Στρατιά από επιφανείς προσωπικότητες σπεύδουν απόψε να παρουσιάσουν το βιβλίο «Η κληρονομιά του ελληνισμού» (εκδόσεις Καστανιώτη). Μα απλούστατα επειδή το υπογράφει η σπουδαία Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ – για την ακρίβεια απαρτίζεται από διάσημα κείμενά της.

Η Ντόρα Μπακογιάννη, ο Γιάννης Στουρνάρας, ο Στρατής Παττακός, ο Κυριάκος Πιερρακάκης και η Εύα Χρόνη θα πλαισιώσουν τη μεγάλη Κυρία. Η τελευταία πρόκειται για την κόρη του βραβευμένου ποιητή Βαγγέλη Χρόνη, στελέχους ταυτόχρονα στον όμιλο Λάτση από το 1971.

1

Η ίδια η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ είχε διακρίνει την «πάντα ευαίσθητη αλλά και συνάµα ευθύβολη ποίηση του Βαγγέλη Χρόνη», με αφορμή τη δική του πρόσφατη ποιητική συλλογή.

Η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ αναγνωρίζεται ως μία από τις σημαντικότερες βυζαντινολόγος παγκοσμίως. Γράφει και ποίηση. Τα κείμενά της χαρακτηρίζονται από ενάργεια, οξυδέρκεια αλλά και ζωντάνια, πόρρω απέχουν από την ξύλινη ακαδημαϊκή γλώσσα. Ακρίβεια στην έκφραση αλλά και κείμενο που αναπνέει. Γεννήθηκε το 1926, πλησιάζει τα εκατό.

Υπήρξε η πρώτη πρόεδρος τμήματος Ιστορίας στο κορυφαίο πανεπιστήμιο Σορβόννης στο Παρίσι και επίτιμη καθηγήτρια στο Χάρβαρντ μεταξύ άλλων.

Η νέα έκδοση συγκεντρώνει λοιπόν δημοσιευμένα κείμενα, ομιλίες αλλά και συνεντεύξεις της. «Αποστάγματα της σπουδαίας διαδρομής της στον χρόνο και τους τόπους», όπως επισημαίνεται από τον εκδοτικό οίκο.

Τον πολυτελή τόμο επιμελήθηκε ο Θανάσης Νιάρχος, που συντονίζει και την αποψινή εκδήλωση. Γνωστός ποιητής, δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος και παντοτινός συνεργάτης του Θανάση Καστανιώτη.

Ο Θανάσης Νιάρχος έχει συγκεντρώσει στο βιβλίο είκοσι ομιλίες, κείμενα και συνεντεύξεις της Ελένης Αρβελέρ από το 1979 έως φέτος.

Το βιβλίο προλογίζουν η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου και η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, κληρονόμος του Οδυσσέα Ελύτη.

«Ας αναλογισθούμε ότι στον κατά της Ασίας αγώνα που σηκώνει, από καταβολής της, η Ελλάδα, θα πρέπει να προστεθεί αμέσως ως χαρακτηριστικό θεμέλιο της Ευρώπης, έτσι όπως τη ζούμε ως σήμερα, ο χριστιανισμός», σημειώνει η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ σε ομιλία της με τίτλο «Ελληνισμός και Ευρώπη» (Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν Ιούνιος 1994).

Σε άλλο σημείο σημειώνει:

«Οφείλουμε ακόμη μια φορά να αναγνωρίσουμε τον καθοριστικό ρόλο του ελληνικού πνεύματος και κυρίως της ελληνικής γλώσσας. Του λόγου της φήμης που μιλιόταν, όπως γράφει ο Καβάφης, ώς τα Φράατα και τον Ζάγροπέρα.

Θα πρέπει λοιπόν ακόμη μια φορά να επισημάνουμε την ελληνική προτεραιότητα στη θεμελίωση της πνευματικής-θρησκευτικής Ευρώπης, στην άσκηση δηλαδή του χριστιανισμού. Ο κατά Χριστόν βίος, η σωτηριολογική πρακτική, είναι για την Ευρώπη όχι μόνο ενοποιός βάση πνευματικότητας των πληθυσμών της, αλλά και πηγή αστείρευτης καλλιτεχνικής, κυρίως εικαστικής, αισθητικής, έμπνευσης και δημιουργίας».

Σε άλλο κείμενο η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ διαπιστώνει: «όλοι όσοι καταπιάστηκαν με τον καθορισμό της οποιασδήποτε Ευρώπης έχουν για υποχρεωτική αναφορά τα πανάρχαια γεγονότα και δρώμενα που είδαν το φως στον χώρο που ορίζει γεωγραφικά και ιστορικά την αρχή της Ευρώπης, εννοώ την Ελλάδα. Ετσι η εισαγωγή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα χαιρετίσθηκε σαν το σύμβολο που θα επέτρεπε στους Ευρωπαίους ν’ αναφερθούν στη διαχρονική συνέχεια του πολιτιστικού ευρωπαϊκού κατορθώματος και ν’ απαγκιστρωθούν από τον στενά οικονομικό και τεχνοκρατικό χαρακτήρα του θεσμού. Οι ελπίδες, βέβαια, αυτές δεν πραγματοποιήθηκαν όλες, μολονότι η ευρωαπαισιοδοξία των Ευρωπαίων διανοούμενων γνώρισε έκτοτε κάποια ύφεση. Σημαδιακά σχεδόν, σήμερα η Ελλάδα αναλαμβάνει την προεδρία της κοινοτικής Ευρώπης, σε μια άλλη στιγμή κόπωσης και πεσιμισμού. Τρέφονται από την τεχνοκρατική πολυπλοκότητα της συνθήκης του Μάαστριχτ, αλλά και από την αδυναμία της Ευρώπης να ανταποκριθεί στις ανθρωπιστικές και πολιτιστικές υποχρεώσεις που της υπαγορεύουν τα δραματικά γεγονότα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Στο νέο αυτό κλίμα ευρωπαϊκής αβεβαιότητας, η Ελλάδα, και μόνο αυτή, μπορεί να θυμίσει την εξοχότητα της πολιτιστικής καταβολής της Ευρώπης και να εργασθεί για την εμπέδωσή της σ’ όλο τον ενοποιημένο, μετά την πτώση των ολοκληρωτικών καθεστώτων, ιστορικό ευρωπαϊκό χώρο. Ευχή αυτή μαζί και ελπίδα».

