ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η Τερψιχόρη Αγγελοπούλου ετοιμάζεται για την επικείμενη Greek Sale στον οίκο Βonhams στο Λονδίνο. Όπως πάντα, πριν από τη δημοπρασία τα επίμαχα έργα παρουσιάζονται σε τριήμερη έκθεση στην Αθήνα (κλείνει στις 31/10).
Σαν σχολαστικός ερευνητής ανακαλύπτει τα έργα, τοποθετεί την αρχική τιμή εκτίμησης και τα παραδίδει στο σφυρί του Bonhams. Με τη συμβολή της, η μεγάλη παρακαταθήκη της ελληνικής ζωγραφικής παραμένει ζωντανή στη συλλεκτική αγορά και στο καλλιτεχνικό προσκήνιο.
«Το στοιχείο που με ιντριγκάρει είναι η ανακάλυψη χαμένων ή αφανών έργων, η δημόσια έκθεση και προβολή τους σε ένα ευρύ κοινό φιλότεχνων πριν καταλήξουν σε κάποια νέα συλλογή», εξηγεί εκείνη.
Παρά την καθοριστική αυτή επιρροή, η Τερψιχόρη Αγγελοπούλου παραμένει αόρατος και σιωπηλός σκηνοθέτης σε ένα θέατρο σκιών όπου η ελληνική ζωγραφική εν μέρει οφείλει τη διαχρονική επικαιρότητά της.
Ουδείς από τους υπόλοιπους τρεις μεγάλους οίκους δημοπρασιών του Λονδίνου δεν ανοίγει την κεντρική του αίθουσα αποκλειστικά σε δημοπρασία ελληνικών έργων τέχνης.
Οριενταλισμός στη μόδα
«Φροντίσαμε να καλύψουμε όλες τις βασικές περιόδους με αντιπροσωπευτικά έργα όλων των καλλιτεχνών, καλής ποιότητας και σε τιμές που κυμαίνονται στο πλαίσιο που έχει ορίσει η αγορά», επισημαίνει η Τερψιχόρη.
Υστερα προβαίνει σε μία ξενάγηση στον εθεσιακό χώρο της εταιρείας συμβούλων Art Expertise την οποία ηγείται η ίδια. Με αυτή την ομάδα και από τη χρονιά σύστασή της το 2002 συνεργάζονται και με τον οίκο Bonhams για το Greek Sale.
«Αυτή τη φορά παρουσιάζουμε ενενήντα έργα ελλήνων καλλιτεχνών που καλύπτουν όλες τις φάσεις της ελληνικής τέχνης». Αρχής γενομένης από τον δυσεύρετο 19ο αιώνα και τον Νικηφόρο Λύτρα με τον υπέροχο Ζεϊμπέκη του.
Με Ζεϊμπέκη (και μάλιστα στρατιώτη, σε δύο εκδοχές) συμμετέχει και ο Τσαρούχης στην έκθεση και αργότερα δημοπρασία: «Ένα θέμα που μελέτησε πολύ διότι του άρεσε ο συγκεκριμένος χορός» συμπληρώνει η Τερψιχόρη.
Ο Τσαρούχης αποκτά σήμερα φήμη και στο εξωτερικό ανάμεσα σε επιμελητές, διευθυντές μουσείων και διεθνείς συλλέκτες οι οποίοι τον αγοράζουν.
Ετσι εν μέρει δικαιολογείται η εξαιρετικά ψηλή τιμή εκτίμησης: 250,000 με 350.000 λίρες για τον Στρατιώτη που χορεύει Ζεϊμπέκικο. Πρόκειται για το ακριβότερο της εν λόγω δημοπρασίας. Το δεύτερο έργο, Ο στρατιώτης χορεύει εκτιμάται στα 40.000 με 60,000 στερλίνες.
Ανάλογο έργο του Τσαρούχη έφτασε τις 340.000 λίρες στο τελικό σφυρί στους Sotheby’s.
Μικρό έργο (65 επί 53) με αρχική τιμή 50.000 λίρες στην Greek Sale του περυσινού Μαΐου χτυπήθηκε στις 150.000 στερλίνες.
