Μαρίτσα Τραυλού: Δαμάζοντας τον πηλό και το χρώμα

«Αφήστε με να βαφτίσω την ψυχή μου στα χρώματα, αφήστε με να ρουφήξω το ηλιοβασίλεμα, να πιω το ουράνιο τόξο»…

Μ΄αυτούς τους στίχους του μεγάλου ποιητή και φιλοσόφου Χαλίλ Γκιμπράν υποδέχεται η Μαρίτσα Τραυλού τους επισκέπτες της σελίδας της στο διαδίκτυο. Στίχους απόλυτα ταιριαστούς με το δικό της εικαστικό έργο, όπου το χρώμα, αφοπλιστικά λαμπερό, συνδιαλέγεται αρμονικά με την φόρμα, σ΄ένα αποτέλεσμα μαγευτικό και φίνο, αντλώντας θεματολογικό υλικό κατ΄ευθείαν από την φύση: ψάρια, αχινούς, κοράλλια, βατράχια σε τεράστια πλήθη ή, αντίθετα, ανά ζεύγη -«τα ζεύγη των βατράχων» και «τα ζεύγη των αχινών», όπως η ίδια τα αποκαλεί- έναν ολόκληρο κόσμο «πλασμάτων», που ζωντανεύει μέσα από τις πορσελάνινες δημιουργίες της.

«Τα θέματά μου έχουν άμεση σχέση με τη φύση και το αξεπέραστο μεγαλείο της», λέει άλλωστε και η ίδια η καλλιτέχνης, που, από τη θέση της πλέον στο Διοικητικό Συμβούλιο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, θα βρίσκεται και κοντά στον κόσμο της μουσικής μαζί με αυτόν των εικαστικών, αφήνοντας οριστικά στο παρελθόν την όποια εσωστρέφεια είχε επί μακρόν επιλέξει. Γιατί, παρ΄όλο που δουλεύει για περισσότερο από τριάντα χρόνια τον πηλό και την πορσελάνη, μόλις το 2017 η Μαρίτσα Τραυλού δέχθηκε να παρουσιάσει τα έργα της, σε μια άκρως εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, όπου, μεταξύ άλλων, η μεγάλη εγκατάσταση με τα 120 αιωρούμενα ψάρια έκανε πραγματικά αίσθηση.

Άλλωστε, όπως είχε γράψει γι΄αυτήν την έκθεση ο καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, εικαστικός Νίκος Ναυρίδης, ήταν «Σαν έτοιμη από καιρό», σαν κάτι «αχρείαστο» για την καλλιτέχνη, αλλά απόλυτα αναγκαίο για εμάς, καθώς έρχεται να θυμίσει πως υπάρχουν πάντα καλλιτέχνες-εξαιρέσεις, που προτιμούν τη σκληρή δουλειά στην αφάνεια του εργαστηρίου από τις λαμπερές υποδοχές στις εκθέσεις των εγκαινίων». Και, ως απάντηση από την ίδια, σε μία από τις ελάχιστες συνεντεύξεις της: «Δεν με ενδιέφερε να δείξω τα έργα μου, να πω, «να, δείτε τι έχω κάνει». Αυτό που μετρούσε πρωτίστως για μένα ήταν η εκάστοτε δημιουργική διαδρομή, καθώς και οι νέες προκλήσεις, που βρίσκονται μετά το τέλος της. Επίσης, το γεγονός ότι δεν χρειαζόταν να ζήσω από τα έργα μου, μου επέτρεπε να προχωράω την τέχνη μου κάθε φορά ένα βήμα παρακάτω».

Σύζυγος του εφοπλιστή Νίκου Τραυλού, που έφυγε από τη ζωή το 2014, ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες πλοιοκτήτες, ιδρυτή της εταιρείας Neptune Lines και με ισχυρή επιρροή επί χρόνια στη διεθνή ναυτιλιακή κοινότητα, η Μαρίτσα Τραυλού ασφαλώς και δεν έχει ανάγκη να δουλεύει για τα προς το ζην. Η τέχνη, όμως, ήταν κομμάτι της ζωής της ήδη από τα νεανικά της χρόνια, όταν, από την ηλικία των 18 ετών, άρχισε να ασχολείται με την ζωγραφική, παίρνοντας μαθήματα από πολύ καλούς δασκάλους. Ώσπου, «το ’90 έπιασα για πρώτη φορά στα χέρια μου πηλό, που τον αντιλήφθηκα σαν χρωματική ύλη, συνέχεια της ζωγραφικής μου. Καθώς είχα πολύ καλές σχέσεις με το σχέδιο και με το χρώμα, προσπάθησα από την πρώτη φορά να τον χρωματίσω», όπως λέει για τις απαρχές αυτής της έλξης, προσθέτοντας: «Η τέχνη από τότε παραμένει συνειδητά πολύτιμη επιλογή μου».

