Στα άδυτα του 34ου Greek Sale του οίκου Bonhams

Συνέντευξη στη Νένα Σώκου

Ένα, δύο, τρία, κατοχυρώθηκε… Ο οίκος Bonhams ανοίγει την πόρτα του στο mononews.gr και μοιράζεται τα μυστικά της συναρπαστικής διαδικασίας της δημοπρασίας έργων Ελλήνων καλλιτεχνών, στο πλαίσιο του 34ου Greek Sale, που πραγματοποιείται στις 17 Απριλίου στο Λονδίνο. Στο σφυρί βγαίνουν 88 έργα μεγάλων δημιουργών, ανάμεσά τους ο Τσαρούχης, ο Μόραλης, ο Εγγονόπουλος, ο Τέτσης, ο Γαΐτης, ο Μυταράς, ο Φασιανός και πολλοί άλλοι.

Οι λεπτομέρειες της δημοπρασίας αποκαλύπτονται με την βοήθεια της Τερψιχόρης Αγγελοπούλου, διευθύντριας της εταιρείας εικαστικών συμβούλων Art Expertise και αντιπροσώπου του Bonhams. Απαντά σε ερωτήματα όπως ποιοι πωλούν έργα που έχουν στην κατοχή τους και γιατί, ποιοι είναι αυτοί που τα αγοράζουν και με ποια κριτήρια.

Η κ. Αγγελοπούλου αποκαλύπτει, επίσης, ποιο είναι το οικονομικότερο και ποιο το ακριβότερο έργο της δημοπρασίας, αλλά και ποιος είναι ο πιο ακριβοπληρωμένος Έλληνας δημιουργός ιστορικά. Ακόμη περιγράφει το προφίλ των αγοραστών, ενώ μιλά και για τα «four d», δηλαδή για τους λόγους που συνήθως κάποιος αποφασίζει να πουλήσει ένα έργο τέχνης που έχει στην κατοχή του.

Εξηγεί ακόμη πώς κινείται η αγορά έργων τέχνης τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ελλάδα, και ειδικά στα χρόνια της κρίσης, ενώ απαντά και στο ερώτημα εάν υπάρχουν «φούσκες» στην αγορά έργων τέχνης.

Ερ: Πόσα είναι τα έργα που βγαίνουν σε δημοπρασία στις 17 Απριλίου;

Απ: Θα βγουν 88 έργα, ορισμένα από τα lot είναι διπλά, παραδείγματος χάριν έχουμε δύο μικρές θαλασσογραφίες του Βασίλη Χατζή του 19ου αιώνα που θα βγουν μαζί, αλλά σαν lot είναι 88 κομμάτια. Υπάρχει ένα ιδιαίτερο λεξιλόγιο στις δημοπρασίες, η ρεζέρβα (η κατώτατη τιμή στην οποία μπορεί να πωληθεί ένα έργο σε συμφωνία με τον πωλητή), το lot (οι κωδικοί των έργων που δημοπρατούνται), το paddle (το καρτελάκι με τον αριθμό που αντιστοιχεί στον ενδιαφερόμενο αγοραστή), το rostrum (το πόντιουμ πάνω στο οποίο στέκεται ο δημοπράτης).

Ερ: Από πού ξεκινά και μέχρι πού φτάνει η αξία των έργων;

Απ: Η χαμηλότερη εκτίμηση που έχουμε δώσει είναι 2.000 λίρες Αγγλίας. Σαν εκτίμηση,  υψηλότερες είναι στις 70.000 με 100.000 λίρες. Τώρα το πού θα καταλήξει ένα έργο, θα φανεί την ώρα της δημοπρασίας, ανάλογα με το πόσοι θα ενδιαφερθούν και θα «χτυπήσουν».

Ερ: Οι 2.000 λίρες σε ποιο έργο αφορούν;

Απ: Έχουμε ένα μικρό έργο του Αλέκου Φασιανού, της δεκαετίας του 1960, πάρα πολύ ενδιαφέρον, γκουάς σε χαρτί, μια ειδική τεχνική, ένα πολύ ωραίο αυθόρμητο έργο του Αλέκου Φασιανού, που ξεκινάει με αυτή την πολύ δελεαστική τιμή. Η ακριβότερη εκτίμησή μας, οι 70.000 με 100.000 λίρες, αφορά σε έργο του Γιάννη Τσαρούχη, που ο ίδιος έχει ζωγραφίσει τον εαυτό του σε μια γωνία στην Pont Neuf, στο Παρίσι. Και ένα άλλο υπέροχο έργο του Γιάννη Μόραλη «Σύνθεση του 1951».

