Στο ηλιόλουστο Ζάππειο, στην κατάμεστη αίθουσα του περιστυλίου, σε γιορτινή ατμόσφαιρα υπό τους ήχους μελωδικής μουσικής, πραγματοποιήθηκε η εναρκτήρια εκδήλωση για τον εορταστικό κύκλο εκδηλώσεων που θα τιμήσουν την Επέτειο των 2500 χρόνων από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Πέραν των επίσημων εκπροσώπων της Πολιτείας και των Ενόπλων Δυνάμεων, το Ζάππειο (ένας χώρος ιστορικός που συνδέεται με το όνομα του αγωνιστή Ζάππα), έσφυζε σήμερα από μεγαλοπρεπείς κυρίες, μέλη της “Ελπίδας”, οι οποίες σταθερά στηρίζουν το πολυσχιδές όραμα της προέδρου τους. Με πρωτοβουλία της ίδιας της Μαριάννας Βαρδινογιάννη εξάλλου εφόρμησε και σύσσωμη η κυβέρνηση στη διοργάνωση και υλοποίηση αυτού του κύκλου εκδηλώσεων (με την υποστήριξη του ομώνυμου Ιδρύματός της).

Μαριάννα Βαρδινογιάννη

Πρώτος ο πρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου ανέβηκε στο βήμα για να προλογίσει, ως συντονιστής, τους ομιλητές.

Έσπευσε να υπογραμμίσει ότι το Εθνικό Θέατρο (ένας από τους φορείς που θα υπηρετήσουν “αυτό το τεράστιο εγχείρημα”) οφείλει να “θεραπεύει” με τη διττή έννοια του όρου (ψυχή τε και πνεύματι δηλαδή) την εκπαίδευση και την παιδεία.

Διευκρίνισε επίσης ότι η έννοια του εορτασμού δεν σημαίνει μόνο αποτύπωση γεγονότων με αντικειμενικότητα αλλά κυρίως “θυμάμαι, μελετώ, ερευνώ”.

Υστερα από τα θωπευτικά του λόγια παρέδωσε το βήμα στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, ο οποίος όπως πάντα χειμαρρώδης, αποδείχθηκε σήμερα και ιδιαιτέρως συναισθηματικός, συμπαρασύροντας έτσι σε ένα θερμό κλίμα και τους υπόλοιπους εκπρόσωπους της Πολιτείας που τον διαδέχτηκαν στο βήμα του Ζαππείου.

Αφού επαίνεσε τη Μαριάννα Βαρδινογιάννη “που για ακόμη μια φορά βάζεις τη δική σου σφραγίδα σε μια πρωτοβουλία που αφορά τη χώρα” και συνεχάρη την κυβέρνηση, τους υπουργούς Πολιτισμού και Εσωτερικών που “απέδειξαν τι σημαίνει συμπαράσταση της εκτελεστικής εξουσίας σε όσους έχουν τη διάθεση της προσφοράς” (εννοώντας και πάλι τη Μαριάννα Βαρδινογιάννη), προχώρησε σε μία ενδελεχή ιστορική ανάλυση και αναδρομή, και με ρητορικό τρόπο αναρωτήθηκε: Τι είχε συμβεί προηγουμένως στον Μαραθώνα; Τι σηματοδότησε εκείνη η περίοδος; Και τι από όλα αυτά ισχύει ακόμη ως παρακαταθήκη υποδεικνύοντάς μας πώς πρέπει να πράξουμε σήμερα;

Απομνημονεύοντας αρχαία ελληνικά ανέτρεξε στους Έλληνες που ενωμένοι ύστερα από τον Τρωικό πόλεμο υπερασπίστηκαν τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας, της αρχαίας Αθήνας, που παραμένει “τόσο επίκαιρος σήμερα ως πρώτος πυλώνας της Ευρώπης” -με τη Ρώμη των Θεσμών και τον Χριστιανισμό να αποτελούν τους άλλους δύο.

Η έννοια της ενότητας και της ανοιχτοσύνης του πνεύματος εν αντιθέσει με τον σκοταδισμό και την αδιαλλαξία διέτρεξαν τον πύρινο λόγο του: Μίλησε και απήγγειλε απνευστί αποσπάσματα από τους Πέρσες του Αισχύλου. Σε αυτήν την τετραλογία πολέμου ο Αισχύλος γράφει ως μαραθονομάχος και πρώτος προβαίνει σε έναν σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, το όνειρο του ελεύθερου πνεύματος απέναντι στο δεσποτικό πολιτισμό αφού η Ανατολή παρέμενε «μεθυσμένη από μια χιμαιρική αιωνιότητα» όπως λυρικά διατύπωσε. Επίσης υπογράμμισε την διάσταση του Αισχύλου ως μακεδονομάχου, απαγγέλοντας πάλι από καρδιάς το αρχαίο επίγραμμα του τάφου του όπου μνημονεύεται η μάχη του Μαραθώνα και ουχί οι τραγωδίες του.