Επίσης παρουσιάζεται το Κορίτσι στο Χαμάμ του Θεόδωρου Ράλλη με εντυπωσιακή κορνίζα εποχής. Ανακαλύφθηκε σε οικογενειακή συλλογή από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το είχαν προμηθευτεί απευθείας από τον καλλιτέχνη (προφανώς γνωρίζονταν φιλικά) και έμεινε στην ίδια οικογένεια μέχρι σήμερα.
Περνούσε κληρονομικά από τη μία γενιά στην άλλη ή «by descent» όπως προτιμούν στην αγγλοσαξονική γλώσσα των δημοπρασιών.
«Δεν έχει ούτε καταγραφεί ούτε εκτεθεί στο παρελθόν και δεν έχει υποστεί επιζωγραφίσεις» υπογραμμίζει η Τερψιχόρη, πράγμα που ανεβάζει την τιμή του.
Σε αυτό το λεπτοδουλεμένο έργο διακρίνονται οι σημαίνουσες λεπτομέρειες, τα ξύλινα παπούτσια, η διαφάνεια στο ρούχο, το παρεό γύρω από τη μέση και πάνω από τα μάτια ένα μαντήλι με πετράδια. Ανήκει στα orientalist έργα του καλλιτέχνη από το 1887.
«Όποιος το πάρει μπορεί να τα καθαρίσει και το έργο θα λάμψει γιατί μέσα στα χρόνια η αιθάλη έχει κατακάτσει. Παλιά κάπνιζαν συνέχεια πάνω από τα έργα, τα οποία γέμιζαν από τα τζάκια, από τη σκόνη…»
Έργα από μεγάλες ιδιωτικές συλλογές
Δύο ιδιωτικές συλλογές έχουν εμπλουτίσει τη συγκεκριμένη δημοπρασία με αξιόλογα έργα.
«Έχουμε Κωνσταντίνο Παρθένη με το έργο Ορφέας και Καλυψώ το οποίο πήραμε από τη συλλογή Διονύση Λοβέρδου, από τις πιο σημαντικές συλλογές έργων του Παρθένη. Ως πατρόνες του καλλιτέχνη, έπαιρναν τα καλύτερα κομμάτια.»
Πρόκειται για τον ιστορικό ιδρυτή της Λαϊκής Τράπεζας. Κατείχε ανεκτίμητη συλλογή από βυζαντινές εικόνες την οποία δώρισε στο Βυζαντινό μουσείο -για την ακρίβεια, η core collection προέρχεται από τη συλλογή του. Από την ίδια προέρχεται και ο Ζεϊμπέκης του Λύτρα.
Παρουσιάζονται επιπλέον έντεκα έργα από την περίφημη συλλογή της φιλότεχνης Νίας Στράτου.
Είχε παντρευτεί τον πολιτικό και επιχειρηματία Ανδρέα Στράτο της Πειραϊκής Πατραϊκής. Μετά το θάνατό του μάλιστα υπέγραψε τη βιογραφία του με τίτλο «Ο Ανδρέας Στράτος και η πολιτική».
Πρόκειται για τη θεία της Δανάης Στράτου – Βαρουφάκη.
Γνώριζε προσωπικά τον Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα εξού και το έργο Moorings (1973) προήλθε από την προσωπική συλλογή του δημιουργού.
Παρουσιάζεται πορτρέτο της από τον Όθωνα Περιβολαράκη, σπάνιο έργο του Δημήτριου Γαλάνη από την εποχή του Παρισιού: πρόκειται για τις εικονογραφήσεις που κοσμούσαν τα περιοδικά του Παρισιού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Οι γάλλοι ιμπρεσιονιστές τον θεωρούσαν φίλο και ισότιμό τους.
Από την ίδια συλλογή, διακρίνεται ο Μιχάλης Οικονόμου: «πάρα πολύ συλλεκτικός -δημιούργησε λίγα έργα άρα θεωρείται σπάνιος και χτυπιέται στις δημοπρασίες».
Και παρακάτω: Ονειρικό τοπίο του Γιώργου Γουναρόπουλου και ένα από τα σπουδαία έργα του Σπύρου Βασιλείου.
