Η νόμιμη μοίρα δημιουργεί σήμερα αρκετά προβλήματα, όμως δεν είναι στα σχέδια του Υπουργείου Δικαιοσύνης να καταργηθεί, αλλά να αλλάξει μορφή.

Η επικείμενη μεταρρύθμιση του κληρονομικού δικαίου, η οποία σχεδιάζεται εδώ και καιρό από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, έχει ως στόχο να προσαρμόσει στις σύγχρονες ανάγκες έναν κλάδο δικαίου, ο οποίος δεν έχει αλλάξει εδώ και δεκαετίες.

1

Μία από τις αλλαγές που συζητιέται πολύ είναι η νόμιμη μοίρα, το υποχρεωτικό μερίδιο, δηλαδή, στην κληρονομία που λαμβάνουν ορισμένοι κληρονόμοι, μεταξύ των οποίων και τα παιδιά.

Ο λόγος των επικείμενων αλλαγών στη νόμιμη μοίρα είναι ότι πρόκειται για έναν θεσμό που, αν και σχεδιάστηκε για να προστατεύσει ορισμένους κληρονόμους, σε πολλές περιπτώσεις κατακερματίζει και τελικά απαξιώνει την περιουσία που κληρονομείται.

Πάντως, το Υπουργείο Δικαιοσύνης διαβεβαιώνει ότι η νόμιμη μοίρα δεν πρόκειται να καταργηθεί, αλλά να εκσυγχρονιστεί και να γίνει πιο ευέλικτη.

Τι είναι η νόμιμη μοίρα και τι ισχύει σήμερα

Γενικός κανόνας στο αστικό δίκαιο είναι η ελευθερία των συμβάσεων και μέχρι ένα σημείο αυτό ισχύει και στο κληρονομικό δίκαιο. Δηλαδή ο κληρονομούμενος μπορεί να διαθέσει την περιουσία του όπως αυτός επιθυμεί μέσω διαθήκης.

Όμως, σε αυτή τη γενική ελευθερία υπάρχει ένας σημαντικός περιορισμός: Η νόμιμη μοίρα. Πρόκειται για το μερίδιο που λαμβάνει ο σύζυγος και τα παιδιά ή οι γονείς του θανόντος (αν δεν έχει παιδιά) υποχρεωτικά από την κληρονομία.

Το μερίδιο αυτό είναι το μισό από αυτό που θα κληρονομούσαν οι κληρονόμοι, αν δεν υπήρχε διαθήκη. Με λίγα λόγια:

  • Αν υπάρχουν παιδιά: Ο/η σύζυγος θα κληρονομούσε το1/4 της περιουσίας και τα παιδιά τα 3/4. Επομένως, η νόμιμη μοίρα είναι 1/8 για τον/την σύζυγο και 3/8 για τα παιδιά. Κάθε παιδί δικαιούται να λάβει ίσο μερίδιο από τη νόμιμη μοίρα μοιρασμένο με τα αδέρφια του.
  • Αν δεν υπάρχουν παιδιά: Ο/η σύζυγος θα κληρονομούσε τη μισή περιουσία και οι γονείς την άλλη μισή. Επομένως, η νόμιμη μοίρα είναι 1/4 για τον/την σύζυγο και 1/4 για τους γονείς του θανόντος.

Ποια προβλήματα δημιουργεί η νόμιμη μοίρα

Η λογική της νόμιμης μοίρας είναι ότι ο κληρονομούμενος υποχρεούται να αφήσει κάποιο μέρος της περιουσίας του στους πιο κοντινούς συγγενείς του. Δεν μπορεί, δηλαδή, να αφήσει όλη του την περιουσία σε ένα ίδρυμα ή σε κάποιον τρίτο, αφού σύζυγος, παιδιά ή γονείς θα αποκτούν αυτόματα ένα μέρος αυτής της περιουσίας.

Ούτε μπορεί να αφήσει όλη την περιουσία του στο ένα παιδί, αψηφώντας το άλλο.

Σύζυγος, παιδιά ή γονείς μπορούν να αγνοηθούν μόνο σε περίπτωση που ισχύει κάποιος λόγος αποκλήρωσης, Πρόκειται, όμως, για λόγους πολύ σοβαρούς (απόπειρα ανθρωποκτονίας, σωματική βλάβη, κακούργημα ή σοβαρό πλημμέλημα κατά του διαθέτη, άτιμος ή ανήθικος βίος), οι οποίοι αναφέρονται περιοριστικά στον νόμο.

Επομένως, αν υπάρχει διαθήκη, η οποία δεν αποδίδει στους παραπάνω κληρονόμους το ποσοστό που δικαιούνται, είναι άκυρη κατά αυτό το μέρος.

Συνεπώς, η διαθήκη δεν ακυρώνεται, όμως ο νόμιμος μεριδούχος αποκτά μέρος της περιουσίας κατά το ποσοστό της νόμιμης μοίρας.

Έτσι, αν για παράδειγμα μια επιχείρηση κληροδοτηθεί σε έναν τρίτο, το παιδί του θανόντος αποκτά ποσοστό σε αυτή. Το ίδιο ισχύει και για ακίνητα, τα οποία καταλήγουν να ανήκουν εξ αδιαιρέτου σε περισσότερους κληρονόμους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ορθή και αποτελεσματική διαχείρισή τους.

Τι αλλάζει στη νόμιμη μοίρα

Ζητούμενο, λοιπόν, είναι να βρεθεί μια λύση, ώστε ναι μεν οι κοντινοί συγγενείς να λαμβάνουν το μερίδιο της περιουσίας που τους αναλογεί, χωρίς όμως αυτή να κατακερματίζεται και τελικά να απαξιώνεται.

Η λύση που προκρίνεται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης είναι να παραμείνει μεν η νόμιμη μοίρα ως ποσοστό, όμως με ενοχική και όχι εμπράγματη ενέργεια. Αυτό σημαίνει ότι ο κληρονόμος θα δικαιούται το εν λόγω ποσοστό από την περιουσία, όμως δεν θα εγκαθίσταται υποχρεωτικά ως κύριος σε αυτή κατά το ποσοστό του.

Επομένως, θα μπορεί να αξιώσει χρηματικό ποσό που αντιστοιχεί στο ποσοστό που του αναλογεί επί ενός ακινήτου ή μιας επιχείρησης και οι υπόλοιποι κληρονόμοι θα υποχρεούνται να το αποπληρώσουν.

Με αυτόν τον τρόπο, θα εξασφαλίζεται η συνοχή της περιουσίας και η διαχείρισή της από το άτομο που επέλεξε ο κληρονομούμενος με τη διαθήκη του, ενώ παράλληλα θα εκπληρώνεται και η ανάγκη προστασίας των κοντινών συγγενών του θανόντος που έχουν σε ηθικό επίπεδο δικαίωμα στην περιουσία.