Μουσείο Γουλανδρή: Ελ Γκρέκο, Ντεγκά, Πικάσο και Μιρό βρίσκουν στέγη στο Παγκράτι

Ένα εντυπωσιακό πορτρέτο της Ελίζας Γουλανδρή με τον μοναδικό τρόπο που μόνον ο Μαρκ Σαγκάλ μέσα σε μία έκρηξη χρωμάτων θα μπορούσε να αποδώσει, θα υποδέχεται από τις 2 Οκτωβρίου τους επισκέπτες του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι.

Μία από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές έργων της σύγχρονης τέχνης βρίσκεται ήδη εδώ, περί τα 180 έργα συγκεκριμένα -τα μισά από το σύνολό της- με υπογραφές που προκαλούν δέος: Γκρέκο, Σεζάν, Βίνσεντ βαν Γκόγκ, Γκωγκέν, Ντεγκά, Πικάσο, Τουλούζ-Λωτρέκ, Μπονάρ, Μπρακ, Μιρό και ακόμη Καντίνσκι, Κλέε, Λεζέ, Πόλοκ, Μπέικον, Τζιακομέτι, Σεζάρ, Τζιόρτζιο ντε Κίρικο και πολλών άλλων.

Εικοσιπέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Βασίλη Γουλανδρή και δεκαεννέα από τον θάνατο της Ελίζας, το Ίδρυμα ανοίγει πλέον ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του, ύστερα από την επιτυχημένη πορεία του Μουσείου της Άνδρου.

Στην οδό Ερατοσθένους 13, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα -το παρκάκι ανάμεσά τους έχει αναπλασθεί με φροντίδα του Ιδρύματος– και σε ελάχιστη απόσταση από το Παναθηναϊκό Στάδιο, το νέο Μουσείο Γουλανδρή στοχεύει, όπως αναφέρεται από το ίδιο το Ίδρυμα, «να αναδείξει τη νέα αυτή εστία σε φορέα ανάπτυξης πρωτοποριακών πολιτιστικών δράσεων, αξιοποιώντας σύγχρονες μουσειακές εφαρμογές στον χώρο της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής και διεθνούς τέχνης».

Δύο κτίρια σε ένα

Το 7.200 τ.μ. κτίριο διαθέτει έντεκα ορόφους, από τους οποίους οι πέντε εν υπογείω, ενώ έχει διατηρηθεί και το προϋπάρχον στην θέση αυτή οικοδόμημα της εποχής του Μεσοπολέμου, με το οποίο πάντως ενσωματώθηκε εξαιρετικά η προσθήκη από το αρχιτεκτονικό γραφείο Ιωάννη και Αλέξη Βικέλα.

Στα μεγάλα ονόματα της συλλογής είναι αφιερωμένοι οι δύο πρώτοι υπέργειοι όροφοι με έργα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης που χρονολογούνται από το 1880 το παλαιότερο ως το 1980 το νεότερο.

Έλληνες καλλιτέχνες, που περιλαμβάνονται επίσης στην συλλογή, παρουσιάζονται στους δύο επόμενους ορόφους, και μεταξύ αυτών ο Παρθένης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Γιάννης Μόραλης, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Γιώργος Μπουζιάνης, ο Γιώργος Ζογγολόπουλος, ο Παναγιώτης Τέτσης, ο Μιχάλης Τόμπρος, ο Αλέκος Φασιανός, ο Δημήτρης Μυταράς, ο Σωτήρης Σόρογγας, ο Κώστας Τσόκλης, ο Γιάννης Γαΐτης και άλλοι ακόμη. Άλλωστε από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της συλλογής τους ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή είχαν εκφράσει έμπρακτα την υποστήριξή τους στην ελληνική τέχνη.

Οι εκπλήξεις

Δύο ιδιαίτεροι χώροι -δωμάτια είναι εξάλλου αφιερωμένα σε αντίστοιχες ενότητες: Στον ένα εκτίθενται έργα σε χαρτί και μόνον, όπως του Πικάσο, του Μπρακ και του Ματίζ ενώ στον δεύτερο η έκπληξη!

Μια συλλογή γαλλικών επίπλων και αντικειμένων τέχνης του 18ου αιώνα κυρίως, μαζί με κινεζικές πορσελάνες και αντικείμενα από νεφρίτη, που ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή είχαν συλλέξει παράλληλα με την αγάπη τους για τη μοντέρνα τέχνη.

Οι περιοδικές εκθέσεις του μουσείου θα γίνονται στο πρώτο υπόγειο –η πρώτη μάλιστα ανακοινώνεται για το 2020- σε αίθουσα 530 τ.μ. με εύκολη πρόσβαση από την κεντρική είσοδο.

Στο δεύτερο υπόγειο βρίσκεται η βιβλιοθήκη με 6.000 τόμους βιβλίων σχετικών με την τέχνη και μαζί οι χώροι για τα εκπαιδευτικά προγράμματα (παιδιών, εφήβων και ενηλίκων) που αρχίζουν από 12 Οκτωβρίου.