Σε μεγάλες διαστάσεις απεικονίζεται ολόκληρη η Αθήνα με εξαιρετική ευκρίνεια και λεπτομέρεια -ο Λυκαβηττός, η Ακρόπολη, το Φιλοππάπου, ο Υμηττός πάνω από τον οποίο διαχρονικά τοποθετούσε το φωτεινό φεγγάρι και οι διαφημίσεις της εποχής: Φαντάζιο με εξώφυλλο Τόλη Βοσκόπουλο, Φίλιπς, ΙΚΑ…
Παρομοίως, η Μαρία Ποπ αναπαριστά τη φολκλόρ Καστέλλα. Τέλος, ένα καταπληκτικό έργο του Γιάννη Σπυρόπουλου και το λιμάνι του Γιώργου Ισαία.
Σύγχρονοι, μοντέρνοι, κλασικοί
Δεσπόζει επιβλητικά το μεγάλο έργο του Γιάννη Μόραλη, από τα πιο γνωστά του καλλιτέχνη, με τίτλο Πανσέληνος του Μ (στα αγγλικά στον κατάλογο, Full Moon M!).
Έχει εκτεθεί πάμπολλες φορές σε εκθέσεις, όπως στην πρόσφατη αναδρομική στο Μουσείο Μπενάκη ενώ «ανακαλύψαμε ότι πρόκειται για το πιο πολυφωτογραφημένο στο Instagram».
Με τις λιτές γραμμές και τις γνώριμες τριχρωμίες του, κλασικός Μόραλης από την περίοδο μεγάλης ακμής 1977-78.
Η ζήτηση για τον Μόραλη (ειδικά τα μεγάλα έργα του) παραμένει ασίγαστη. Και στη συγκεκριμένη δημοπρασία, πρόκειται για τον δεύτερο ακριβότερο με 200,000 – 300,000 στερλίνες αρχική τιμή εκτίμησης.
Όσον αφορά τον Αλέξη Ακριθάκη, η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη έχει τονώσει το ενδιαφέρον του κοινού για τα χαρακτηριστικά, καλειδοσκοπικά έργα του. Το στιλ της ζωγραφικής του αλλά και επειδή έζησε έξω (υπάρχουν έργα του στη Γερμανία και στην Ιταλία) τον καθιστούν ιδιαίτερα αναγνωρίσιμο.
Όπως διευκινίζει η Τερψιχόρη Αγγελοπούλου, «το θετικό με την ελληνική τέχνη, ότι η τα έργα είναι πραγματικά όμορφα με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Έτσι ανακυκλώνονται διαχρονικά από γενιά σε γενιά. Δεν ξεχνιούνται μέσα σε αποθήκες, ακόμη και αν έχουν αγοραστεί ως επένδυση».
Ο Χρίστος Μποκόρος ας πούμε έχει δημιουργήσει λίγα έργα, βρίσκεται σε ώριμη φάση, έχει αναγνωριστεί έξω από τα ελληνικά σύνορα. «Σε μια εικοσαετία ο Μποκόρος ή ο Κώστας Βαρώτσος ή άλλοι ομορυθμοι, εν ζωή καλλιτέχνες ίσως θεωρούνται κλασικοί», προβλέπει η Τερψιχόρη με την εμπειρία των εικοσιπέντε ετών στο χώρο.
Θα δημοπρατηθούν δύο χαρακτηριστικά έργα της Χρύσας (Chryssa) με neon τα οποία δούλεψε κυρίως στην Αμερική. Ανήκει στο διεθνές στέρεωμα μαζί με τον Σαμαρά ή τον Θεόδωρο Στάμο. Ξεχωρίζει ο Αγρός του Παύλου που χάθηκε μόλις φέτος αλλά και η Νεκρή φύση και το σακάκι (Manteau) από σύρμα.
Δεν απουσιάζουν τα κλασικά ανθρωπάκια πάνω σε ποδήλατο του Γιάννη Γαϊτη (από την πρώιμη φάση του 1940) και έργα του Νίκου Κεσσανλή (από τρεις καλλιτεχνικές περιόδους του) καθώς και του Νίκου Λύτρα (μεγάλη προσωπικότητα στα καλλιτεχνικά, εκ των ιδρυτών της Ομάδας τέχνης, γιος του Νικηφόρου).