Ερ: Υπάρχει ευρύ ενδιαφέρον στο εξωτερικό για την απόκτηση έργων τέχνης Ελλήνων δημιουργών;

Απ: Εμείς κάνουμε εδώ και 17 χρόνια Greek Sales, τα οποία έχουν γίνει πολύ αγαπητά και κυρίως από Έλληνες που μένουν στην Ευρώπη και στην Αμερική, της διασποράς. Βέβαια υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και στην Ελλάδα, γι’ αυτό και κάνουμε την έκθεση (σ.σ. το Preview στην Αθήνα), αλλά οι πλειοδότες είναι από όλον τον κόσμο.

Οι περισσότεροι είναι Έλληνες, αλλά έχει διαμορφωθεί και ένα κοινό που αγαπά πάρα πολύ τους Έλληνες καλλιτέχνες. Τους μοντέρνους, αλλά και τον Τσαρούχη, όπως και τους διεθνείς Έλληνες, όπως τους λέμε, που είναι ο Λουκάς Σαμαράς, του οποίου έργο έχουμε την χαρά να έχουμε φέτος, η Χρύσα, ο Τάκις, που είναι μεγάλη προσωπικότητα, θα γίνει έκθεση στην Tate Modern φέτος το καλοκαίρι. Ο Λουκάς Σαμαράς εκπροσωπείται από την Pace Gallery, μια από τις μεγαλύτερες γκαλερί στην Νέα Υόρκη. Οπότε έχει διεθνές ενδιαφέρον.

Ερ. Ποιο είναι το προφίλ των αγοραστών ελληνικών έργων και για ποιο λόγο αγοράζουν; Είναι λόγοι επένδυσης, λόγοι αισθητικής, ποια είναι τα κριτήρια τους;

Απ. Μοιράζεται αυτό. Δηλαδή κάποιοι ξεκινούν να συλλέγουν και όταν τελικά κολλήσεις αυτό το μικρόβιο, αυτό εξελίσσεται σιγά-σιγά. Πολλές φορές ξεκινούν με έργα χαμηλής αξίας γιατί δεν είναι και πολύ σίγουροι, τους αρέσει κάτι, αλλά δεν θέλουν να κάνουν μεγάλη επένδυση στην αρχή. Γι’ αυτό κι εμείς έχουμε έργα σε μια μεγάλη γκάμα εκτιμήσεων, αλλά και γούστου, θα έλεγα, γιατί υπάρχουν από απλά, θαλασσογραφίες, κλασικά έργα, τοπία που αρέσουν πολύ, έργα πιο μοντέρνα, αφηρημένα, γλυπτά. Μπορεί και καμιά φορά να είναι και φωτογραφικά μεικτές τεχνικές, κ.λπ. Όταν κολλήσεις το μικρόβιο, γίνεσαι μανιώδης και είναι μια πολύ ωραία περιπέτεια η τέχνη. Στη συνέχεια υπάρχουν και ορισμένοι που αγοράζουν για επένδυση. Αυτοί αγοράζουν ονόματα που ακούγονται περισσότερο, ονόματα που μπορεί κανείς να δει σε εκθέσεις στα μουσεία, για τα οποία υπάρχουν μονογραφίες, βιβλία κ.λπ.

Ερ. Από πού προέρχονται τα έργα που βγαίνουν σε δημοπρασία;

Απ. Προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές από την Ελλάδα – τα μουσεία στην Ελλάδα δεν επιτρέπεται να πωλήσουν. Όμως στην Αμερική τα μουσεία μπορούν, δηλαδή όποια έργα πιστεύουν ότι δεν ταιριάζουν πια στην συλλογή τους ή έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους, τα πουλάνε για να πάρουν κάτι άλλο. Αυτό στην Ελλάδα δεν γίνεται. Τα έργα προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές από την Ελλάδα, από την Ευρώπη, γιατί πολλοί Έλληνες καλλιτέχνες δούλεψαν στην Ευρώπη και πούλησαν έργα τους, και από την Αμερική. Κυρίως εκεί βρίσκονται.

