείται μέσα από τη σχέση που έχω χτίσει με αυτούς του καλλιτέχνες. Τους γνωρίζω όλους πολύ καλά. Για εμένα αυτό έχει εξαιρετική σημασία. Σήμερα με την διόγκωση της σύγχρονης τέχνης, από πού ξεκινάς; Δεν είναι όπως παλιά προφανώς. Κατά κάποιο τρόπο, καλύτερα που υπάρχει μεγαλύτερη παραγωγή και περισσότεροι άνθρωποι ενδιαφέρονται. Από την άλλη, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να διευρύνω αντιστοίχως τον προσωπικό μου τρόπο λειτουργίας. Εμφανίστηκε ένας μεγάλος κινέζος καλλιτέχνης τον οποίο δεν κατάφερα να γνωρίσω και έτσι δεν σκοπεύω ποτέ να συλλέξω έργα του. Πρόκειται για μία πολύ προσωπική συλλογή. Οι σχέσεις δένουν το όλο εγχείρημα -οι σχέσεις και τα έργα τέχνης με εμένα στο κέντρο».

Πληροφορίες

Η μελέτη του Κουνς συνιστά μέρος της σειράς 2000 Words series -ιδέα του Μασσιμιλιάνο Τζιόνι (Massimiliano Gioni) και έτσι η συγκεκριμένη μονογραφία περιλαμβάνει κείμενό του που συνυπογράφει με τη Νάταλι Μπελ (Natalie Bell).

Η έκθεση θα πραγματοποιηθεί στα Σφαγεία της Ύδρας στις 23 Ιουνίου