Την ίδια εποχή δημιούργησε και το δικό της εργαστήριο στις Αφίδνες, «το καταφύγιο της δημιουργικής μου δράσης», όπως το χαρακτηρίζει, βάζοντας τα θεμέλια για ένα έργο πλούσιο και υψηλής αισθητικής, με αντικείμενα διακοσμητικά ή και χρηστικά, όλο χάρη και ομορφιά. «Τα έργα της βασίζονται στο μέτρο, την ισορροπία των λαμπερών και ζωντανών χρωμάτων, που γεμίζουν φως και εκπέμπουν μια θελκτική ακτινοβολία, την αρμονία με τον άνθρωπο και την  ανθρώπινη υπόστασή του, παρ΄όλο που, συνειδητά −αν και απουσιάζει η μορφή του− η παρουσία του παραμένει αισθητή», λέει εξάλλου ο εικαστικός επιμελητής Τάκης Μαυρωτάς.

Μεγάλα τραπέζια και σερβίτσια, αχινοί-φωτιστικά από πορσελάνη, γυαλί και μέταλλο, ανάγλυφες κορνίζες και καθρέφτες, τεράστια επιτοίχια έργα που απεικονίζουν θαλασσινά τοπία, αλλά και ζωγραφικοί πίνακες εκφράζουν σε κάθε περίπτωση, και πάντα με χρώμα, το μεγαλείο και τη χαρά της ζωής. Ανάμεσά τους και οι χίλιες μπομπονιέρες από πορσελάνη, που η ίδια είχε δημιουργήσει για τον γάμο της κόρης της, Μελίνας, η οποία βρίσκεται πλέον στο τιμόνι της εφοπλιστικής εταιρείας.

«Με πρώτη ύλη μια εκλεπτυσμένη πορσελάνη και μια γενναιόδωρη παλέτα από χρωστικές ουσίες, που ενσωματώνονται στην ύλη, η καλλιτεχνική ιδιοφυΐα και η ασίγαστη εργατικότητα της Τραυλού την οδήγησαν να δημιουργήσει το δικό της απέραντο εικαστικό σύμπαν, αξιοποιώντας παλιές και ανακαλύπτοντας νέες πρωτόγνωρες τεχνικές», γράφει για το έργο της, άλλωστε, η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης.

Και, μεταξύ αυτών, έργο «αυτοβιογραφικό» είναι ο τεράστιος καθρέφτης, που κοσμεί την τραπεζαρία του σπιτιού της, μία γλυπτική αναφορά στα παιδικά χρόνια της καλλιτέχνιδας στο Μοσχάτο. «Γεννήθηκα πάνω στη θάλασσα του Μοσχάτου, σε μια ατελείωτη παραλία με άμμο, όπου υπήρχε το Ακταίον στο Νέο Φάληρο, υπήρχαν οι Τζιτζιφιές του Τσιτσάνη, του Παπαϊωάννου, της Μαρίκας Νίνου και της Μπέλλου. Και όλες αυτές είναι εικόνες, οι οποίες, όταν το χέρι μου πάει να κάνει κάτι, πηγαίνει πάντα εκεί», θυμάται σήμερα η ίδια. Κι όπως επιβεβαιώνει ο Νίκος Ναυρίδης, «πλάθει τις αγάπες της για τη ζωή, για τους ανθρώπους που τη συντροφεύουν και εκτιμάει, μιλάει για όλα όσα τη μαγεύουν, τη θάλασσα, τα χρώματα, αλλά και τις ρεμπέτικες κομπανίες, μετατρέποντας το παραθαλάσσιο, τότε, Μοσχάτο σε μια μουσική ανάμνηση, σ’ ένα αβαθές τοπίο μνήμης, πρόχειρο, κυριολεκτικά προ των χειρών της».

Ήταν οι ωραίες εποχές, που οι ψαράδες τραβούσαν τις τράτες πάνω στην άμμο, ο ιππόδρομος ήταν στις δόξες του κι εκείνη, όπως και τ΄άλλα παιδιά της περιοχής, έκαναν τις πρόβες τους για τις αθλητικές επιδείξεις στο αθλητικό κέντρο «Χρυσάκι». Εκεί, στο Μοσχάτο, η Μαρίτσα θα περάσει τα αθώα χρόνια της νεότητας, θα πάει σχολείο, θα κάνει φιλίες, θα αποκτήσει συμμαθητές, με τους οποίους είναι ακόμη σε επαφή και θα διατηρεί τις ωραιότερες αναμνήσεις. Γιατί είναι, όπως λέει, «ένας κόσμος που, δυστυχώς, χάθηκε. Ένας κόσμος της γειτονιάς, των απλών ανθρώπων, χωρίς κακίες και χωρίς ανταγωνιστικότητα».