Η δημοφιλής καθηγήτρια Ιστορίας Μαρία Ευθυμίου παρατηρεί ότι τα κείμενα του βιβλίου «εξηγούν γιατί η κυρία Αρβελέρ μπόρεσε να κερδίσει θέση στην καρδιά του δύσκολου λαού από τον οποίον προέρχεται και του οποίου τις συντεταγμένες επί δεκαετίες μελετά εστιάζοντας, κατά κύριο λόγο, στα όσα εκτυλίχθηκαν στη διάρκεια των χιλίων περίπου ετών της Βυζαντινής Ιστορίας του».

Τέλος, η Ιουλίτα Ηλιοπούλου επισημαίνει: «Γιατί την προσήλωση στο ουσιώδες, με τον δικό της τρόπο, προβάλλει ο λόγος της Αρβελέρ, μια προσήλωση σε έναν ανθρωποκεντρισμό αρχαιοελληνικό και χριστιανικό, προσήλωση σε θεμελιώδεις αρχές και αξίες, μιας ιδιότητας που σπάνια πια επικαλούμαστε της ελληνοσύνης! Όχι βέβαια για να κατακτήσουμε τα έθνη, αλλά για να επανακτήσουμε τον εαυτό μας, αυτόν που έχει ως αληθινή πατρίδα του τη γλώσσα και όσα συναποκομίζουν οι λέξεις της».

Αξίζει λοιπόν να μνημονευτεί ακόμη ένα σημείωμα της Ελένης Γλύκατζη Αρβελέρ (λογοτεχνικό περιοδικό η Λέξη, 1991), που αφορά τον Ελύτη. Τον πιο βαθιά «ελληνικό» ποιητή:

«Διαβάστε τον Μικρό Ναυτίλο, αυτόν τον απολογισμό της καρδιάς, αυτόν το χάρτη της τρυφερότητας, αυτό το νοερό κοντσέρτο με τον κατάλογο των υλικών που συνθέτουν την ψυχή του ποιητή· κοιτάξτε τα κολάζ του Ελύτη που μοιάζουν με χρωματογραφίες και φωτίζουν περισσότερο τις φαντασιώσεις του απ’ ό,τι τα ποιήματά του, και τότε θα καταλάβετε ότι η Παναγία και οι Αγγελοι είναι οι προστάτες του ποιητή μας, οι κυβερνήτες του καραβιού της ενδοχώρας του, ότι η ηλιόλουστη θάλασσα με την ασημένια επιφάνεια και ο ήλιος, καράβι στο πέλαγος, είναι η σκηνή της ιστορίας του, και τα ταπεινά ξωκλήσια, λησμονημένα στα ακρωτήρια των νησιών είναι οι άσβεστοι φάροι που φωτίζουν την άβυσσο της ύπαρξής του, η διαχρονική αντανάκλαση της ελληνικής ψυχής εις τους αιώνας των αιώνων. Θα ‘λεγε κανείς ότι ο Ελύτης, με την ευλογία των αυστηρών αγίων της ορθοδοξίας, με τη σύμπραξη των αγγέλων και κάτω από το τρυφερό και γλυκό βλέμμα της Θεοτόκου με τα αναρίθμητα ονόματα, των θλιβομένων η χαρά, ελέους πηγή, Πλατυτέρα, ύφανε τον ιστό της πιο παγανιστικής, της πιο χαρωπής, της πιο δαιμονιακής και ερωτόληπτης ποίησης. Κοντολογίς, μιας ποίησης που μέσα από τον καθρέφτη των παφλαζόντων υδάτων του Αιγαίου ‒ της θάλασσας του Μεγάλου Αλεξάνδρου αντανακλά τη συμφιλίωση του Ευαγγελιστή Ιωάννη με τον Όμηρο και τον Ηράκλειτο, της Σαπφώς με την Κασσιανή: την ποίηση της Σαπφώς ο Ελύτης την έχει αποδώσει θαυμάσια στη νέα ελληνική γλώσσα, ενώ την Κασσιανή την τραγουδά υπαινικτικά σ’ ένα στίχο από τον Μικρό Ναυτίλο που μουρμουρίζουμε χαμηλόφωνα: Βράδυ Μεγάλης Τρίτης με αντικρύ μου το πέλαγος».

Πληροφορίες

Το βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ με τίτλο «Η κληρονομιά του ελληνισμού» (εκδόσεις Καστανιώτη 2025) παρουσιάζεται την Τρίτη 1 Απριλίου 2025 και ώρα 7 μ.μ. στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: Ντόρα Μπακογιάννη, Κυριάκος Πιερρακάκης, Γιάννης Στουρνάρας, Στρατής Παττακός, Εύα Χρόνη. Αποσπάσματα θα διαβάσουν η Πέμυ Ζούνη και ο Νίκος Διαμαντής. Την εκδήλωση θα συντονίσει ο Θανάσης Θ. Νιάρχος.