Ζωγραφίζει το καταπράσινο Γαλάτσι (έργο circa 1917).
Αλλά και ένα εξαίσιο έργο του Παναγιώτη Τέτση, Σπίτια στην Αθήνα του 1964.
Από αυτή την πιο πρόσφατη περιόδο ξεχωρίζει ακόμη ο Θάνος Τσίγκος ο οποίος δούλεψε με τεχνική impasto Τα λουλούδια του φαίνεται σαν να ξεπροβάλλουν τζωντανά και ανάγλυφα από τον πίνακα.
Και ο πανέμορφος Ήλιος που δύει του Μάριου Πράσινου, έργο το οποίο επέλεξε η γκαλερί του στη Γαλλία ως εξώφυλλο στο βιβλίο της αναδρομικής του.
Επενδυτικές ευκαιρίες
Στις δημοπρασίες παρουσιάζονται επενδυτικές ευκαιρίες.
Στη συγκεκριμένη Greek Sale το έργο με τίτλο Το Μπουκέτο που υπογράφει ο πληθωρικός ζωγράφος Αλέκος Φασιανός, ξεκινάει με χαμηλή τιμή στις 20,000 λίρες. Αντίστοιχο έργο στην γκαλερί του στο Παρίσι κοστίζει 80,000 λίρες.
Οι εκτίμησης καθορίζονται καταρχήν από τις τιμές από τη ζήτηση.
Ύστερα από το θέμα: Άλλη αξία έχει ένας Τσαρούχης με τον αναγνωρίσιμο Ναύτη ή Στρατιώτη του και άλλη όταν ζωγραφίζει νεκρή φύση. Δηλαδή, η θέση που κατέχει ένα έργο στη συνολική του θεματογραφία.
Παίζει ρόλο το αν προέρχεται από σημαντική συλλογή.
«Τέτοιες περιπτώσεις προβάλλονται πολύ στο εξωτερικό, αλλά εμείς είμαστε μικρή αγορά και δεν το προβάλλουμε, παραμένει ταμπού.»
Επίσης το αν έχει εκτεθεί σε σημαντικές εκθέσεις και αν υπάρχουν σχετικές μνείες στη βιβλιογραφία.
Τέλος, οι εκτιμητές μελετούν την κατάσταση του έργου. Αν επί παραδείγματι έχει υποστεί πολλές επιζωγραφίσεις, η εκτιμηση θα αρχίσει πιο χαμηλά.
«Αλλά τον τελευταιο λόγο έχει η αγορά. Εκεί βλέπουμε πολλές φορές ένα έργο να έχει εκτιμηθεί σε μια τιμή χ και να πάει 5χ ή να μείνει στο χαμηλό ή να μην πουληθεί καθόλου.»
Τα αποτελέσματα μιας δημοπρασίας επηρεάζονται από το ποιοι παρουσιάζονται ως ενεργοί αγοραστές τη δεδομένη στιγμή. «Δηλαδή κάποιος που αγόραζε φανατικά Τέτση μπορεί να μην παρουσιάσει εκ νέου ενδιαφέρον».
Στις δημοπρασίες σύγχρονης τέχνης στο εξωτερικό από τους Christie’s, Sotheby’s, Phillips, Bonhams που πραγματοποιούνται όλες την ίδια βδομάδα παρουσιάζονται περί τα 100 με 150 έργα σε πρωινή και βραδινή δημοπρασία στο Λονδίνο.
Μπορεί να δημοπρατηθούν έως και οχτακόσια έργα σύγχρονης τέχνης. Ομως εκείνοι απευθύνονται σε χιλιάδες συλλέκτες ανά τον κόσμο, Αμερικής και Ασίας συμπεριλαμβανομένης.
«Εμείς είμαστε μικρή αγορά» διευκρινίζει η Τερψιχόρη «και τίθεται θέμα ισορροπιών που λαμβάνουμε υπόψη μας. Μπορεί να τύχει μια περίοδο να έχεις πάρα πολλούς Τσαρούχηδες ή να μην έχεις. Πρέπει να σκεφτείς σε τί ποσοστό θα τους βάλεις. Το ίδιο και για τους εν ζωή ενεργούς καλλιτέχνες: πόσους Βαρώτσους και Φασιανούς θα βάλεις;».
