Λίνα Μενδώνη: Οι 50 ημέρες που άλλαξαν τον πολιτισμό

Αρχές Ιουλίου, η νέα κυβέρνηση μόλις ολίγων ημερών, ορκωμοσίες, ανάληψη καθηκόντων αλλά …η γη συνεχίζει να γυρίζει. Κύματα καύσωνα απειλούν το λεκανοπέδιο, κατά κύματα ανεβαίνουν και οι τουρίστες στην Ακρόπολη, οι περισσότεροι από βόρειες χώρες, λιποθυμίες σημειώνονται από τη ζέστη και τη γενική δυσφορία, μια δύσκολη κατάσταση το δίχως άλλο, που ξαφνικά λύνεται με την επιστράτευση του αυτονόητου.

Η νέα υπουργός Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη ζητεί την συμβολή του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και την ίδια μέρα ένας γιατρός και ένας νοσηλευτής, οπλίτες που υπηρετούν την θητεία τους, αποστέλλονται αμέσως στην Ακρόπολη.

Η παρουσία τους, μόνιμη πλέον, όπως και αυτή των νοσηλευτών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, που επίσης ανταποκρίθηκε στο ίδιο αίτημα, εγγυώμενη την ασφάλεια των ξένων επισκεπτών στη χώρα αλλά και των Ελλήνων, χαιρετίσθηκε με ιδιαίτερα θετικά σχόλια.

Αντίστοιχη άλλωστε η κίνηση, μία μέρα μετά, με την συνδρομή πάλι του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, και για την αντιμετώπιση κρουσμάτων αδιαθεσίας των τουριστών, λόγω του καύσωνα στην αρχαία Ολυμπία, όπου τα τέσσερα τελευταία χρόνια δεν λειτουργούν αναψυκτήρια ούτε καν για διάθεση νερού.

Αν οι περισσότεροι όμως εντυπωσιάστηκαν από την ταχύτητα με την οποία η υπουργός έλυσε το όλο θέμα, όσοι την γνωρίζουν καλύτερα δεν εξεπλάγησαν καθόλου.

«Aλλο υπουργείο άφησα και άλλο βρήκα…»

Η ειδικότητα της κυρίας Μενδώνη στην επίλυση δύσκολων καταστάσεων _και όχι απλώς στην εξασφάλιση ενός γιατρού_ η αποτελεσματικότητά της, ιδιαιτέρως μάλιστα στην απορροφητικότητα των κοινοτικών κονδυλίων, τα διοικητικά της προσόντα και η εργατικότητά της, μέχρις …εξαντλήσεως των συνεργατών της είναι χαρακτηριστικά, που την συνοδεύουν ήδη από το 1999, όταν βρέθηκε για πρώτη φορά στο υπουργείο Πολιτισμού ως γενική γραμματέας.

Θέση από την οποία υπηρέτησε συνολικά για δέκα περίπου χρόνια και κάτω από εννέα υπουργούς, ένα ρεκόρ αναμφίβολα για άτομο, πολιτικοποιημένο μεν αλλά όχι πολιτικό.

Όσο κοινότυπη κι αν ακούγεται λοιπόν η φράση, ότι η κυρία Λίνα Μενδώνη «επέστρεψε στο σπίτι της», αυτό είναι απολύτως αληθές, παρ΄ό,τι η ίδια σε ιδιωτικές της συζητήσεις δεν έκρυψε την ανησυχία και την έκπληξή της από τη διαπίστωση, ότι «άλλο υπουργείο άφησα και άλλο βρήκα…».

Σ΄ αυτό το διάστημα λοιπόν, των μόλις πενήντα ημερών της νέας κυβέρνησης μπορεί να μην έχουν αντιμετωπισθεί όλα τα προβλήματα, κάποια συσσωρευμένα εδώ και χρόνια στο χώρο του πολιτισμού, και να μην έχουν δοθεί όλες οι απαντήσεις σε καίρια ζητήματα, το δείγμα γραφής όμως  έχει δοθεί και τα μηνύματα έχουν σταλεί.

