Ο Γιώργος Ψάλτης στον κόσμο της ποίησης (στο Ίδρυμα Θεοχαράκη)

Η συνάντηση με τον ποιητή της μνήμης Γιώργο Ψάλτη πραγματοποιήθηκε μια ηλιόλουστη χειμωνιάτικη ημέρα στο Πόρτο Ράφτη, στο σπίτι του στο συγκρότημα Απολλώνιο του Δοξιάδη.

Αφορμή της συνάντησης αποτέλεσε το αφιέρωμα του Ιδρύματος Β&Μ Θεοχαράκη Ο κύκλος των ποιητών στο Café Merlin σε επιμέλεια Ιουλίτας Ηλιοπούλου στο πλαίσιο του οποίου ένα σουαρέ διάβασε αποσπάσματα από τις τέσσερις έως τώρα ποιητικές συλλογές του.

Η συγκεκριμένη μέρα έφερε μία περίεργη φόρτιση καθότι το ίδιο απόγευμα πραγματοποιούταν η κηδεία της ποιήτριας και ακαδημαϊκού Κικής Δημουλά (μετά  τον θάνατο των Γιάννη Δάλλα, Σάμη Γαβριηλίδη, Αγγελάκη Ρουκ μεταξύ άλλων).

Ωστόσο λίγο καιρό αργότερα στο τέλος του Φεβρουαρίου, συμπληρώθηκαν εκατόν είκοσι χρόνια από τη γέννηση του Γιώργου Σεφέρη: έντονη η επίδρασή του στην ποιητική ωρίμανση του νεότερου ομοτέχνου του.

«Διάβασα όλο το έργο του Σεφέρη και τα πάντα για τον Σεφέρη. Αυτό προτείνω και σε πολύ νέους ποιητές. Να μπουν στο έργο ενός ποιητή, να καταλάβουν τις δομές του. Να μάθουν τον κόσμο του. Κι ας τον αφήσουν μετά».

Υπάρχουν οι ποιητές που ασχολούνται με τα μεγάλα γεγονότα και την περιπέτεια της γενιάς τους και εκείνοι που καταπιάνονται με τις χαρές, τις λύπες, τα ατομικά πάθη, όνειρα και πένθη της ιδιωτικής ζωής. Ο έρωτας, η μοναξιά, το «μικρό» ταξίδι. Μόνο ίσως ο Καβάφης κατάφερε να συλλάβει την ανθρώπινη συνείδηση μέσα από τις κορυφογραμμές της Ιστορίας (στο ένα σκέλος της παραγωγής του…).

Αισθαντική ποίηση, το φως και το μπλε που απολαμβάνει κάθε μέρα από το παράθυρό του μοιάζει να εμποτίζεται στο έργο του, να «αφομοιώνει» και Ελύτη.

«Μπορεί, όλοι είμαστε κάπως συγγενείς, μικροί συγγενείς, μεγάλοι συγγενείς, ένα σόι είμαστε όλοι που γράφουμε ποιήματα στα Ελληνικά. Η μία γραμμή ξεκινάει από τον Σολωμό, η άλλη από τον Κάλβο. Μόνο ο Καβάφης στέκεται μόνος του. Και η Δημουλά μπορεί να φανεί ότι δεν εντάσσεται στις γραμμές. Ότι στέκεται μόνη της».

Στην πρώτη του συλλογή Επιστροφή στην ενιαία χώρα υπάρχει το ποίημα Υγρές νύχτες της Μαρώς (2008). Στην τρίτη συλλογή Παναγιές Ελένες (2014), αναμετράται λυρικά με τους συλλογικούς μύθους. «Το όνομα ‘Μαρία’ είναι στα ποιήματά μου της Παναγίας. Παραμένει το πιο ισχυρό σύμβολο γυναίκας. Με ενδιαφέρει πώς το αντιλαμβανόμαστε. Μεγαλώνουν οι γυναίκες τα αγόρια τους, τα αγόρια βλέπουν τις μαμάδες τους ως Παναγίες. Είστε γήινες και ταυτόχρονα ονειρικές. Η Μαρία είναι η αγάπη, η σταθερότητα. Το άλλο ισχυρό σύμβολο είναι η Ελένη, η Ωραία Ελένη.  Ο έρωτας. Και αυτή τη δυσκολία έχουν τα αγόρια. Να δεχτούν ότι η μητέρα τους για κάποιον άλλον μπορεί να είναι μία Ελένη, το άφταστο, μία γυναίκα του πόθου και της επιθυμίας».