Και συμπληρώνει: «Ας πούμε οι συλλέκτες του 19ου αιώνα εμφανίζονται όλο και λιγότεροι, οπότε και τα έργα 19ου αιώνα που βάζουμε διατηρούν την αντίστοιχη αναλογία. Παλιά ήταν περισσότεροι. Σήμερα μεγαλύτερη ζήτηση υπάρχει για τη γενιά του ’30».
Το κοινό: έλληνες συλλέκτες και επενδυτές σαράντα έως εβδομήνα ετών. Επίσης, Έλληνες του εξωτερικού από την Ευρώπη και την Αμερική αλλά και από τα Αραβικά Εμιράτα, τη Λατινική Αμερική, την Αυστραλία.
Οι άνδρες πάντα παραμένουν οι περισσότεροι αριθμητικά συλλέκτες. Η διαδικασία της συλλογής ίσως προσιδιάζει το πώς αισθάνονται αγοράζοντας ένα ακριβό αυτοκίνητο.
Greek Sales, επινόηση της Τερψιχόρης Αγγελοπούλου
Η ίδια η Τερψιχόρη μεγάλωσε σε οικογενειακό περιβάλλον όπου τα Γράμματα και οι Τέχνες αποτελούσαν κομμάτι της καθημερινότητας. «Περισσότερο ίσως ως προς το λογοτεχνικό κομμάτι, αλλά τα ερεθίσματα υπήρχαν πάντα» διευκρινίζει.
Η σχέση της με τα εικαστικά ξεκίνησε στην ενηλικίωση όταν εργάστηκε σε παλιά αθηναϊκή γκαλερί που εμπορευόταν έργα Ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και 20ου αιώνα.
Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε το μεγάλο άλμα, όταν εισχώρησε στο ελληνικό τμήμα του διεθνούς οίκου δημοπρασιών Christie’s. «Είχα την ευκαιρία να έρθω σε άμεση επαφή με πολύ σημαντικά και ιστορικά έργα καθώς και να γνωρίσω σημαντικούς συλλέκτες, κριτικούς και curators».
Παρέμεινε εκεί σχεδόν μια δεκαετία και επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 2002, ίδρυσε μαζί με μία ομάδα ειδικών την εταιρεία συμβούλων τέχνης Art Expertise με σκοπό να προσφέρουν υψηλού επιπέδου συμβουλευτικές υπηρεσίες σε νέους αλλά και έμπειρους συλλέκτες.
Παράλληλα πραγματοποιούν εκτιμήσεις συλλογών, καταλογογραφήσεις, έρευνες, εκθέσεις.
«Ως ανώτερος σκοπός αυτής της δραστηριότητας παραμένει η ανακάλυψη «καινούργιων» χαμένων έργων και η ανάδειξη και προβολή της Ελληνικής τέχνης σε ένα διεθνές ακροατήριο. Μην ξεχνάτε ότι οι εκθέσεις γίνονται στο Λονδίνο ένα διεθνές κέντρο τεχνών και οι κατάλογοι κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο και τις μεγαλύτερες Βιβλιοθήκες οι οποίες είναι σταθεροί συνδρομητές».
Η συνεργασία τους με τον Bonhams, ξεκίνησε σχεδόν ταυτόχρονα με τη δημιουργία της Art Expertise.
«Μας εμπιστεύτηκαν λόγω της πολυετούς εμπειρίας μας στο χώρο της αγοράς τέχνης και του επαγγελματισμού που επιδείξαμε όλα αυτά τα χρόνια». Πρόκειται για μια σχέση που βασίζεται στις αρχές του αμοιβαίου σεβασμού.
Ο μοναδικός οίκος που διατηρεί Greek Sales παραμένει ο Bonhams. Iδρύθηκε το 1793, o μεγαλύτερος και πιο ιστορικός οίκος δημοπρασιών που παραμένει αμιγώς βρετανικός.
Οι διεθνείς Sothebys και Christie’s μόλις συναντήσουν ελληνικό έργο το βάζουν στην αντίστοιχη δημοπρασία ανά είδος ή χρονολογία.