«Ως υπουργείο δεν θα αποποιηθούμε τον ρόλο μας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και δεν θα επιτρέψουμε και την εργαλειοποίησή της από κάποιους», δήλωνε με νόημα η κυρία Μενδώνη, λίγες μέρες πριν την επανεισαγωγή του θέματος για την επένδυση του Ελληνικού στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, που έγινε στις 21 Αυγούστου.

Την σοβαρότερη ως σήμερα ενέργεια του υπουργείου Πολιτισμού, η οποία εν τέλει ξεκαθάρισε –χάρις στην ομόφωνη γνωμάτευση του συμβουλίου – τα όρια της δικαιοδοσίας του ΥΠΠΟ στην συγκεκριμένη περιοχή, συντασσόμενη και με την σχετική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, και οδηγώντας έτσι, στην απεμπλοκή από το πρόβλημα, που είχε δημιουργηθεί εξ αιτίας της υπουργικής απόφασης του 2017, η οποία αντιμετώπιζε ως ενιαίο αρχαιολογικό χώρο όλη την έκταση των 6.000 στρεμμάτων.

Ταυτόχρονα όμως λαμβάνοντας και τα μέτρα προστασίας των αρχαιοτήτων, όπως ορίζονται από τους νόμους και όχι μόνο για ό,τι έχει εντοπισθεί ως τώρα αλλά και όσα τυχόν προκύψουν κατά τη διάρκεια των εργασιών.

Άλλωστε «Η παρουσία και η προστασία των πολιτιστικών αγαθών, αρχαίων και νεότερων, που βρίσκονται εντός του χώρου του Ελληνικού προσδίδουν σημαντική προστιθέμενη αξία στην εμβληματική επένδυση», όπως λέει η κυρία Μενδώνη, δι΄ αυτού του τρόπου μάλιστα εξασφαλίζονται οι πόροι για την συντήρηση, την ανάδειξη και την προβολή των αρχαιοτήτων.

Εικόνα, η οποία ενισχύεται με την προστασία και των νεώτερων μνημείων του πρώην αεροδρομίου, ύστερα από αντίστοιχη γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, ολοκληρώνοντας έτσι το πλαίσιο ανάμειξης του ΥΠΠΟ στην όλη υπόθεση.

Ο πολιτισμός ως οικονομικό εργαλείο

Ως τέταρτο πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης, με τους δύο τομείς του, την πολιτιστική κληρονομιά και την σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία να μπορούν να αξιοποιηθούν προς όφελος αυτών των ιδίων αλλά και να συμβάλλουν στην αύξηση των θέσεων εργασίας, όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο βλέπει η κυρία Μενδώνη τον πολιτισμό. Ένα «οικονομικό εργαλείο», όπως τον χαρακτηρίζει, που «προωθεί την τοπική και την εθνική μας οικονομία».

Ιδιαίτερης σημασίας άλλωστε είναι ένταξη του υπουργείου Πολιτισμού από τον πρωθυπουργό, στα αναπτυξιακά υπουργεία, στοχεύοντας στην αποκάλυψη και την ανάδειξη των εν υπνώσει δυνατοτήτων του. «Μπορούμε να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας είτε μέσω των έργων σε μουσεία και μνημεία, είτε μέσα από την ενίσχυση των πολιτιστικών και δημιουργικών βιομηχανιών, έναν τομέα που το ΥΠΠΟ έχει ελάχιστα ακουμπήσει διαχρονικά», λέει  η υπουργός.

Κάτι, που μπορεί να βρει εξαιρετική εφαρμογή και στον σύγχρονο πολιτισμό, παραμελημένο σε βάθος χρόνου, δεδομένης της προτεραιότητας, την οποία ανέκαθεν είχε στο υπουργείο Πολιτισμού  η πολιτιστική κληρονομιά.

Ένας στόχος, που πραγματικά συνιστά πρόκληση για την διαμόρφωση νέου αναπτυξιακού περιβάλλοντος και σ΄αυτόν τον τομέα.

Επιχείρηση ανασυγκρότησης κατόπιν αυτών, στο Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, μετά τον διορισμό νέου Δ.Σ. που καλείται να εκσυγχρονίσει και να αξιοποιήσει τον οργανισμό, ανταποκρινόμενο στις σύγχρονες απαιτήσεις.