Εξύμνησε λοιπόν το πνεύμα που γνωρίζει τη λέξη “σχετικότητα” έναντι του πνεύματος που συντηρεί για να φτάσει στον Διαφωτισμό και μέχρι τον Μαξ Βέμπερ και τη διάσημη ρήση “ξεμάγεμα του πνεύματος” μιλώντας για όλους όσοι εμμένουν δεσμευμένοι σε μία αλήθεια.
Αυτή την υγιή διαφορά ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, κατέληξε να θεωρήσει χρέος για την προοπτική της Ελλάδας στο μέλλον της Ευρώπης.

“Ένας πυλώνας σταθερότητας έτοιμος να υπερασπιστεί τη Δημοκρατία… δεν είναι θέμα μεγέθους αλλά θέμα πνεύματος.. και εμείς στο τελευταίο όριο της Δύσης προς την Ανατολή, απέναντι σε μια Μέση Ανατολή που χειμάζεται οφείλουμε να διεκδικήσουμε αυτόν τον ρόλο”. Και μια διευκρίνηση: “Χωρίς να μονοπωλήσουμε την ευαισθησία του πολιτισμού”, να διεκδικήσουμε το διάλογο και όχι τη σύγκρουση των πολιτισμών. 

Πέφτει από τους θεατές χειροκρότημα και ύστερα ωσάν να παρακολουθούσαν παράσταση στο αρχαιοπρεπές περιστύλιο παίρνει τη σκυτάλη ο Πρωθυπουργός -φωτογράφοι και θεατές ολοφάνερα εκείνον περίμεναν. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέβηκε στο βήμα χαλαρός, προσηνής και χαμογελαστός (το σύγχρονο πρωθυπουργικό μοντέλο) σαν σούπερ σταρ και μπροστά στα ασταμάτητα φλας των φωτογράφων κούμπωσε το σακάκι του προτού πάρει γτο λόγο για να εκφράσει “λίγες σκέψεις στα σημαντικά που είπε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας”.

Αφού ευχαρίστησε τη Μαριάννα Βαρδινογιάννη και υπογράμμισε τη σημασία της σύμπραξης της κοινωνίας των πολιτών, του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου, θέλησε να υπερθεματίσει σχετικά με την τελευταία παρατήρηση του Προέδρου: “όσο οχυρωνόμαστε πίσω από απλουστευτικά στερεότυπα και προκαταλήψεις, τόσο κινδυνεύουμε να γίνουμε θύματά τους” σε αυτήν την “εξαιρετικά περίπλοκη παγκόσμια πραγματικότητα” όπου “αυτό που λείπει είναι ο διάλογος”. Αυτή η προσέγγιση της Ιστορίας, όπως υπογράμμισε, μας καλεί να ανοίξουμε “θύρες επικοινωνίας”.

Από την άλλη, η Ιστορία έχει την “ιδιαίτερη σημασία της” και ο Πρωθυπουργός θυμήθηκε τα λόγια του ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου ότι “στην εποχή μας ο κόσμος επιστρέφει πάλι στις σελίδες του παρελθόντος”. Ο ρόλος της ιστορίας παραμένει θεραπευτικός όμως όταν εκδηλώνεται ως εσωτερική τάση για αυτογνωσία και μόνο υπό αυτό το πρίσμα αξίζει “να σκάψουμε στις ρίζες μας να ξανασυνδεθούμε με αυτές όχι για να καταγράψουμε απλώς τα γεγονότα αλλά για να τα ξανασυναντήσουμε ερμηνεύοντας ξανά το νόημά τους, να μετουσιώσουμε το φορτίο τους ως εφόδιο για το μέλλον”, όπως πρότεινε.

Αυτή η σημαντική στιγμή του 480 λοιπόν συμβολίζει την εθνική ομοψυχία, όταν πόλεις κράτη παραμερίζουν τις διαφορές τους για να υπερασπιστούν το σημαντικότερο αγαθό την Ελευθερία τους. Ειδικά η Ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτέλεσε “μια στιγμή δικαίωσης του σχεδιασμού και της προνοητικότητας” όπως εξήγησε ανασύροντας ίσως στη μνήμη του και μία δική του προσωπική νίκη… Οι αντιστοιχίες με το παρόν ηχούν διδακτικά στον σημερινό ταραγμένο κόσμο που πρέπει να στηρίζεται σε επιχειρήματα…

Αναφέρθηκε επίσης στα χρόνια ανάμεσα στη Μάχη του Μαραθώνα και στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας όπου τέθηκαν οι βάσεις της ακτινοβολίας της Αθήνας και της ανοιχτοσύνης της διότι η Ελλάδα μέσα από την Αθήνα βλέπει πάντα τη θάλασσα. Τότε άνοιξε ο δρόμος για την απελευθέρωση περιοχών που τελούσαν υπό περσική κυριαρχία αφού τριάντα χρόνια μετά οι Έλληνες επιδόθηκαν στην εκστρατεία απελευθέρωσης που οδήγησε στην ενσωμάτωση του έθνους με ορίζοντα οικουμενικό προς την ανατολική Μεσόγειο. Και με αυτήν την αφορμή ο Πρωθυπουργός αναφέρθηκε στον οικουμενικό ελληνισμό που εκ νέου τονώνεται με την πρωτοβουλία της κυβέρνησης να ψηφίζουν από τον τόπο τους οι Έλληνες που διαμένουν μόνιμα στο εξωτερικό. Και πάλι καταχειροκροτήθηκε.

