Η εικόνα είναι πλέον γνωστή και σαφής. Η αξία των μετοχών των δέκα μεγαλύτερων αμυντικών βιομηχανιών της Ε.Ε. έχουν αυξηθεί από 6% έως 16% μέσα στις τρεις ημέρες μετά το φιάσκο Ζελένσκι– Τραμπ. Η εικόνα δεν διαφέρει  στο Ηνωμένο Βασίλειο—σε ορισμένες περιπτώσεις η αύξηση έφτασε το 22%.  Η αντίδραση δεν είναι τωρινή και προσωρινή. Από την αρχή του χρόνου η μετοχή της Rheinmetall αυξήθηκε κατά 86%, της BAE Systems κατά 40%, της Leonardo κατά 65%.

Σύμφωνα με την παραδοσιακή σοφία, οι αγορές γνωρίζουν και προβλέπουν. Αν αυτό ισχύει (γιατί υπάρχουν και παραδείγματα για το αντίθετο) τα χρηματιστήρια έχουν ήδη αποφασίσει τι θα …αποφασίσει η Ευρώπη. ΟΙ ευρύτερες χρηματοπιστωτικές εξελίξεις το στηρίζουν. Τοποθετήσεις σε funds που συνδέονται με την άμυνα αυξάνονται δραματικά, ταυτόχρονα οι επενδυτές πωλούν μακρόχρονα κρατικά ομόλογα  (κυρίως 30ετίας) αυξάνοντας την απόδοση τους από 7 έως 10 μονάδες βάσης (bps).

Εκτιμήσεις για την απαιτούμενη δαπάνη αναθεωρούνται, ριζικά. Πριν το φιάσκο και τις συνεχιζόμενες επιθέσεις του Tramp κατά της Ευρώπης και του Ζελένσκι, είχε υπολογιστεί ότι για να πάρει σάρκα και οστά η κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική, θα έπρεπε να επενδυθούν 500 δις. ευρώ στην επόμενη διετία. Νεότερες, σαφέστατα πιο ρεαλιστικές εκτιμήσεις, υπολογίζουν ότι θα απαιτηθούν 200 δις. ευρώ επιπλέον για κάθε χρονιά!

Γράφοντας στις 14/2 («Υπάρχει ακόμη Ταύρος για την Ευρώπη) είχα χρησιμοποιήσει τα λόγια το Jean Monnet για το μέλλον της Ευρώπης υπογραμμίζοντας ότι αυτό εξαρτάται από τις λύσεις που θα επιλέξει όταν αντιμετωπίζει κρίσεις. Σε παλαιότερο άρθρο μου (16/6/2024) είχα υπογραμμίσει ότι η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει την μεγαλύτερη υπαρξιακή της κρίση αν εκλεγεί ο Τραμπ. Ο Τραμπ εξελέγη, η κρίση ήρθε, η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει. Οι αγορές λένε ότι έχει αποφασίσει. Ας ελπίσουμε ότι δεν κάνουν λάθος.

Ποια θα είναι αυτή η νέα Ευρώπη που θα διαχειριστεί την κρίση με τις ΗΠΑ και την Ρωσία, αποκτώντας πολιτικό-οικονομική οντότητα και παραμένοντας πιστή στην παράδοση του Διαφωτισμού, που θέτει το κράτος πάνω από το έθνος?

Με αναφορά στο άρθρο της 14^ης Φεβρουαρίου είχα τονίσει ότι νέα Ευρώπη θα είναι αυτή που θα ενισχύει την κεντρική εξουσία σε βάρος ορισμένων εθνικών δικαιωμάτων, θα αυξήσει δραματικά τις δαπάνες για την άμυνα –δημιουργώντας  Ταμείο αντίστοιχο με το RRF (Ταμείο Ανάκαμψης), θα αλλάξει τον τρόπο υπολογισμού του δημοσιονομικού ελλείμματος , θα μετεξελίξει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε ουσιαστική κεντρική τράπεζα ως «δανειστή έσχατης ανάγκης» — και θα αναγνωρίσει με πράξεις και όχι με λόγια τη νέα στρατηγική της σημασία στο γεωπολιτικό παιγνίδι.

Τα διλήμματα για την «νέα» Ευρώπη δεν περιορίζονται, όμως, στα ανωτέρω θέματα αλλά επεκτείνονται βαθύτερα αγγίζοντας τον τρόπο ζωής των πολιτών της. Έχοντας διανύσει δεκαετίες χαμηλής παραγωγικότητας, η Ευρώπη έχει μπροστά της έναν δρόμο ανάπτυξης που θα μοχλεύει την άμυνα και τον εκσυγχρονισμό των υποδομών—εφόσον, βέβαια, βρει την πολιτική βούληση να αντιμετωπίσει το bullying του Τραμπ και του Πούτιν.

Αυτή η ανάπτυξη υποχρεωτικά φέρνει στο προσκήνιο το γνωστό δίλημμα «guns or butter?” (όπλα ή βούτυρο—τι θέλει η κοινωνία;). Πρόκειται για ρεαλιστικό, σκληρό, άμεσο δίλημμα και οι ηγεσίες που βλέπουν μπροστά θα κληθούν να πείσουν τους πολίτες τους ότι η νέα γεωπολιτική συγκυρία απαιτεί η επιλογή να είναι υπέρ των όπλων. Αυτό θα είναι το πιο δύσκολο έργο τους. Παραφράζοντας ελάχιστα τα λόγια του Tusk, Η Ευρώπη ΄των 500 εκατ. κατοίκων θα πρέπει να μάθει να μην ζητά από την Αμερική των 300 εκατ. κατοίκων να την υπερασπιστούν από 140 εκατ. Ρώσων πολιτών.