Τα κλειστά κυλικεία και πωλητήρια, λόγω έλλειψης πωλητέων αντικειμένων, μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, με τεράστια διαφυγόντα κέρδη _σε αντίθεση με το εξωτερικό όπου ειδικά τα πωλητήρια καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό τα λειτουργικά έξοδα μουσείων _ αποτελούν παρ΄ όλα ένα μόνον κομμάτι της υστέρησης που παρατηρείται στο ΤΑΠΑ.

Έναν φορέα, που λειτουργεί ακόμη με οργανισμό του 1977 και ως εκ τούτου έχει τρομερές ελλείψεις πλέον, ειδικά στον τομέα της ψηφιοποίησης των συστημάτων του. Την αναστροφή αυτής της κατάστασης θα επιχειρήσει έτσι, ο νέος οργανισμός,  που θα κατατεθεί το φθινόπωρο προς ψήφιση τη Βουλή, όπως υποσχέθηκε η κυρία Μενδώνη.

Για πρώτη φορά μάλιστα θεσμοθετείται η συμμετοχή εκπροσώπου του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους στο Δ.Σ. του οργανισμού, για λόγους διαφάνειας και δημοσίου συμφέροντος.

«Στόχος μας είναι το Ταμείο να εξασφαλίσει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα για την τοπική οικονομία και την επιχειρηματικότητα, να ενισχύσει τη δυναμική και το κύρος του πολιτιστικού προϊόντος, να συνδέσει τον πολιτισμό με την ανάπτυξη και την εξωστρέφεια, να προωθήσει στον χώρο της πολιτιστικής διαχείρισης την καινοτομία και την τεχνολογία αλλά και να δημιουργήσει πλαίσιο ευκαιριών δημιουργικής απασχόλησης», όπως λέει η ίδια.

Και μόνον το γεγονός, ότι μόλις 17 από τα 30 εκατομμύρια των τουριστών που φθάνουν στην χώρα επισκέπτονται μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους  ενώ μόλις 0,20 λεπτά του ευρώ αντιστοιχούν σε καθέναν επισκέπτη για την αγορά κάποιου προϊόντος από τα πωλητήρια αποδεικνύουν τα περιθώρια κέρδους που μπορεί να υπάρξουν.

Βασική επιδίωξη λοιπόν, η αύξηση των εσόδων από τον πολιτισμό, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν πάλι για τον πολιτισμό και όλες τις ανάγκες του!

Η Ακρόπολη και η Αμφίπολη

Η αποκατάσταση της εικόνας της Ακρόπολης, αλλοιωμένη από μία σειρά προβλημάτων, τα οποία δεν έχουν αντιμετωπισθεί, μπήκε επίσης σε προτεραιότητα από το υπουργείο Πολιτισμού, δεδομένης της σημασίας του εμβληματικού χώρου και των μνημείων του, που επισκέπτονται χιλιάδες άνθρωποι καθημερινά απ΄ όλο τον κόσμο.

Καλώδια και  ηλεκτρικοί πίνακες, κάποια από τα οποία ανενεργά που βρίσκονται όμως ακόμη διασπαρμένα στον ιερό βράχο, εργοταξιακές εγκαταστάσεις που δημιουργούν εικόνα ακαταστασίας και εγκατάλειψης, κάμερες που δεν λειτουργούν, ξερά χόρτα, ακόμη και ο νυχτερινός φωτισμός που χρήζει διόρθωσης είναι ζητήματα ανεπίτρεπτα για τον συγκεκριμένο χώρο.

Όσο για το πρόβλημα του αναβατορίου, που υπολειτουργεί _έπρεπε να έχει αντικατασταθεί από χρόνια_ αναμονή ως τον Απρίλιο του 2020 για την εγκατάσταση νέου.

Η «εγκατάλειψη» της Αμφίπολης εξάλλου, δεδομένου ότι έργα για την προστασία του μνημείου, που είχαν δρομολογηθεί για να ολοκληρωθούν το 2015 εκτελούνται μόλις σήμερα, αποτελεί μία ακόμη θλιβερή διαπίστωση.

