Αρχιτεκτονική κληρονομιά – Η διάσωση ενός κτηρίου ελπίδα για το μέλλον

Μεσοπόλεμος και στην Αθήνα νέες αστικές γειτονιές αναπτύσσονται, σπίτια μικρά αλλά καλοφτιαγμένα, που αντανακλούν τα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής κτίζονται και η πόλη παίρνει σιγά σιγά την εικόνα, που όλοι θα θέλαμε να έχει διατηρήσει αλλά δυστυχώς χάθηκε μέσα στην λαίλαπα της ανοικοδόμησης και της αντιπαροχής.

Ένα από αυτά τα σπίτια εκείνης της εποχής, που παρ΄ολίγον να ακολουθήσει την μοίρα των υπολοίπων δεν γλυτώνει απλώς από την κατεδάφιση αλλά γίνεται τώρα η αφορμή διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της χώρας. Κι αυτό χάρις σε πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, σύμφωνα με την οποία ένα κτήριο δεν χάνει την αξία του αν έχει καταστραφεί ή έχουν καταστραφεί τα αξιόλογα μορφολογικά του στοιχεία, εφ’ όσον αυτά μπορούν να αποκατασταθούν.

Το συγκεκριμένο κτήριο πάντως, από το οποίο άρχισαν όλα είναι μία οικία στην οδό Καλλινίκου 3, στην γειτονιά της πλατείας Κολιάτσου, το οποίο είχε κριθεί ως μη διατηρητέο και άρα κατεδαφιστέο από το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής (ΚΕΣΑ).

Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό δείγμα του Μεσοπολέμου σε εκλεκτικιστικό ρυθμό με μορφολογικά χαρακτηριστικά διαφορετικών αρχιτεκτονικών ρευμάτων. Και όπως σημειώνει ο ομ. καθηγητής Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ Μάνος Μπίρης κτήρια αυτής της μορφολογίας «εκφράζουν τη μετάβαση από την αυστηρή συγκρότηση του αθηναϊκού κλασικισμού στην εμφάνιση των νέων τάσεων του Μοντέρνου κινήματος ενώ εξέφραζαν την αισιοδοξία και δημιουργικότητα της αστικής κοινωνίας της εποχής».

Το σκεπτικό του ΣτΕ

Το κτήριο παρ’ όλα αυτά είχε κριθεί ως μη διατηρητέο και είχε εκδοθεί άδεια κατεδάφισης. Αυτό προσπάθησαν να αντικρούσουν και το πέτυχαν με προσφυγή τους κατά της Υπηρεσίας Δόμησης του δήμου Αθηναίων και του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και η MONUMENTA. Η απόφαση έτσι, του ΣτΕ (320/2025) ακυρώνει την οικοδομική άδεια κατεδάφισης αλλά και την απόφαση «περί μη χαρακτηρισμού κτιρίου στην οδό Καλλινίκου 3, ως διατηρητέου».

Συγκεκριμένα μάλιστα, σύμφωνα με το ΣτΕ η αιτιολόγηση του Κεντρικού Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής, ότι το κτήριο δεν έχει εκείνα τα αξιόλογα μορφολογικά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που να δηλώνουν το ύφος μιας εποχής δεν ήταν αρκετή για να αντικρούσει την ειδική τεκμηρίωση της Διεύθυνσης Αρχιτεκτονικής, Οικοδομικών Κανονισμών και Αδειοδοτήσεων (ΔΑΟΚΑ) της Γενικής Γραμματείας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργεια, η οποία αποδεικνύει αναλυτικά την αξία του κτηρίου.

Η ιστορική συνέχεια και η στήριξη των ιδιοκτητών

Εκλεκτικιστικά και μοντέρνα κτήρια της περιόδου του Μεσοπολέμου, όπως επίσης και απλούστερα λαϊκά συγκροτούν ένα μεγάλο τμήμα της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και της πολεοδομικής φυσιογνωμίας της πόλης, καταγράφοντας και αναδεικνύοντας την ιστορική της συνέχεια και αποτυπώνοντας ασφαλώς, την εξέλιξη που είχε η τυπολογία της κατοικίας αλλά και τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής τους.

Πρόκειται για οικοδομήματα ανθρώπινης κλίμακας με χαμηλό ύψος, με τις αυλές και τους κήπους τους, που με την διατήρησή τους στις γειτονιές της Αθήνας ανεβάζουν το επίπεδο της αισθητικής και της ποιότητας του δημόσιου χώρου ενώ παράλληλα, λειτουργούν διδακτικά, καθώς εικονογραφούν τις αρχιτεκτονικές απόψεις της εποχής τους. Είναι γεγονός εξάλλου, ότι η διατήρησή τους συμβάλει και στην εξοικονόμηση της ενέργειας που απαιτεί η κατεδάφισή τους.

Και μετά την διάσωσή τους όμως, τι; Η οικονομική στήριξη των ιδιοκτητών τόσο με το πρόγραμμα ΔΙΑΤΗΡΩ, που έχει εξαγγελθεί από το 2022, όσο και με την διάταξη της «Μεταφοράς του Συντελεστή Δόμησης» που εισήχθη με το νόμο 1337/83, ακόμη δεν έχουν λειτουργήσει σωστά, όπως επισημαίνει η MONUMENTA, που δραστηριοποιείται στην προστασία της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Ζητούμενο επίσης, είναι η εφαρμογή του Νόμου 2039/1992 με τον οποίο έχει κυρωθεί και από την χώρα μας η Σύμβαση για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομίας της Ευρώπης.