Η επέτειος υπογραμμίζει ο Πρωθυπουργός έρχεται σε έναν κόσμο που ταλανίζεται ποικιλοτρόπως -με τα κύματα προσφύγων να πολιορκούν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, την περιβαλλοντική απειλή και την τεχνολογική επανάσταση. Η Ελλάδα εισχωρεί έτσι σε μια διαδρομή εθνικής αυτογνωσίας στην οποία εντάσσεται και η επέτειος της Ελληνικής Επανάστασης “για να φτάσουμε στην Ελλάδα του αύριο” κατέληξε.

Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ως αρχαιολόγος βρέθηκε ακριβώς στο στοιχείο της. Η ομιλία της διανθίστηκε με πολλά ιστορικά στοιχεία αλλά και ρομαντισμό (“Ο θάνατος ήταν μια συνειδητή και προμελετημένη θυσία… μια πράξη αγάπης που θεμελίωσε την αρετή”) που συμπυκνώθηκε στην αναφορά της  στο ποίημα του λόρδου Βύρωνα (ο οποίος ως γνωστόν απεβίωσε το 1824 στο Μεσολόγγι) τις παραμονές της ελληνικής επανάστασης: “Ονειρεύτηκα την Ελλάδα ελεύθερη”…

Το Ζάππειο

Αυτή η “σύμπτωση των επετείων” θα εμπλέξει πολλούς κρατικούς φορείς: το Εθνικό θέατρο, τη Λυρική σκηνή, τις αρχαιολογικές υπηρεσίες, τις κρατικές ορχήστρες και πολλούς άλλους οργανισμούς όπως το Δημοτικό θέατρο Πειραιά που θα συμμετέχουν στις εκδηλώσεις.

“Αν και ο χρόνος είναι περιορισμένος, και η έγκαιρη προετοιμασία για την επέτειο δεν υπήρξε, εν τούτοις, βάλαμε έναν στόχο στο Υπουργείο: Να δούμε τους εορτασμούς ως αφορμή για να ωριμάσομε και να υλοποιήσομε –στη συνέχεια- σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς, αλλά και με τον ιδιωτικό τομέα, όπου χρειαστεί, ένα τουλάχιστον έργο πολιτισμού σε κάθε μία από τις τρεις εμβληματικές περιοχές, τις Θερμοπύλες, την Σπάρτη, την Σαλαμίνα. Στόχος δύσκολος, αλλά όχι ανέφικτος. Πρόκληση και ευκαιρία”.

Η πρόεδρος του Ιδρύματος και πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της Unesco, Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, παρουσιάστηκε ιδιαιτέρως φειδωλή αλλά ακριβής στην τοποθέτησή της ότι “Σκύβουμε όλοι μαζί σε μια ένδοξη σελίδα ολόκληρου του κόσμου που μπορεί να αποτελέσει αφορμή για να δεσμευτούμε, να μεταδώσουμε τις αξίες της και να τις εγγυηθούμε στο μέλλον” όπως δήλωσε “βαθύτατα συγκινημένη”. Παρόμοια θέματα εξάλλου αγγίζει και στο βιβλίο της το “Λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού”. Δίνοντας προσωπικό τόνο στην εκδήλωση αναφέρθηκε σε μια σχολική εκδρομή της: “Η δικιά μου Σαλαμίνα βρίσκεται στην εποχή των γυμνασιακών μου χρόνων… Αλλά ό,τι αγγίζει την παιδική ψυχή… την ακολουθεί πάντα”.

Έτσι η Μαριάννα Βαρδινογιάννη ξανασυνάντησε τη Σαλαμίνα στις σπουδές της στην αρχαιολογία αλλά και στη δραστηριότητά της μέσα στην Ουνέσκο.

Οι 52 σημαίες που τοποθετήθηκαν στο περιστύλιο αποτίουν φόρο τιμής στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας: «Αν η Δύση είχε γενέθλια, αυτά θα ήταν σήμερα». Και πρόσθεσε: «Είναι βαθύτατη τιμή και ευχαριστώ τον Πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, για τη σημαντική αποστολή που μου αναθέτει, είναι χρέος μου να συνεργαστώ».

Ευκταίο παραμένει οι εορτασμοί “να ανοίξουν νέο διάλογο… ενός καλύτερου αύριο”.