Έτσι, μεταξύ άλλων, άμεσης αντικατάστασης χρήζουν τα προστατευτικά καλύμματα του ταφικού μνημείου και του περιβόλου ενώ η διαδικασία των απαλλοτριώσεων, που είναι απαραίτητες για την ομαλή εκτέλεση των εργασιών δεν έχει προχωρήσει, όπως επίσης κανείς δεν ξέρει τι απέγινε η προγραμματική σύμβαση που είχε υπογραφεί από τον Ιούνιο του 2015 –και φυσικά δεν υλοποιήθηκε- με το Αριστοτέλειο και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο για την έρευνα και μελέτη 1.000 σκελετών  από ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή της Αμφίπολης.

Είναι προφανές, ότι η Αμφίπολη «πλήρωσε» την δημοσιότητα που έλαβε, κατά την περίοδο της ανακάλυψής της, παρά το γεγονός ότι τα μνημεία δεν μπορεί να πολιτικοποιούνται, πόσο μάλλον να κομματικοποιούνται και βεβαίως χωρίς να υπολογίζεται, ότι το έργο χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ (2014-2020 της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας).

Επανεκκίνηση πάντως σχεδιάζεται και εδώ με τις μελέτες _αρχιτεκτονική και στατική_ του μνημείου να εισάγονται στο ΚΑΣ στις 17 Δεκεμβρίου.

Γιατί όλες οι ανακοινώσεις της περιόδου ΣΥΡΙΖΑ, ότι το μνημείο θα ήταν επισκέψιμο για το κοινό το 2021 στερούνται κάθε σοβαρότητας.

Πολύς χρόνος, πολλές παρεμβάσεις και επιπλέον κονδύλια θα απαιτηθούν για κάτι τέτοιο, έτσι μόνον ειδικοί επιστήμονες και μελετητές θα μπορούν να το επισκεφθούν αρχικά, και μόνον εφόσον το πρόγραμμα των εργασιών τηρηθεί ευλαβικά.

Έργα και Θεσμοί

Αίτημα ετών η επέκταση του  Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου δρομολογείται τώρα, με εξασφαλισμένη μάλιστα χορηγία, όσον αφορά τις πρώτες μελέτες, από το Ίδρυμα Νιάρχος. Εν υπογείω η επέκταση αναμένεται να πολλαπλασιάσει το εμβαδόν του πρώτου μουσείου της χώρας και ενός από τα σημαντικότερα του κόσμου. «Με τη δημιουργία δύο επιπέδων υπογείως, καθένα  από τα οποία θα έχει έκταση 15.000 τ.μ. θα είναι ουσιαστικά σαν να έχουμε τρία μουσεία», όπως λέει χαρακτηριστικά η υπουργός.

Η απόληξη της επέκτασης μάλιστα στο πρώην ξενοδοχείο «Ακροπόλ», το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για πολιτιστικούς σκοπούς _ ακόμη και πωλητήριο του ΤΑΠΑ θα εγκατασταθεί εδώ _ αναμένεται να δώσει νέα ώθηση σ΄ αυτήν την προβληματική, τα τελευταία χρόνια, λόγω της γειτνίασής της με τα Εξάρχεια, περιοχή της Αθήνας.

Στο ίδιο πνεύμα εξάλλου κινείται η ανάπτυξη συνεργειών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο δημιουργώντας έναν υπερτοπικό πολιτιστικό πόλο.

Όσον αφορά την Εθνική Πινακοθήκη, η ολοκλήρωση της οποίας έχει ήδη καθυστερήσει, τα εγκαίνιά της προσδιορίσθηκαν για την 25^η Μαρτίου του 2021, ακριβώς στην επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση και μάλιστα με έκθεση έργων τέχνης, που αναφέρονται στην εθνική παλιγγενεσία. Οι σχετικοί εορτασμοί εξάλλου,  μπορεί να μην έχουν λάβει ακόμη οριστική μορφή, το βέβαιο όμως είναι, ότι θα επεκταθούν και εκτός Ελλάδος με τέσσερις μεγάλες εκθέσεις σε μουσεία της Ευρώπης, της Αμερικής, της Ασίας και της Αυστραλίας.