Κατά την Τερψιχόρη Αγγελοπούλου εφόσον υπάρχει δεδομένο κοινό, μία συγκεντρωτική δημοπρασία διευκολύνει τόσο τους αγοραστές όσο και τους πωλητές.
Τα τελευταία χρόνια ο τζίρος φτάνει τα 1,5 με 2 εκατομύρια λίρες ανά δημοπρασία. Έχουν σημειωθεί και μεγαλύτερα νούμερα όταν ορισμένοι καλλιτέχνες ανεβαίνουν κατακόρυφα.
«Ξεκινήσαμε το 2002 προβλέποντας μία δημοπρασία το χρόνο αλλά λόγω μεγάλου ενδιαφέροντος έπρεπε να προχωρήσουμε στη διοργάνωση δύο τέτοιων δημοπρασιών στο Λονδίνο».
Αναλαμβάνουν την ευθύνη ολόκληρης της διαδικασίας: «Από τη συλλογή των έργων, την έρευνα, καταλογογράφηση, τα κείμενα και τον κατάλογο, την οργάνωση των εκθέσεων, το κρέμασμα των έργων».
Τα έργα που παρουσιάζονται στον εκθεσιακό χώρο της Art Expertise στη λεωφόρο Αμαλίας, θα ταξιδέψουν αργότερα στο Λονδίνο για να εκτεθούν εκ νέου πριν από τη δημοπρασία.
«Υπάρχουν όλες οι πληροφορίες on line και στον κατάλογο αλλά θεωρώ σκόπιμο να βλέπεις τα έργα ααπό κοντά και να συζητάς για αυτά. Γνωρίζω κόσμο που εμφανίζονται δυο τρια χρόνια και κοιτάνε, μελετούν, οργανώνονται, εκπαιδεύουν το μάτι τους και μετά προχωρούν στη συλλογή», εξηγεί η Τίτη που έχει χτίσει πλέον πολλές συλλογές.
Οι περισσότεροι συλλέκτες αγοράζουν και πουλάνε. Όχι απλώς για λόγους επενδυτικούς. Καταλήγουν στο τί τους αρέσει χτίζοντας ένα core collection και ύστερα απομακρύνουν τα έργα που νιώθουν ότι δεν την εκφράζουν.
Το λεγόμενο downsizing όμως παραμένει ο βασικός λόγος για να παραχωρήσει κανείς έργα της συλλογής τους στη δημοπρασία: διαζύγιο, θάνατος, χρέος…
Αλλά το ότι δίνουν τα έργα τους στην Τερψιχόρη ξεπερνά τα στενά όρια μιας στυγνής αγοροπωλησίας. Την υποδέχονται στο χώρο τους και ύστερα από ένα αργόσυρτο τσάι ή ποτήρι κρασί κλείνονται οι συμφωνίες…
Πληροφορίες:
Τα έργα της δημοπρασίας παρουσιάζονται όπως πάντα στον ειδικό χώρο της εταιρείας συμβούλων τέχνης Art Expertise, στη λεωφόρο Αμαλίας 36.
Μέρες και ώρες λειτουργίας: Στις 29/10 από τις 11 πμ έως τις 4 μμ. Στις 30 και στις 31/10 από τις 11 πμ ως τις 8 μμ.
Η δημοπρασία θα πραγματοποιηθεί στις 13 Νοεμβρίου 2019 στον οίκο Bonhams, 101 New Bond Street, Λονδίνο.
Για πληρέστερη εικόνα της δημοπρασίας: bonhams.com/greek
Διαβάστε επίσης:
Τερψιχόρη Αγγελοπούλου: Ρεκόρ Μόραλη με Bonhams στο Παρίσι
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
- Οι εναερίτες της Αράχοβας και των Δελφών
- Κυρανάκης σε YouTube: Να μπει τέλος στις αμοιβές για περιεχόμενο βίας
- Ρωσία: Στρατηγικά βομβαρδιστικά πραγματοποίησαν πτήσεις περιπολίας στην Αρκτική
- Κωτσόβολος: Στηρίζει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα «Ψηφιακά Εργαλεία για ΜΜΕ Β’»