Η εισχώρηση και καθιέρωσή του στον κύκλο της ελληνικής ποίησης δεν αποτέλεσε αυτονόητη πορεία.

Προέκυψε μέσω μίας βαθιάς προσωπικής ενδοσκόπησης που τον ώθησε να εγκαταλείψει τον κόσμο των επιχειρήσεων -ασύμπτωτος ίσως με την ηθική της ποίησης. Τουλάχιστον όπως την υπηρετεί ο Γιώργος.

Άρχισε να γράφει από το πανεπιστήμιο, στην Ελβετία. «Μπόρεσα να μπω στην Ποίηση με τον Δάντη διαβάζοντας την Vita Nuova, τη Νέα ζωή». Στο περιθώριο του βιβλίου του έγραψε τον πρώτο του στίχο στα αγγλικά (One imperfection only heaven has/ the lack of her).

Κάποια στιγμή αποκάλυψε τα γραπτά του σε μία φίλη του από το σχολείο (το περίφημο Κολλέγιο Αθηνών), η οποία τα έστειλε σε εκδοτικούς οίκους,  μεταξύ των οποίων και στον Ίκαρο, που εξέδωσε την πρώτη του συλλογή και εν συνεχεία τις υπόλοιπες τρεις.

«Ένα χρόνο και κάτι μετά έγινα σαράντα ετών, το 2009. Από γύρω στα τριάντα μου σκεφτόμουν ότι ίσως κάποια στιγμή γύρω στα σαράντα πέντε με πενήντα μου θα μπορούσε να έκλεινε για μένα ο κύκλος των επιχειρήσεων και θα ταξίδευα και θα έγραφα, όχι ότι θα δημοσίευα. Τότε όμως ύστερα από μία οικογενειακή συζήτηση αποφασίστηκε να γίνουν κάποιες αλλαγές σε επιχειρήσεις και σταμάτησα αρχικά για εννιά μήνες, ένα είδος sabbatical».

Λίγες μέρες αργότερα ο συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης τον προσκάλεσε να γράψει λιμπρέτο για τη ζωή του Ιησού «και αυτό με βοήθησε πάρα πολύ γιατί από το σύστημα της καθημερινότητας της επιχειρηματικής, έφτιαξα αμέσως μια άλλη ρουτίνα μελετώντας συστηματικά τα Ιερά Κείμενα για να παραδώσω εγκαίρως την παραγγελία αυτή».

Το λειτουργικό δράμα Η ώρα του Μυστικού Δείπνου παρουσιάστηκε το 2012 στο Μουσείο Μπενάκη (τo 2016 παρουσίασαν εκεί τα Κατά Μάρκον Πάθη, Opus 94). 

Ύστερα από αυτήν την «άσκηση» ξεχειμώνιασε σε ένα κυκλαδίτικο νησί όπου ολοκλήρωσε τη δεύτερη συλλογή του Μη σκάψετε παρακαλώ εδώ είναι θαμμένος ένας σκύλος (2011). Επιστρέφοντας στην Αθήνα για την έκδοσή της «συνειδητοποίησα ότι μόνο τη ζωή του συγγραφέα θέλω να έχω».

Αυτός ο ωραίος πενηντάχρονος άνδρας διάγει έναν σχεδόν μοναστικό βίο εκεί στο Πόρτο Ράφτη. «Παλιότερα μιλούσα με πάρα πολύ κόσμο μέσα στην ημέρα, τώρα πια με έναν δύο ανθρώπους. Και προσπαθώ να επικοινωνήσω, να ακούω τι λέει ο άλλος. Κερδίζεται αυτό με την ποίηση. Δεν λέμε την αλήθεια ούτε στον εαυτό μας. Δεν πιστεύουμε στον εαυτό μας και όταν δεν πιστεύουμε στον εαυτό μας δεν λέμε την αλήθεια. Ούτε σ’ εμάς τους ίδιους. Ο καθένας ζει με τους δικούς του μύθους. Όπως έλεγα και για τη Μαρία και την Ελένη, δυσκολευόμαστε να συγκεράσουμε τις δύο πτυχές αυτές μιας γυναίκας. Θέλουμε να προσβλέπουμε σε κάτι ονειρικό. Δεν συνεννοούμαστε μεταξύ μας για πώς είναι σήμερα η Ελλάδα, τι μας έφερε στην κρίση, πώς συνεχίζουμε να βρισκόμαστε εδώ. Ούτε καν στα διεθνή μας θέματα».

