Η Ακρόπολη στη Νέα Υόρκη – Έλληνες οι χορηγοί

Ο Ηρακλής παλεύει με έναν θαλάσσιο Τρίτωνα. Δύο λιοντάρια κατασπαράσσουν ταύρο. Κι ο Τρισώματος δαίμων περιστρέφει την πολύχρωμη, φιδίσια ουρά του.

Ανεβαίνοντας την σκάλα του Μουσείου Ακρόπολης, που οδηγεί στον πρώτο όροφο, το αέτωμα που τραβά την προσοχή δεν είναι απλώς ένα τμήμα από το αρχαιότερο σημαντικό οικοδόμημα στην Ακρόπολη, τον «Εκατόμπεδο νεώ» που δεν σώζεται, αλλά αποτελεί το αρχαίο μνημείο με τα καλύτερα διατηρημένα χρώματα από την αρχαιότητα: Γαλάζια σε αποχρώσεις, κόκκινα, κίτρινα, μαύρα, μια χρωματική παλέτα που εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα με τη ζωντάνια της.

Όπως ακριβώς τα είδε και τα απέδωσε ζωγραφικά ένας Ελβετός, δεξιοτέχνης της ακουαρέλας, ο Εμίλ Ζιλιερόν, μόλις είχαν έρθει στο φως από τις ανασκαφές στην Ακρόπολη στα τέλη του 19ου αιώνα.

Πέντε από αυτές τις ακουαρέλες, που αποτελούν πολύτιμα τεκμήρια της αρχαίας ζωγραφικής και των χρωμάτων, που χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες στην αρχαία Ελλάδα εκτίθενται αυτή την εποχή στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Τίτλος της έκθεσης «Ακουαρέλες από την Ακρόπολη. Ο Εμίλ Ζιλιερόν στην Αθήνα» με χορηγούς, Έλληνες της Αμερικής. Συγκεκριμένα το ίδρυμα The Vlachos Family Fund, που έχει συχνή παρουσία στα πολιτιστική δραστηριότητα του μουσείου, όταν σχετίζεται με την ελληνική αρχαιότητα, όπως για παράδειγμα πριν από μερικά χρόνια στην έκθεση «Η Μέδουσα στην κλασική τέχνη», «Η τέχνη στα ελληνιστικά βασίλεια. Από την Πέργαμο στην Ρώμη» κ.ά.

Σε μια εποχή, που έγχρωμη φωτογραφία δεν υπήρχε, αλλά μόνον τα σχέδια με χρώμα ή οι απλές φωτογραφίες μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως μέσον τεκμηρίωσης της πολυχρωματικής, αρχαίας ελληνικής τέχνης, το έργο του Εμίλ Ζιλιερόν (1850-1924), ο οποίος έζησε και δούλεψε αρκετά χρόνια στην Ελλάδα, υπήρξε πολύτιμο.

Κυρίως, λόγω της άμεσης απόδοσης των αρχαίων έργων και των χρωμάτων τους, καθώς τα έβλεπε και τα ζωγράφιζε μόλις είχαν βγει από το χώμα, το οποίο είχε λειτουργήσει προστατευτικά επάνω τους επί αιώνες.

Είναι γνωστό άλλωστε, ότι παρά τα τεράστια μέτρα προστασίας που λαμβάνονται σήμερα, υπάρχουν πάντα μικρές «απώλειες» στην επιφάνεια των γλυπτών και πολύ περισσότερο των ευαίσθητων χρωμάτων, στις ελάχιστες περιπτώσεις που έχουν διατηρηθεί.

Δεν είναι περίεργο λοιπόν, που το θέμα του χρώματος στην αρχαιότητα παραμένει ανοικτό για τους μελετητές, όσες προσπάθειες ερμηνείας κι αν έχουν γίνει κατά καιρούς.