Σημειώνεται, ότι στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται ο δανεισμός μιας μετόπης από την νότια όψη του Παρθενώνα, που βρίσκεται στο Λούβρο, προκειμένου να εκτεθεί στην Αθήνα, όπως συμφώνησαν  στο Παρίσι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. Αντίστοιχα έκθεση αρχαίων χάλκινων έργων από την Ελλάδα θα πραγματοποιηθεί στο Λούβρο.

Αλλαγή του καθεστώτος λειτουργίας προβλέπεται πάντως για εννέα μεγάλα μουσεία της χώρας, όπως το Εθνικό Αρχαιολογικό και το Βυζαντινό, με την μετατροπή τους σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, ακολουθώντας το επιτυχημένο παράδειγμα του Μουσείου Ακρόπολης.

Ο στόχος είναι να διαχειρίζονται καλύτερα τα του οίκου τους και να προβάλλουν τις συλλογές τους ενώ φυσικά θα ανήκουν πάντα στο υπουργείο Πολιτισμού.

Αγώνας δρόμου άρχισε εξάλλου για την υλοποίηση της διοργάνωσης Ελευσίνα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2021 επίσης, έναν κορυφαίο ευρωπαϊκό πολιτιστικό θεσμό, που είχε αφεθεί στην τύχη του. Επανεκκίνηση της διαδικασίας προβλέπεται και για την δημιουργία Μουσείου Ενάλιων Αρχαιοτήτων στο Σιλό του Πειραιά, έργο που ξεκίνησε με τις καλύτερες  προδιαγραφές αλλά εγκαταλείφθηκε.

Όσο για το πολύπαθο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ολοκληρωμένο εδώ και χρόνια, που δεν κατέστη δυνατόν όμως να λειτουργήσει, η κυρία Μενδώνη διαβεβαιώνει ότι το πρώτο εξάμηνο του 2020 θα γίνουν τα εγκαίνια του.

Η αξιοποίηση του Τατοΐου με την ανάδειξη των επιμέρους κτιρίων του, 29 από τα οποία έχουν χαρακτηρισθεί ήδη από το 2003 ως μνημεία της νεώτερης πολιτιστικής κληρονομιάς, συμπεριλαμβανομένου του ανακτόρου βεβαίως, ενώ το κτήμα είναι κηρυγμένο ως ιστορικός τόπος, αποτελεί επίσης ένα από τα στοιχήματα του υπουργείου Πολιτισμού,  που ανέλαβε άλλωστε κατ΄ εντολήν του πρωθυπουργού τον συντονισμό όλων των συναρμόδιων υπουργείων (Οικονομικών, Περιβάλλοντος, Αγροτικής Ανάπτυξης).

Η μετατροπή των πρώην βασιλικών κτημάτων σε πρότυπη αγροδιατροφική μονάδα με την εξασφάλιση της οικονομικής αυτοτέλειας συνιστά άλλωστε από μόνη της ένα πρωτοποριακό για την Ελλάδα εγχείρημα.

Ήδη μάλιστα γίνεται η δημοπράτηση για την εκπόνηση στατικής και ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης για το ανάκτορο, ύψους 1,4 εκατ. ευρώ. Με πρωτοβουλία της κυρίας Μενδώνη εξάλλου, εξασφαλίσθηκε και η παρουσία περιπολικού στην περιοχή, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά κοντέινερς, όπου φυλάσσονται αντικείμενα.

Τελευταίο αλλά όχι ήσσονος σημασίας, η επαναφορά των ποινών για κλοπές αρχαιοτήτων, όπως προβλέπονται από τον Αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002, καθώς τα τελευταία χρόνια, λόγω του αλλαγής του Ποινικού Κώδικα είχαν κι αυτές μειωθεί.

«Χρειάζεται χρόνος για σημαντικά ζητήματα», λέει η κυρία Μενδώνη, ωστόσο ο απολογισμός των πρώτων πενήντα ημερών στο υπουργείο Πολιτισμού μόνον θετικά μπορεί να κριθεί.