Ερ: Ο λόγος για τον οποίο κάποιος θα δώσει σε δημοπρασία ένα έργο που έχει στην κατοχή του ποιος είναι; 

Απ: Είναι τα περίφημα four Ds. Είναι death (θάνατος), divorce (διαζύγιο), debt (χρέος) και downsizing, δηλαδή κάποια μεγάλη οικογένεια που φεύγουν τα παιδιά, σπουδάζουν, δεν τους ενδιαφέρει πια να κρατήσουν την συλλογή, μετακομίζουν σε μικρότερα σπίτια, αλλάζει ο τρόπος ζωής. Τα βασικά αυτά είναι. Και βέβαια υπάρχουν και συλλέκτες που συνεχώς ανανεώνουν την συλλογή τους, αλλάζουν το στυλ. Μπορεί να ξεκινά κανείς με κλασικά έργα, θαλασσογραφίες ή τοπιογραφίες και μετά να εξελιχθεί και να του αρέσουν πιο πολύ τα αφηρημένα, να επενδύσει στη γενιά του ’60 ή στη γενιά του ’70 ή κάτι τελείως διαφορετικό.

Ερ: Ποιο είναι το ελληνικό έργο που έχει πουληθεί πιο ακριβά σε δημοπρασία;

Απ. Νομίζω είναι τα έργα του Νικηφόρου Λύτρα που έχουν πιάσει πολύ υψηλές τιμές, του Νικολάου Γύζη, του Γιάννη Μόραλη, ένα μεγάλο έργο του Αλέκου Φασιανού που είχε πουληθεί σε υψηλή τιμή και, βέβαια, παρ’ όλο που δεν μπαίνει σε Greek Sale, του Ελ Γκρέκο. Εντάσσεται στις διεθνείς δημοπρασίες.

Ερ: Γενικότερα στην αγορά έργων τέχνης, ποιοι είναι οι πιο δραστήριοι αγοραστές, αυτοί που επιδεικνύουν την μεγαλύτερη κινητικότητα παγκοσμίως στις δημοπρασίες;

Απ. Παγκοσμίως, συνήθως αυτή τη στιγμή είναι από τις αναδυόμενες αγορές. Ασιάτες και Άραβες. Γίνονται και καινούρια μουσεία εκεί και εκτός του ότι παίρνουν τα πιο γνωστά έργα καλλιτεχνών, έχουν σηκώσει και τη δική τους αγορά. Η κινέζικη αγορά έχει ανεβεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Επαναπατρίζουν και αντικείμενα και πίνακες που υπάρχουν.

Ερ: Στην Ελλάδα δαπανώνται κεφάλαια για αγορά έργων τέχνης;

Απ. Παλαιότερα υπήρχαν οι θεσμικοί συλλέκτες, οι τράπεζες, η Βουλή των Ελλήνων, η Εθνική Πινακοθήκη, που αγόραζαν. Τώρα με την κρίση, δεν νομίζω ότι έχουν επενδύσει σε αυτό τον τομέα τα τελευταία δέκα χρόνια. Ιδιωτικά υπάρχει κινητικότητα, αλλά υπάρχει διαφορά τα χρόνια της κρίσης, γιατί η μεσαία τάξη συρρικνώθηκε και προσπαθεί να καλύψει άλλα βασικότερα πράγματα. Το ενδιαφέρον των Ελλήνων όμως υπάρχει, οι εκθέσεις είναι γεμάτες. Πολύ περισσότερος κόσμος επισκέπτεται τις εκθέσεις και τα μουσεία, αλλά και εδώ το βλέπω. Και αυτό είναι καλό, γιατί το μάτι χρειάζεται εκπαίδευση. Βέβαια, το αγοραστικό ενδιαφέρον είναι κάπως πεσμένο.

Ερ. Σε γενικές γραμμές ποιοι είναι οι πιο ακριβοί Έλληνες ζωγράφοι, είτε εν ζωή είτε όχι; Και για ποιο λόγο ξεχωρίζουν;

Απ. Αυτή την στιγμή το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι στον Τσαρούχη και στον Γιάννη Μόραλη. Είναι καλλιτέχνες, οι οποίοι έχουν την ελληνικότητα μέσα τους, είναι καλλιτέχνες και οι δύο που έχουμε δει τελευταία πολλές εκθέσεις τους. Υπάρχουν μονογραφίες, υπάρχουν βιβλία και είναι πολύ αγαπητοί και γνωστοί στο κοινό, που μπορεί και να μην ασχολείται πολύ, αλλά τους ξέρει. Οπότε και σε τιμές θα έλεγα αυτοί οι δύο.