Γράφει απρόσκοπτα στο σπίτι του, στο εξαίσιο συγκρότημα του Δοξιάδη. Υπάρχει στοίβα σημειώσεων μέσα σε δυο μεγάλα ντοσιέ, η πνευματική του κατάθεση τους τελευταίους τέσσερις μήνες.

Μπορεί να έχει αφοσιωθεί στις λέξεις αλλά η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα …τον πληγώνει.

Και στην ποίησή του διακρίνεται ένα θλιμμένο είδος λυρισμού που μνημονεύει το χαμένο όνειρο της νιότης (όπως Στο δωμάτιό μου, από τη δεύτερη συλλογή Μη σκάψετε παρακαλώ εδώ είναι θαμμένος ένας σκύλος, 2011). «Η πιο έντονη ανάμνησή μου απ’ όταν ήμουν παιδί είναι η δροσιά του τοίχου του υπνοδωματίου μου με την αίσθηση ότι κανείς δεν με καταλαβαίνει. Πότε μάς αφήνει αυτή η αίσθηση; Σε ποια ηλικία; Νομίζω σε καμία. Θυμάμαι, γύριζα  στο δωμάτιο,  ξάπλωνα στο κρεβάτι μου, ακουμπούσα το μάγουλό μου στον τοίχο και ηρεμούσα. Δεν μπορούσα να την εκφράσω, δεν είχα τις λέξεις τότε».

Λιτή και συνοπτική μορφή που μπορεί να συγκινήσει με την απλότητά της καθώς κρύβει βάθη και αντηχήσεις μεγάλης ποίησης.

Μα αυτό είναι το θέμα μ’ εσένα

σε έχω διαλέξει εξαντλητικά

απέναντι σ’ όλες.

Τις κέρδισες.

Δεν ξέρω αν έχασαν

είμαι εδώ.

Εσύ όμως λείπεις

εσύ μόλις έφυγες.

Στο τέρμα της ανηφόρας

μπες στο φεγγάρι και πέτα.

Η τελευταία του συλλογή Εσένα (2017) εξελίσσεται ως λυτρωτικός μονόλογος γύρω από μία ερωτική απώλεια με έντονη, ζωντανή εικονοποιία. Αισθάνεται κανείς τη ζέστη, τον ιδρώτα, το καλοκαίρι. Το ύφος σχεδόν οραματικό, ένα είδος «πραγματωμένης φαντασίωσης» (κατά τον Μπλουμ).

«Υπάρχουν ποιήματα που σού έρχονται, κι αν προλάβεις, τα γράφεις. Τα δοσμένα όπως τα έλεγε ο Σεφέρης. Νομίζω ότι η ποίηση μοιάζει σε αυτό με τα όνειρα. Μέσα στο όνειρο υπάρχει απόλυτος ειρμός, οι συμβολισμοί είναι ακριβείς, η αφήγηση πυκνή. Αλλά αν δεν το γράψεις αμέσως, έφυγε», καταλήγει.

Πληροφορίες:

«Ο κύκλος των ποιητών στο Café Merlin»

Μία Δευτέρα κάθε μήνα στις 18:00

9 Μαρτίου: Θανάσης Χατζόπουλος

13 Απριλίου: Γιάννης Μεταξάς

4 Μαΐου: Άννα Γρίβα

1 Ιουνίου: Έλσα Κορνέτη

Είσοδος Ελεύθερη, με σειρά προτεραιότητας.

ΙΔΡΥΜΑ Β&Μ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ

Βασ. Σοφίας 9 & Μέρλιν 1 Τηλ: 210 3611206