Ιδιαίτερες είναι πάντα οι αναφορές της, ωστόσο, στους Μικρασιάτες γονείς της, πρόσφυγες το 1922, όταν ο πατέρας της ήταν 15 χρονών και η μητέρα της μόλις οκτώ. «Ο πατέρας μου ήταν εκείνος που με δίδαξε τις ουσιαστικές αλήθειες της ζωής και της τέχνης», λέει. «Ένας σπουδαίος άνθρωπος, ο οποίος, στα έξι μου χρόνια, απρόσμενα έφερε ένα πιάνο στο σπίτι και με οδήγησε στον κόσμο της μουσικής, εξάλλου ήταν μανιώδης με την τέχνη. Εκείνος μου πήρε τα πρώτα χρώματα, παρακινώντας με να σχεδιάσω και να ζωγραφίσω με όποιες δυνάμεις είχα. Ήταν μηχανολόγος περιελικτής και τον θεωρούσαν μοναδικό στο να λύνει δύσκολα μηχανολογικά  προβλήματα. Ήταν παθιασμένος  με την οικογένειά του, μα και τόσο αυστηρός στην κριτική του, που κάθε φορά που του έδειχνα κάτι που έφτιαχνα, μου έλεγε «ναι, εδώ πρέπει να γίνει καλύτερο…».

Νεότατη θα γνωρίσει τον σύζυγό της -«Ήμασταν δύο παιδιά, που ξεκινούσαν μαζί. Πορεύτηκα με τον άντρα μου σκαλοπάτι σκαλοπάτι», όπως λέει- και, όταν εκείνος δημιούργησε την δική του εταιρεία, δούλεψε για λίγα χρόνια μαζί του, για να αφοσιωθεί, όμως, γρήγορα στην οικογένειά τους. Αλλά η τέχνη δεν έπαψε ποτέ να είναι εκεί. Άλλωστε και ο ίδιος ο Τραυλός την ενθάρρυνε πάντα σε ό,τι έκανε και «στήριζε σε όλη μας τη ζωή την κάθε μου προσπάθεια στο να μπορέσω να πλάσω με τον πηλό τα όνειρα και τις επιθυμίες μου».

Έτσι δημιουργήθηκε και το τεράστιο εργαστήριο στο κτήμα της οικογένειας στις Αφίδνες, ένα ιδιαίτερο «έργο τέχνης» από μόνο του, με τους φούρνους για το ψήσιμο των αντικειμένων, τα ειδικά εργαστήρια, τις πρώτες ύλες, τα χρώματα και τα σχέδια, τα ολοκληρωμένα έργα ή αυτά που είναι ένα βήμα πριν, όλα σε μία εκπληκτική τάξη. «Και επίσης δεν μπορώ να παραβλέψω το εργαστήριο με τα χιλιάδες μικρά τετράγωνα δείγματα πορσελάνης, τα εκατοντάδες κουτιά με χρωματικές ποιότητες και μίγματα, τους αμέτρητους πίνακες με ενδείξεις, μετρήσεις και σημειώσεις, τα καλούπια που στοιβάζονται με χειρουργική προσοχή και ακρίβεια», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Νίκος Ναυρίδης γι΄αυτόν τον τόσο ιδιαίτερο χώρο.

Οι ώρες που περνά εκεί, ατέλειωτες και μοναχικές. Όπως ομολογεί, όμως, αυτή η δουλειά, να φτιάχνει δηλαδή πράγματα με τα χέρια της, είναι ό,τι την γοητεύει και την ικανοποιεί περισσότερο. «Έτσι βλέπω την τέχνη μου, ως μια δημιουργική πορεία προς τη μάθηση», όπως λέει. Αλλά και ως μία δημιουργική παραμυθία, που την βοήθησε να αντιμετωπίσει την απώλεια του συζύγου της.

«Θεωρώ έργα μοναδικής εκφραστικής και πλαστικής δύναμης τα μεγάλης κλίμακας διακοσμητικά και χρηστικά αντικείμενα που κατασκευάζει», καταλήγει εξάλλου ο Νίκος Ναυρίδης. Ενώ σύμφωνα με την Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα «Τα έργα της Μαρίτσας Τραυλού κινούνται με αμέριμνη χάρη ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πόλους, της τέχνης και της τεχνουργίας, πόλους φαινομενικά συγγενικούς και, όμως, τις περισσότερες φορές, ιλιγγιωδώς ασύμπτωτους. Η δημιουργική της φαντασία, που υποστηρίζεται από μια ευρηματική δεξιότητα, έχει βάλει την προσωπική της σφραγίδα στα πολύμορφα χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα που φιλοτεχνεί. Πλάι, όμως, σε αυτά, υπάρχουν έργα που διεκδικούν τη θέση τους στην καθαρή καλλιτεχνική δημιουργία».

Πέρα και πάνω απ΄όλα αυτά, όμως , η ίδια μπορεί να πει σήμερα, πως «Η δουλειά μου εδώ και τριάντα χρόνια είναι οι μνήμες και η αγάπη μου για τον κόσμο. Η ίδια η κεραμική εξάλλου, έχει μνήμη και αυτήν της την αλήθεια κρατώ ιερή στη ζωή μου».