Κύριοι μάρτυρες των χρωμάτων της Αρχαϊκής εποχής είναι επομένως τα γλυπτά των αετωμάτων του Εκατόμπεδου, του δυτικού κυρίως, που σώζεται καλύτερα: Κυανό και κόκκινο για τον Τρίτωνα (Νηρέας ή Άλιος Γέρων), ένα μυθικό ον με ανθρώπινα χαρακτηριστικά ως τη μέση και ουρά ψαριού, το οποίο καταβάλλει ο ήρωας Ηρακλής (αριστερά).

Έντονο γαλάζιο για τον ταύρο, που έχει υποκύψει στην δύναμη των δύο λιονταριών (μέσον). Χρωματική πανδαισία για τον Τρισώματο δαίμονα, μυθικό ον (πιθανόν ο Τυφώνας, αντίπαλος του Δία) αποτελούμενο από τρεις συμφυείς μορφές, γενειοφόρων ανδρών, που από τη μέση και κάτω έχουν τη μορφή πελώριων φιδιών τυλιγμένων μεταξύ τους.

Όσο για τον ίδιο τον ναό, τον «Εκατόμπεδο» (570 -550 π.Χ.), που θεωρείται, ότι είχε μήκος 100 ποδών (η ονομασία του αναφέρεται σε επιγραφή σχετική με τη διαρρύθμιση του ιερού), ήταν κτισμένος πιθανόν στην θέση του σημερινού Παρθενώνα και ίσως ήταν αφιερωμένος στην πολεμική υπόσταση της θεάς, στην πρόμαχο της πόλης Αθηνά Παρθένο. Από τα αρχιτεκτονικά μέλη του εξάλλου και τα γλυπτά από πωρόλιθο, που αποκαλύφθηκαν στα νότια και τα ανατολικά του συμπεραίνεται, ότι ήταν δωρικός περίπτερος ναός.

Χρώματα έχουν διασωθεί όμως και σε αρχιτεκτονικά μέλη από μικρά οικήματα της Ακρόπολης, όπως το αέτωμα που παριστάνει την αποθέωση του Ηρακλή στον Όλυμπο, την υποδοχή του δηλαδή από τους θεούς μετά το θάνατό του. Ένα ακόμη αρχαίο έργο, που περιλαμβάνεται στις ακουαρέλες του Ζιλιερόν.

Περί τα 3,5 μέτρα μήκος έχουν οι τρεις από αυτές τις ακουαρέλες, οι οποίες σύμφωνα με τα αναφερόμενα από το Μητροπολιτικό Μουσείο είχαν αποκτηθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Γρήγορα όμως βρέθηκαν σε κάποιο από τα υπόγειά του, χωρίς ιδιαίτερα μέτρα για την προστασία τους, αφού εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν οι σημερινές, εξειδικευμένες πρακτικές διατήρησης.

Δεδομένου εξάλλου, ότι τέτοιου είδους έργα ήταν πλέον εκτός μόδας οι ακουαρέλες του Ζιλιερόν έμειναν αποθηκευμένες ως το 2015 με αποτέλεσμα να καταβληθούν μεγάλες προσπάθειες από τους συντηρητές για την αποκατάστασή τους. Στην έκθεση έτσι, δεν παρουσιάζονται μόνον τα συγκεκριμένα έργα αλλά μαζί και όλες οι εργασίες για τη διάσωσή τους.

Να σημειωθεί τέλος, ότι ο Εμίλ Ζιλιερόν, συνεργάτης του Σλήμαν αρχικά, στις ανασκαφές της Τίρυνθας, έγινε στην συνέχεια ο κύριος βοηθός του Έβανς στην Κρήτη -από κάποια εποχή και με τον γιο του- τόσο για τις ανακατασκευές των ανακτόρων της Κνωσού, που σήμερα ελέγχονται για την αυθεντικότητά τους, όσο και κατασκευάζοντας πάρα πολλά αντίγραφα αρχαίων έργων, που πωλούνταν στην αγορά ως αυθεντικά.

Αντίγραφα του Ζιλιερόν κατέχει και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αλλά σε κάθε περίπτωση, και παρά τα ζητήματα εγκυρότητας και πλαστογράφησης, οι αναπαραγωγές του παραμένουν πολύτιμες αναπαραστάσεις των αρχαίων ελληνικών έργων τέχνης.