Ένα υπερσύγχρονο αμφιθέατρο τέλος, με χωρητικότητα 187 ατόμων ακολουθεί στο τρίτο υπόγειο, προκειμένου να φιλοξενεί διάφορες εκδηλώσεις (συνέδρια, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις κλπ), ενώ τα άλλα δύο επίπεδα φιλοξενούν τα γραφεία και τις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις.

Οι επισκέπτες θα έχουν στη διάθεσή τους και δύο καφέ–εστιατόρια, το ένα ψηλά με θέα την Ακρόπολη και το άλλο σε αίθριο ενώ στο ισόγειο θα λειτουργεί και το πωλητήριο του μουσείου.

Η συλλογή

Πενήντα σχεδόν χρόνια ενασχόλησης, αναζήτησης και αγάπης για την τέχνη κρύβει αυτή η συλλογή, που δημιουργήθηκε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα από δύο ανθρώπους, που μπορεί να μην ήταν οι ίδιοι ιστορικοί της τέχνης, είχαν όμως το χάρισμα της διάκρισης του σημαντικού από το ασήμαντο, αλλά και επιπλέον το ταλέντο της επιλογής ικανών προσώπων δίπλα τους, που ως ειδικοί τους κατηύθυναν σωστά στις επιλογές τους.

Από δημοπρασίες άλλωστε των μεγάλων οίκων στην Νέα Υόρκη , στο Λονδίνο και αλλού προήλθαν τα περισσότερα από τα έργα της μυθικής συλλογής.

Μυθική άλλωστε υπήρξε και η δική τους ζωή, από την πρώτη τους συνάντηση στα τέλη της δεκαετίας του ’40 στην Νέα Υόρκη, όπου η νεαρή Ελίζα με κλίση στις τέχνες έχει φθάσει για σπουδές, αλλά θα γνωρίσει τον επίσης λάτρη των τεχνών Βασίλη Γουλανδρή, ήδη επιτυχημένο επιχειρηματία.

Στην Αμερική όπου θα μείνουν για πολλά χρόνια, θα ζήσουν μέσα στην τέχνη και θα αρχίσουν την συγκρότηση της συλλογής τους, που θα διευρυνθεί πολύ περισσότερο μετά την εγκατάστασή τους, από το 1965 στο Παρίσι και την Ελβετία.

Στο Παρίσι ειδικά όλα τα μεγάλα ονόματα της εποχής βρίσκονται γύρω τους, όπως ο Σαγκάλ, ο Σεζάρ, ο Μπαλτίς αλλά και η Κάλλας και ο Μπαρίσνικοφ και εκεί άλλωστε η συλλογή θα πάρει την τελική, εντυπωσιακή μορφή της.

Οι δυσκολίες

Η δημιουργία μουσείου για να την στεγάσει ήταν από νωρίς στην σκέψη των δύο συλλεκτών, μετά τον θάνατο μάλιστα του Βασίλη Γουλανδρή η Ελίζα ενέτεινε τις προσπάθειές της αλλά συνάντησε μεγάλες δυσκολίες.

Η ίδια επιθυμούσε, όπως είναι γνωστό, μία έκταση στο κέντρο της Αθήνας -από τις ελάχιστες διαθέσιμες πάντως- κάτι που το 1992 εισακούσθηκε από την κυβέρνηση ως προσφορά στην δωρήτρια, όπως αναφερόταν.

Τότε μάλιστα παρουσιάστηκαν και τα αρχιτεκτονικά σχέδια του μουσείου, που είχαν ανατεθεί στον διάσημο Λέο Μινγκ Πέι.

Ο χώρος όμως που επιλέχθηκε, έκρυβε αρχαιότητες, το Λύκειο του Αριστοτέλη συγκεκριμένα –οι ανασκαφές έγιναν ακριβώς για να αποσαφηνιστεί αν η έκταση ήταν «καθαρή» ή όχι- έτσι η προσφορά αυτή ματαιώθηκε.

Ούτε και η δεύτερη πρόταση όμως της κατασκευής του μουσείου στο πάρκο Ριζάρη ευοδώθηκε, λόγω διαμαρτυριών των κατοίκων της περιοχής αλλά και του δήμου Αθηναίων, ενώ εκείνη την εποχή άρχισαν οι πρώτες αμφισβητήσεις από ελληνικής πλευράς, άλλοτε για το ακριβές περιεχόμενο της συλλογής, άλλοτε για την ιδιοκτησία των έργων ή και για την αξία τους.

Το σχέδιο έμοιαζε να εγκαταλείπεται οριστικώς, ώσπου το 2009 ένα χρόνο πριν από τον θάνατο της Ελίζας, το Ίδρυμα αγόρασε το κτίριο της Ερατοσθένους.

Τέλος καλό, αφού έστω και δέκα χρόνια μετά, το μουσείο μπορεί να ανοίξει.

Όσο για τις διενέξεις μεταξύ των μελών της οικογενείας και τις διεκδικήσεις της μεγάλης κληρονομιάς, που έχουν έρθει στη δημοσιότητα, τις δίκες που βρίσκονται σε εξέλιξη φαίνεται ότι το μουσείο, επί του παρόντος τουλάχιστον δεν το έχουν επηρεάσει.