Ερ. Διαπιστώνετε εκπλήξεις στον χώρο των δημοπρασιών; Δηλαδή, να υπάρχει μια εκτίμηση για ένα έργο και η τελική τιμή να είναι εντελώς διαφορετική;

Απ. Πάντα υπάρχουν αυτά. Σε μια δημοπρασία ενώ τα περισσότερα έργα κινούνται μέσα στις εκτιμήσεις -γι’ αυτό και υπάρχουν οι εκτιμήσεις- δύο-τρία θα ξεφύγουν. Δεν είναι πάντα το ακριβότερο που ακούγεται. Μπορεί να είναι ένα έργο που να έχει χαμηλότερη εκτίμηση. Θυμάμαι ένα έργο του Τσαρούχη, ένα μικρό πορτρέτο, ξεκίνησε με 5.000 λίρες και έκλεισε 40.000 λίρες. Αυτό είναι πάρα πολύ μεγάλο. Βέβαια, στην συγκεκριμένη δημοπρασία μπορεί να ακούσεις και ένα έργο που είχε πιάσει 200.000, αλλά ξεκίνησε με 150.000. Αλλά αυτά τα άλματα είναι πολύ ενδιαφέροντα, γιατί δείχνουν ότι υπάρχει αγορά, υπάρχει ζήτηση. Και συνήθως έχει να κάνει και με την ποιότητα και τη σπανιότητα του έργου. Γιατί δεν είναι όλα τα έργα του ίδιου καλλιτέχνη της ίδιας αξίας.

Ερ. Εκτιμάτε ότι υπάρχουν «φούσκες» στην αγορά έργων τέχνης;

Απ. Δεν το έχω διαπιστώσει. Το λένε πολλοί, αλλά στην ελληνική αγορά δεν νομίζω, αυτά κάνουν κύκλους. Ανεβοκατεβαίνουν. Ένας καλλιτέχνης που πριν δέκα χρόνια έκανε μια τιμή Χ και τώρα έχει πέσει, αλλά έχει ανέβει κάποιος άλλος αντίστοιχα, δεν θεωρώ ότι είναι φούσκα. Έχει να κάνει με το γούστο, με το πώς διαμορφώνεται η αγορά, το ενδιαφέρον, κλπ. Και μπορεί να ξαναγυρίσει.

Ερ: Υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια που καθορίζουν τις τιμές ή είναι μόνο προσφορά – ζήτηση;

Απ: Υπάρχουν σταθερές. Έχει να κάνει με το πόσο ζητάνε τον καλλιτέχνη, με το πώς έχει κινηθεί ο καλλιτέχνης τα τελευταία δύο χρόνια, η τιμή του. Έχει να κάνει με το θέμα του έργου, με τη σπανιότητα στο συνολικό έργο του καλλιτέχνη, με την κατάστασή του, με το αν έχει εκτεθεί το έργο σε κάποια σπουδαία αναδρομική έκθεση, με το αν έχει αναφερθεί σε καταλόγους, σε μονογραφίες κλπ. Πολλές φορές έχει να κάνει και με την προέλευσή του, αν το έχει ένας διάσημος συλλέκτης ή μια προσωπικότητα γνωστή.

Λίγα λόγια για τον οίκο δημοπρασιών Bonhams

Ο οίκος Bonhams ιδρύθηκε το 1793. Είναι ο μεγαλύτερος και πιο ιστορικός οίκος δημοπρασιών που παραμένει αμιγώς βρετανικός.  Η σημερινή του εταιρική μορφή προήλθε από τη συγχώνευση των Bonhams & Brooks και Philips Son και Neale U.K. to 2001.

Το 2002, η εταιρεία απέκτησε τον οίκο Butterfields, το κορυφαίο όνομα στο χώρο των δημοπρασιών στη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ, καθιστώντας τoν Bonhams τον τρίτο μεγαλύτερο και πιο δυναμικά αναπτυσσόμενο οίκο δημοπρασιών στον κόσμο.  

Σήμερα, ο οίκος Bonhams διοργανώνει περισσότερες δημοπρασίες από τον ανταγωνισμό, με δύο αίθουσες στο Λονδίνο -μία στη New Bond Street και μία στο Knightsbridge- και έντεκα αίθουσες σε διάφορες περιοχές της Βρετανίας. Διαθέτει επίσης αίθουσες δημοπρασιών στην Ελβετία, το Μονακό, τη Γερμανία και την Αυστραλία.

Με την αγορά του οίκου Butterfields απέκτησε αίθουσες στο Σαν Φρανσίσκο και το Λος Άντζελες.  O οίκος Bonhams έχει γραφεία και αντιπροσώπους σε 18 χώρες διενεργώντας εκτιμήσεις έργων και προσφέροντας συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα τέχνης.

• Φωτογραφίες και βίντεο: Χρήστος Λογαράς

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: Αριστουργήματα του Παρθένη, του Γύζη και άλλων ελλήνων εικαστικών στη μεγάλη «ελληνική» δημοπρασία του Bonhams

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Λίγο πριν από το σφυρί, έργα σπουδαίων Ελλήνων ζωγράφων εκτίθενται στο κοινό