Η απογαλάκτιση θα είναι επώδυνη, τραχύς, κοινωνικά συγκρουσιακή.

Υπάρχει μία μερίδα τεχνοκρατών που προτείνει ως λύση στο θέμα της χρηματοδότησης της άμυνας την περαιτέρω περικοπή των δαπανών για το κοινωνικό κράτος. Είναι φανερό ότι αυτό θα ήταν ένα τεράστιο λάθος: το κοινωνικό κράτος είναι ήδη υποβαθμισμένο πρακτικά, ευάλωτο οικονομικά, αναποτελεσματικό ως προς την υλοποίηση των στόχων του. Η περαιτέρω απαξίωση του θα εντείνει τις κοινωνικές συγκρούσεις και θα αποδυναμώσει τα επιχειρήματα για την δημιουργία της «νέας» Ευρώπης.

Η απάντηση ίσως να βρίσκεται στην μείωση της ζήτησης για καταναλωτικά αγαθά. Έχουμε δεχτεί χωρίς πολύ-πολύ ανάλυση τον φετφά ότι στις αναπτυξιακά ώριμες κοινωνίες η αύξηση της ζήτησης για καταναλωτικά αγαθά και υπηρεσίες είναι περίπου νομοτελειακή. Με περιφρόνηση εξορίσαμε την βιομηχανία σε άλλες χώρες, υπερφίαλα υιοθετώντας την παλιά ιμπεριαλιστική θέση του «Bon pour l’ Orient” – το θέμα ήταν νοοτροπίας όσο και οικονομικό. Μάλλον, τώρα ήρθε η ώρα όπου θα πρέπει να αναθεωρήσουμε την υπεροπτική μας στάση. Χρειαζόμαστε την βιομηχανία και μάλιστα την βαριά βιομηχανία της άμυνας και των κατασκευών. Μέχρι να ολοκληρώσουμε την αλλαγή στην κατανομή πόρων το μόνο που μπορεί να ελαχιστοποιήσει τις κοινωνικές αντιδράσεις είναι η στροφή από τα καταναλωτικά αγαθά και υπηρεσίες, στην άμυνα και στα δημόσια αγαθά γενικά.

Οι καταστάσεις που ζούμε δεν θυμίζουν μόνο τον Μεσοπόλεμο και ειδικά την περίοδο μετά το 1935. Ορισμένες πτυχές τους μας παραπέμπουν στον λεγόμενο Phony War, της περιόδου από τον Σεπτέμβριο του 1939  έως τον Μάιο του 1940 – όπου οι προκηρύξεις πολέμου είχαν γίνει αλλά οι εχθροπραξίες στο κεντρικό ευρωπαϊκό πεδίο δεν είχαν ξεκινήσει.

Κατά μία έννοια και πάντα με την υπόθεση του ceteris paribus η Ουκρανία έχει την αντιστοιχία της στον Ισπανικό Εμφύλιο και οι λεκτικές εχθροπραξίες των Τραμπ και Πούτιν, στον Τσωρτσελλιανό  χαρακτηρισμό του «ψεύτικου πολέμου». Δεν υπονοώ, βέβαια, ότι οι ΗΠΑ θα επιτεθούν στην Ευρώπη με στρατεύματα. Ο Τραμπ, όμως, έχει ήδη ξεκινήσει μία σαφή μορφή υβριδικού πολέμου κατά της Ευρώπης. Και η Ευρώπη οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται εν καιρώ πολέμου. Ο Μακρόν το δήλωσε, εξάλλου, έμμεσα: χωρίς εγγυήσεις για την Ουκρανία ποιος ξέρει που θα σταματήσει μετά ο Πούτιν;

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε αφού η Ρωσίας και η Γερμανία είχαν μοιραστεί την Πολωνία, η ΕΣΣΔ είχε εισβάλει στην Φινλανδία και η Γερμανία με το περίφημο blitzkrieg εισέβαλε πρώτα στην Δανία και την Νορβηγία για να ακολουθήσουν η Ολλανδία και η Γαλλία. Εθελοτυφλία; Φρούδες ελπίδες;  Κοινωνίες βολεμένες που δεν ήθελαν να ξεβολευτούν;

Θα μπορούσαμε να θέσουμε τα ίδια ερωτήματα σήμερα με αναφορά στην Ρωσία και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η φιλελεύθερη δημοκρατία. Για σκεφτείτε το. Ας ελπίσουμε ότι τα παθήματα δεν έχουν τελείως ξεχαστεί, ας παρακαλούμε η ζημία που έκανε όλα αυτά τα χρόνια η Γερμανία στην Ε.Ε. μπορεί να διορθωθεί, ας οραματιστούμε ότι θα υπάρξει μία «νέα» Ευρώπη.

Διαβάστε επίσης

Το μήνυμα  του πλήθους προς την Πολιτεία: θέλουμε Κράτος Δικαίου